Polska, 28 listopada - 1 grudnia 2017 Działanie na rzecz wprowadzenia i wdrażanie zakazu wszelkich kar cielesnych wobec dzieci Polska, 28 listopada - 1 grudnia 2017

Dzieciństwo bez przemocy: rezygnacja z kar cielesnych w państwach Regionu Morza Bałtyckiego Cel ogólny: promowanie pełnej implementacji zakazu stosowania kar cielesnych poprzez wielopodmiotowe, oparte na współpracy planowanie i działanie Partnerzy wiodący: Grupa Ekspercka ds. Współpracy na rzecz Dzieci Zagrożonych Rady Państw Morza Bałtyckiego i partnerzy międzynarodowi; Ministerstwo Spraw Społecznych Estonii; Ministerstwo Spraw Społecznych i Zdrowia Finlandii; Ministerstwo Opieki Społecznej Łotwy; Grupa ds. Praw Dziecka, Ministerstwo Zdrowia i Spraw Społecznych Szwecji; Rzecznik Praw Dziecka w Polsce Parter globalny: The Global Initiative to End All Corporal Punishment of Children - Globalna inicjatywa zniesienia wszelkich form kar cielesnych wobec dzieci Zrzesza przedstawicieli/ ekspertów ze wszystkich państw Regionu Bałtyckiego i innych państw Unii Europejskiej, w tym dzieci i urzędy ds. praw dzieci

Dzieciństwo bez przemocy: rezygnacja z kar cielesnych w państwach Regionu Morza Bałtyckiego Konsultacje krajowe w 2017 roku: Szwecja, Finlandia, Łotwa, Estonia, Polska Spotkania eksperckie w 2018 roku dotyczące czterech obszarów tematycznych: Informowanie o zakazie i jego celu, w najlepiej pojętym interesie dziecka Skuteczne kampanie edukacyjne i podnoszenie świadomości społecznej Pozytywne rodzicielstwo Dostawcy usług (zdrowie, edukacja, opieka społeczna) Wytyczne opracowane dla każdego obszaru tematycznego, plus ogólny poradnik dotyczący wdrażania zakazu kar cielesnych Wytyczne i poradniki będą miały zastosowanie globalne Konferencja Europejska (listopad 2018 r.)

Zobowiązania państw do wprowadzenia zakazu Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawach Dziecka zobowiązuje państwa do: Podjęcia wszelkich stosownych kroków prawnych w celu zapewnienia dzieciom ochrony przed wszelkimi formami przemocy fizycznej i psychicznej (artykuł 19) Podjęcia skutecznych, odpowiednich działań w celu wyeliminowania tradycyjnych praktyk zdrowotnych mających szkodliwy wpływ na zdrowie dzieci (artykuł 24[3]) Zagwarantowania, że regulaminy szkolne będą uwzględniały godność dziecka (artykuł 28[2]) Zagwarantowania, że dzieci nie będą poddawane torturom lub innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (artykuł 37[a]) Konwencja gwarantuje dzieciom również prawa do dobrobytu, do rozwijania swoich zdolności i potencjału oraz do aktywnego zaangażowania w sprawy ich dotyczące. Uznaje dzieci za równoprawnych obywateli i posiadaczy praw. Komitet Praw Dziecka, Komentarz Ogólny Nr 8 (2006) na temat prawa dziecka do ochrony przed karami cielesnymi i innymi okrutnymi i poniżającymi formami karania: Konwencja żąda, by państwa zakazały i wyeliminowały wszelkie kary cielesnej, także w środowisku domowym.

Co to jest kara cielesna? Komitet Praw Dziecka NZ, Komentarz Ogólny nr 8, ust. 11: Komitet definiuje „cielesną” czy „fizyczną” karę jako jakąkolwiek karę wykonywaną z użyciem siły fizycznej, której celem jest zadanie bólu lub wywołanie poczucia dyskomfortu, nawet lekkiego. Uderzanie („lanie”, „klepanie”, klapsy”) dłonią lub przedmiotem Kopanie, potrząsanie lub rzucanie dzieckiem Drapanie, szczypanie, gryzienie, ciągnięcie za włosy, trzepnięcie po uszach Zmuszanie dzieci do pozostawania w niewygodnych pozycjach, przypalanie, oparzanie lub karmienie na siłę Inne niefizyczne formy karania, które także są okrutne i poniżające: kary deprecjonujące, upokarzające, uwłaczające, robienie z dziecka kozła ofiarnego, kary polegające na zastraszaniu, wzbudzaniu lęku lub ośmieszaniu dziecka W ocenie Komitetu kary cielesne są poniżające w każdym przypadku.

Postęp w wymiarze globalnym Dobre wiadomości: 53 państwa na cały świecie zakazały wszelkich kar cielesnych wobec dzieci Kolejne 54 państwa „zobowiązały się” do zreformowania swych systemów prawnych 10 z 11 państw Regionu Bałtyckiego doprowadziło do wprowadzenia zakazu Złe wiadomości: Tylko 10% dzieci na całym świecie jest w pełni chronionych przed karami cielesnymi w świetle prawa W 34 państwach kary cielesne są wciąż zgodne z prawem jako kary za przestępstwa popełnione przez dzieci w świetle prawa państwowego, tradycyjnego i/lub religijnego

Zakaz bez względu na okoliczności Władze zobowiązały się do wprowadzenia pełnego zakazu Zakaz w pewnych okolicznościach Brak zakazu bez względu na okoliczności

Krzywda dziecka: jak to się odczuwa? „To boli w środku i na zewnątrz” „Nie dam rady - nie jestem tak dobry jak inne dzieci” W toku badań i działań prowadzonych na całym świecie dzieci opowiadają, jak bardzo fizycznie i psychicznie bolą ich kary cielesne, i że proszą dorosłych, żeby natychmiast przestali. Dzieci odczuwają przemoc jeszcze mocniej, gdy stosują ją lub akceptują rodzice i inni dorośli, którym dzieci ufają. Skutki przemocy to m.in. poczucie bezsilności, samo-okaleczanie i gorsze wyniki w nauce oraz wzmożona agresja i zachowania antyspołeczne. Zadawaniu fizycznego bólu dziecku jest łamaniem prawa dziecka do ochrony przed przemocą i prawa do godności.

Pozytywne rodzicielstwo Relacje rodzic-dziecko oparte na trosce i szacunku Wskazywanie wyraźnych granic i zasad Rodzice i dzieci omawiają zasady obowiązujące w domu i budują wzajemne zaufanie i pewność siebie Rodzice tłumaczą dzieciom, dlaczego się martwią i słuchają, jak reaguje dziecko. Dziecko uczy się mówić o swych emocjach. „Rodzicielstwo” w instytucjach i placówkach opieki zastępczej ma opierać się na tych samych zasadach i dotyczyć każdego dziecka - opiekun zawierza dziecku, omawia z nim problemy i ma do niego zaufanie Dziecku trzeba dać do zrozumienia, że jest ważne, i unikać porównywania go z innymi dziećmi. Rodzicielstwo jest trudne i nie ma nic złego w mówieniu „przepraszam”. Rozmowy w szkołach, przedszkolach, punktach opieki zdrowotnej na temat pozytywnego rodzicielstwa Politycy na szczeblu krajowym i lokalnym jako pozytywne wzorce Prowadzenie kampanii społecznych i programy edukacyjne dla rodziców Dać dzieciom możliwość opowiedzenia, jak się czują doświadczając kar i przemocy

Pozytywny wpływ zakazu Szwecja (1979): połowa dzieci w latach 70-tych dostaje lanie; w pierwszej dekadzie po 2000 roku - kilka procent Finlandia (1983): akceptacja kar cielesnych przez dorosłych: 47% w 1981 roku, 15% w 2014 roku Niemcy (2000): 30% młodych ludzi dostawało lanie w 1992 roku; w 2002 - tylko 3% Nowa Zelandia (2007): aprobata kar cielesnych ponad 90% w 1981 roku; 40% w 2012 roku Polska (2010): aprobata kar cielesnych spadła o 18% w ciągu 5 lat (2008 - 2013) Łotwa (1998): W 2010 roku, 40% badanych dorosłych było zdania, że kary cielesne w domu powinny być zakazane, w 2017 twierdzi tak 51%; W 2015 roku 33% dzieci twierdziło, że zostało uderzone ręką lub jakimś przedmiotem. Estonia (2014): 35% badanych rodziców nie uznawało karania fizycznego dzieci za formę przemocy; 33% rodziców twierdziło, że kary cielesne wobec dzieci są konieczne i uzasadnione w pewnych okolicznościach.

Wnioski płynące z Regionu Państwa Bałtyckich Prawny zakaz był punktem kulminacyjnym długiego procesu zmian społeczno-politycznych i reform prawnych Reforma prawa i proces wdrażania idą w parze z rosnącym postrzeganiem dzieci jako równoprawnych członków społeczeństwa i posiadaczy praw Kampanie społeczne i programy przeciwdziałania karaniu dzieci informują na temat pozytywnego rodzicielstwa i rozwiązań alternatywnych dla kar Reforma prawa w zakresie obowiązku zgłaszania podniosła poziom proaktywnego raportowania i kierowania do dalszego procedowania Decyzja, czy wobec rodziców czy opiekunów należny podjąć działania prawne, ma być podparta powagą czynu oraz analizą najlepszego interesu dziecka Telefony zaufania są pomocnym punktem pierwszego kontaktu i częścią mechanizmu konsultacyjnego dla rodziców, dzieci i profesjonalistów, którzy potrzebują informacji i porady Kary cielesne często są powiązane z przemocą domową i partnerską, i środki zaradcze/ prewencyjne będą bardziej skuteczne, jeśli będą odpowiadały na wszystkie te rodzaje przemocy łącznie

Wnioski płynące z Regionu Państwa Bałtyckich Prewencja powszechna jest strategią skuteczną - nie stygmatyzuje, dociera do wszystkich rodziców, rodzice zwykle słuchają rad specjalistów w dziedzinie zdrowia (np. położnych wyszkolonych w zakresie przemocy rodzinnej podczas wizyt domowych u kobiet w okresie okołoporodowym) Powszechne badania profilaktyczne/ przesiewowe stanowią dobrą okazję do pytania pacjentów na temat przemocy wobec dzieci, w tym stosowania kar cielesnych oraz ułatwiają jej rozpoznanie. Pacjenci doceniają, że lekarza interesuje temat przemocy w rodzinie. Usługi opieki społecznej i zdrowotnej dla dzieci i rodziców świadczone w jednym miejscu dają lepsze efekty, zasięg i dostęp Opieka społeczna jest wzmocniona środkami zaradczymi i pomocowymi, które można dopasować do indywidualnej sytuacji każdego dziecka i rodzica, przy czym umieszczenie dziecka w pieczy alternatywnej jest rozwiązaniem ostatecznym Różnorodność programów edukacyjnych dla rodziców może pomóc w dopasowaniu do potrzeb danej rodziny (np. Z dziećmi niepełnosprawnymi, z dziećmi najmłodszymi/ nastoletnimi, w których pojawia się przemoc między partnerami w związku)

Wnioski płynące z analizy sytuacji w Szwecji Przyjęto ustawę określającą budżet przeznaczony na rozpowszechnianie problemu - ogólna publiczna kampania informacyjna przygotowała grunt pod proces wdrażania Pierwotnym celem zakazu była edukacja - związek pomiędzy prawem cywilnym o edukacyjnym charakterze a sankcjami karnymi przewidzianymi prawem karnym powinien zostać wyjaśniony Zakaz wiąże się z podejściem „zero tolerancji dla przemocy wobec dzieci”, lecz pozostają wątpliwości w stosunku do roli organów ochrony porządku publicznego Pomoc rodzinom - ważny element opieki społecznej pomagający zredukować stosowanie kar cielesnych pod wpływem stresu (np. programy urlopów rodzicielskich, świadczenie opieki dziennej dla najmłodszych dzieci) Współpraca multidyscyplinarna i międzyagencyjna jest niezbędna by rozpoznawać przemoc na wczesnym etapie, kierować rodziny do odpowiednich konsultacji i monitorować stosowanie środków zaradczych (np. Barnhaus) Istnieje teraz potrzeba wprowadzenia nowych strategii zachęcających do bardziej otwartego dialogu społecznego i zapobiegających utrzymywaniu się tabu jakim jest stosowanie kar cielesnych i przemocy wobec dzieci

Wnioski płynące z analizy sytuacji w Finlandii Zapobieganie karom cielesnym i wspieranie rodziców i dzieci stało się zagadnieniem przekrojowym dla opieki społecznej i zdrowotnej, polityki i praktycznych działań Dobre mechanizmy zbierania danych są przydatne w monitorowaniu stopniowego wdrażania prawa i tworzeniu strategii politycznych, jak np. okresowe badania zdrowia w szkole i badania dzieci -ofiar Narodowy Plan Działania pomógł skupić uwagę ministerstw i instytucji państwowych na problemie i skoordynować działania w procesie wdrażania prawa Specjalistyczne usługi opiekuńcze wychodzą naprzeciw potrzebom dzieci i rodziców na miejscu, w domach, w szkołach i lokalnych ośrodkach dla rodzin Dzięki zmianom w sektorze publicznym świadczone usługi stały się bardziej skoncentrowane na dzieciach i wrażliwe na ich potrzeby, także poprzez szkolenia w zakresie Konwencji o Prawach Dziecka ONZ.

Wnioski płynące z analizy sytuacji na Łotwie Badania pokazały jak niski poziom kompetencji społecznej i emocjonalnej osób pracujących z dziećmi może obniżyć ich zdolność do rozwiązywania konfliktów i problemów. Wzmocnienie tych kompetencji zawodowych jest warunkiem koniecznym do wdrożenia prawnego zakazu w życie. Badania monitorujące stosowanie kar cielesnych w szkołach są niespójne. Mają być wypracowane klarowne procedury i regulacje administracyjne dla szkół mające umożliwić procedowanie przypadków użycia przemocy i podejrzenia przemocy. Narodowa strategia deinstytucjonalizacji ma pomóc we wprowadzeniu zakazu prawnego w sektorze opieki alternatywnej, w tym poprzez uregulowanie liczby dzieci przypadających na jednego opiekuna, obowiązek zgłaszania, kierowania na dalsze konsultacje jak również szkolenie personelu i nadzór nad nim. Dane na temat dzieci z obrażeniami pochodzące z sektora opieki zdrowotnej jest podstawą do określenia występowania przemocy i jej kierunków, w tym kar cielesnych. Ponieważ to źródło danych jest wciąż niespójne, podjęto prace nad wprowadzeniem obowiązkowego rejestrowania danych przez wszystkie podmioty, w tym poradnie, szpitale, pediatrów, lekarzy rodzinnych. Poprzez utworzenie stanowiska specjalnie wyszkolonych pracowników opieki społecznej w szpitalach, rozpoznanie i kierowanie do dalszego procedowania przypadków przemocy wobec dzieci, w tym ofiar kar cielesnych, będzie skuteczniejsze.

Wnioski płynące z analizy sytuacji na Łotwie Społeczeństwa w trakcie przeobrażania się z reżimu autorytarnego w społeczeństwa demokratyczne walczą z niskim poziomem zaufania do służb państwowych oraz zakorzenionym strachem przed władzą. Te społeczno- kulturowe wzorce wpływają na pojmowanie i wykonywanie władzy rodzicielskiej w rodzinie, tak więc wdrażanie zakazu prawnego idzie w parze z międzypokoleniowymi zmianami społecznymi. Dorośli nie potrafią dotrzymać kroku zmieniającemu się dzieciństwie. Dziś dzieci i młodsze pokolenia domagają się szacunku dla swych potrzeb i praw i rozwijającego się potencjału. Dorośli, którzy są świadomi dynamiki okresu dzieciństwa są lepiej przygotowani do angażowania się w pełne szacunku, pozbawione przemocy relacje z dziećmi. Dziennikarze i media chcą podtrzymać aktywną debatę publiczną na temat pozytywnego rodzicielstwa. Informacje przekazywane przez media pomogły podnieść świadomość i uwrażliwić dzieci i dorosłych na obszarach miejskich i wiejskich. Znaleziono sposób by angażować rodziców małych dzieci, którzy byli wcześniej trudno dostępni dla opieki społecznej realizującej długoterminowe programy adresowane do lokalnej społeczności. Poprzez dostarczanie informacji, wsparcia, porad i praktycznej pomocy, przy użyciu prostego języka, podczas cyklicznych spotkań grupowych, program umożliwił im zastosowanie pozytywnego rodzicielstwa, zrozumienie procesu rozwoju dziecka i usprawnił ich komunikację z dzieckiem.

Wnioski płynące z analizy sytuacji w Estonii Proces zmian zaczął się od cyklicznych kampanii w 1997 roku, a zakaz stosowania kar cielesnych został wprowadzony w 2014 roku. Posłowie omówili wdrożenie nowej ustawy o Opiece Społecznej nad Dziećmi w 2014 roku oraz implikacje zakazu bicia dla innych ustaw, co spowodowało kolejne zmiany ustawach o edukacji, opiece społecznej i wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich. Omawianie problemu kar cielesnych w środowisku pracy i klubach dla młodych osób jest uważane za najważniejsze źródło informacji i wsparcia i okazję do dyskusji na temat możliwości ochrony samych siebie. Korzystanie z pomocy opieki społecznej jest często postrzegane jako stygmatyzujące i budzi lęk, zwłaszcza w małych miejscowościach. Zaufanie do opieki i służb społecznych należy budować już na poziomie przedszkoli, tak by pozytywnie zmienić wizerunek tego sektora. Policjanci udzielający pomocy przez internet (Web-Constables) są zaufanym źródłem informacji i porad, także dla młodzieży poszukującej wsparcia i rady jak radzić sobie z karami cielesnymi.

Wnioski płynące z analizy sytuacji w Estonii Narodowa baza danych sektora opieki społecznej pomaga odnajdywać rodziny zagrożone, które zmieniają miejsce pobytu w kraju, i zapewnia ciągłość świadczonej opieki społecznej. Sprawiedliwość naprawcza i mediacja są częściej stosowane jako dobrze rokujące rozwiązania w wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich i przypadkach przemocy domowej, o ile są zgodne z najlepszym interesem dziecka Młodociani przestępcy są także traktowani jak dzieci potrzebujące pomocy. Trwa proces rewizji systemu i szkolenia kadr w wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich pod kątem Ustawy o Opiece Społecznej nad Dziećmi, tak by w zakładach poprawczych nie stosowano kar cielesnych lecz metody alternatywne. Wykorzystuje się festiwale filmowe aby aktywować debatę publiczną na różne tematy społeczne, w tym na temat zakazu kar cielesnych.

Głos dzieci (Estonia): Wydaje się, że stosowanie kar cielesnych stało się mniej popularne, lecz wciąż niewystarczająco. Dzieci są ofiarami kar cielesnych w młodszym wieku, podczas gdy dzieci starsze doświadczają częściej kar natury psychicznej. Dzieci czują, że nie mają się do kogo zwrócić, kiedy stają się ofiarami kar cielesnych. Nie ufają nauczycielom, pracownikom opieki społecznej czy psychologom szkolnym i boją się im powierzyć tak intymne informacje o sobie. Dzieci rozmawiają o przemocy z przyjaciółmi. Dzieci czują wstyd ale i lojalność wobec rodziców, i boją się, że zostaną zabrane do domów opieki. „Dzieci - ofiary kar cielesnych tracą swoje dzieciństwo. Przemoc nie jest rozwiązaniem. Dzieci mówią, że dorośli powinni spróbować wyobrazić sobie, jak by to było, gdyby ktoś ich uderzył, bił czy stosował wobec nich kary psychiczne”. Dobrzy nauczyciele rozwiązują konflikty i napięcia humorem.

Broszury informacyjne Odpowiedzi na często zadawane pytania są dostępne w broszurach opublikowanych przez Globalną Inicjatywę i organizację Save the Children w Szwecji: Broszury można pobrać bezpłatnie ze strony www.endcorporalpunishment.org Broszury w wersji wydrukowanej można zamawiać pod adresem email info@endcorporalpunishment.org

Dziękujemy! Turid Heiberg, Szef Grupy ds. Dzieci, Rada Państw Bałtyckich, Turid.Heiberg@cbss.org Daja Wenke, Koordynator ds. Badań, projekt „Dzieciństwo bez przemocy” – Non-Violent Childhood Project, dajawenke@gmail.com Materiały związane z projektem „Dzieciństwo bez przemocy” jest dostępny na stronie www.childrenatrisk.eu