Wokół zdolności i twórczości – rys teoretyczny Opracowanie i prowadzenie: mgr Maria Gos  

DEFINICJE, TERMINOLOGIE ZDOLNOŚCI Maria Gos  

a także obejmujących strategie rozumowania i przetwarzania informacji. ZDOLNOŚCI – z poznawczego punktu widzenia – różnice indywidualne w funkcjonowaniu procesów poznawczych, angażujących takie funkcje jak; - pamięć, uwagę, a także obejmujących strategie rozumowania i przetwarzania informacji. Maria Gos

UZDOLNIENIA –zdolności kierunkowe, specjalne, czyli takie właściwości (zdolności), które stwarzają możliwości wysokich osiągnięć w konkretnej dziedzinie, Uzdolnienia specjalne – poznawcze, językowe, literackie, matematyczne, muzyczne, plastyczne, Maria Gos

TALENT – specyficzny kompleks cech indywidualnych, ujawniających się już w okresie wczesnego dzieciństwa u niewielu osób, prowadzący do szczególnego mistrzostwa w określonej dziedzinie. Talent „ sugeruje” bardzo wysoki poziom określonej zdolności specjalnej lub wiązki uzdolnień , które przejawiają się w ponadprzeciętnej łatwości nabywania wiedzy lub sprawności w danej dziedzinie. Maria Gos

MODELE ZDOLNOŚCI MODEL ZDOLNOŚCI TRÓJPIERŚCIENIOWY J.S. RENZULLIEGO (Źródło Limont 1994) - ponadprzeciętne zdolności, - twórczość, Zaangażowanie w pracę, cechy osobowościowe. Maria Gos

- ponadprzeciętne zdolności – (ogólne zdolności, których pomiar dokonywany jest przy pomocy testów do badania inteligencji ogólnej, oraz zdolności specyficzne, Zaangażowanie w pracę - (motywacja pojmowana jako wytrwałość, wytrzymałość, pracowitość, gotowość do poświęceń, pewność siebie i sumienność) Maria Gos

-twórczość (odnosi się do zachowań związanych z procesem kreacji i sposobami dochodzenia do rozwiązań). - osoby twórcze charakteryzują się płynnością, giętkością, oryginalnością i otwartością myślenia oraz ciekawością poznawczą. Maria Gos

WEDŁUG NIEGO U OSÓB WYSTĘPUJE Ścisła interakcja między trzema podstawowymi zespołami cech: Ponadprzeciętne IQ lub ponadprzeciętne uzdolnienia kierunkowe; Wysoki stopień zaangażowania w pracy Wysoki poziom zdolności twórczych, Maria Gos

DEFINICJA ZDOLNOŚCI WG J. STRELAU Uwzględnia 6 czynników odpowiedzialnych za pojawienie się wybitnych zdolności uzdolnienia kierunkowe, czynniki środowiskowe, czynniki osobowościowe i temperamentalne, czynniki „ przypadku”, myślenie twórcze, zdolności ogólne. Maria Gos

MODEL ZDOLNOŚCI GARDNERA Gardner zaproponował wyróżnienie następujących inteligencji: - językowej (umiejętność posługiwania się językiem, wzorami i systemami), - logiczno – matematycznej (umiłowanie precyzji oraz myślenia abstrakcyjnego i strukturalizowanego), muzycznej – (wrażliwość emocjonalna, poczucie rytmu, zrozumienie złożoności muzyki), Maria Gos

- cielesno – kinestetycznej (dobre wyczucie czasu, uzdolnienia manualne, duże znaczenie zmysłu dotyku, ruchliwość, dobra organizacja przestrzenna), -przestrzenno- wizualnej (myślenie obrazowe, umiejętne korzystanie z map, diagramów i tabel, wykorzystanie ruchu towarzyszącego procesowi uczenia się), Maria Gos

- inter- i intrapersonalnej (automotywacja, wysoki poziom wiedzy o samym sobie, silne poczucie wartości, łatwy kontakt z innymi ludźmi, umiejętności mediacyjne, dobra komunikatywność), - przyrodniczej (wrażliwość na zjawiska przyrodnicze, obserwacja natury, umiejętność odróżniania gatunków i sfer przyrody. Maria Gos

Każdy twórca jest inteligentny, nie każdy inteligentny jest twórcą. Z przedstawionych modeli wynika, że ważnym elementem jest czynnik zewnętrzny oraz tzw. zdolności twórcze. Każdy twórca jest inteligentny, nie każdy inteligentny jest twórcą. Myślenia twórczego można się nauczyć. Maria Gos

PROCES TWÓRCZY Proces twórczy według K.K. Urbana charakteryzuje się: - wglądem i wrażliwością umożliwiającą dobre rozumienie problemu i jego implikacji; Szerokością percepcji dostępnych danych; Motywacją ukierunkowaną na poszukiwanie rozwiązania; Maria Gos

- strukturalizacją i syntezą cząstkowych elementów rozwiązania; - nowością uzyskanego produktu; - dostępnością i ważnością dla innych. Maria Gos

KOMPONENTY TWÓRCZOŚCI WEDŁUG MODELU - Czynności poznawcze, Myślenie dywergencyjne (płynność, giętkość, oryginalność i elaboracja (zdolność do zamykania i uzupełniania struktur), Grupa kompetencji ogólnych – umiejętność rozumowania i myślenia logicznego, analizy, syntezy, oceniania oraz sprawność i szerokość percepcji. Maria Gos

CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE: - Zaangażowanie zadaniowe: - Grupa specyficznej wiedzy i umiejetności – potrzebnych w obszarach twórczego myślenia i działania. CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE: - Zaangażowanie zadaniowe: - zdolność koncentracji, - wytrwałość, - selektywność Maria Gos

GRUPA MOTYWACJI - samorealizacja‚ - kontaktowanie się z innymi, - odpowiedzialność, - gotowość do zabawy, - potrzeba nowości Maria Gos

GRUPA TOLERANCJI WIELOZNACZNOŚCI - OTWARTOŚĆ NA NOWE DOŚWIADCZENIA. Maria Gos

NAUKA TWÓRCZOŚCI - Według modelu Renzulliego nauka twórczości odbywa się między innymi poprzez kształtowanie takich elementów zdolności jak: 1. PŁYNNOŚĆ - płynność słowną można kształtować poprzez zadania wymagające szybkiego podawania słów spełniających określone postulaty formalne, nie związane z treścią Maria Gos

(np. słowa z określoną literą, przedrostkiem, czasem; Ćwiczenie: - napisz jak najwięcej słów zaczynających się na literę „b”; (czas 4 minuty) - napisz jak najwięcej słów z końcówką – on, -ot, (czas 4 minuty) - płynność skojarzeniowa – wydobywanie z pamięci słów spełniających określone wymagania treściowe Maria Gos

Ćwiczenia; - napisz jak najwięcej jednowyrazowych określeń, epitetów dających się zastosować do słowa – hasła np. rzeka głęboka, szeroka ; „ czoło”, „oczy”, „suknia”, „morze” zanotuj liczbę określeń – czas 1,5 minuty. Maria Gos

- podaj po 4 synonimy słów: - płynność ekspresyjna – konstuowanie wypowiedzi z kilku elementów (organizowanie pewnej całości z odpowiednio dobranych części składowych) Ćwiczenia: - podaj po 4 synonimy słów: Stowarzyszenie, lista, czysto, kłótliwy, kłopot, postawa, kielich, waśnie - czas 4 minuty Maria Gos

- napisz trójwyrazowe sensowne zdanie gdzie każdy wyraz ma się zaczynać na oznaczoną literę ( np. „b”, ‚ f”, „ż”) raz użyty wyraz nie może być użyty powtórnie: - P T A ; - W O S; - L M Z; czas 12 minut Maria Gos

Płynność ideacyjna -zdolność wytwarzania idei pomysłów . Wymień jak największą liczbę zastosowań wymienionych przedmiotów, ( np. szklanka – foremka do ciasta, wazonik, szablon. Zastosowanie przedmiotu nie może łączyć się ze zmianą jego formy ( użycie kawałka szkła ze szklanki do przecięcia sznurka) -pudełko zapałek, kartka papieru, sznurek, cegła. Maria Gos

GIĘTKOŚĆ - giętkość semantyczna, spontaniczna (produkowanie wielu różnorodnych pomysłów w sytuacji dopuszczającej wiele rozwiązań, - giętkość spontaniczna figuralna zdolność odmiennego spostrzegania tej samej figury, - giętkość adaptacyjna figuralna dokonywania zmian strukturalnych materiału symbolicznego Maria Gos

ORYGINALNOŚĆ - zdolność produkowania takich odpowiedzi, które są niecodzienne (rzadkie), - opierają się na odległych skojarzeniach lub są dowcipne (w sensie zaskakującej pomysłowości) Maria Gos

CECHY OGÓLNE DZIECKA UZDOLNIONEGO stawia sobie nowe wyzwania i wyszukuje problemy do rozwiązania, posługuje się poprawnym językiem i wyszukanym słownictwem, woli pracować samodzielnie, ma wiele własnych pomysłów i rozwiązań różnych problemów, łatwiej i prędzej niż rówieśnicy nawiązuje kontakty z ludźmi, Maria Gos  

CECHY OGÓLNE DZIECKA UZDOLNIONEGO znajduje zarówno przyjemność, jak i wyzwanie w intelektualnych dążeniach, wykazuje zdolności przywódcze we wczesnym wieku, wykazuje wrażliwość na cudze i własne uczucia, ma wysokie wymagania względem siebie i innych, jest perfekcjonistą, wykazuje wysoki poziom oceny moralnej. Maria Gos  

DZIESIĘĆ OZNAK ŚWIADCZĄCYCH O TYM, ŻE DZIECKO JEST WYBITNIE UZDOLNIONE Ciekawość poznawcza. Przejawia ją każde dziecko, ale dzieci wybitnie zdolne są szczególnie dociekliwe. Poza tym żywo interesują się sprawami ogólnymi i abstrakcyjnymi, na przykład pochodzeniem świata lub naturą człowieka. Spostrzegawczość. Zdolne dziecko zauważa najdrobniejsze szczegóły, dostrzega też subtelne różnice między obiektami lub ideami. Zainteresowania. Są one niezwykle szerokie, a w wybranych dziedzinach bardzo pogłębione. Dotyczą zwykle poważnych i „dorosłych” spraw lub problemów. Maria Gos  

DZIESIĘĆ OZNAK ŚWIADCZĄCYCH O TYM, ŻE DZIECKO JEST WYBITNIE UZDOLNIONE Słownictwo. Wybitnie zdolne dziecko błyskawicznie uczy się nowych słów, zwykle też bezbłędnie je rozumie, nie popełnia „dziecinnych” błędów. Dobrze różnicuje znaczenia pojęć. „Połykanie” lektur. Szybkość czytania przekłada się na olbrzymią liczbę lektur. Dziecko wybitnie zdolne czyta nie tylko szybko, ale też ze zrozumieniem i umiejętnością zreferowania przeczytanych treści. Wyobraźnia. Dziecko wybitnie zdolne ma dużą łatwość uruchamiania wyobrażeń. Dotyczy to wyobraźni odtwórczej, powielającej uprzednie spostrzeżenia, a przede wszystkim twórczej, prowadzącej do nowych pomysłów. Maria Gos  

DZIESIĘĆ OZNAK ŚWIADCZĄCYCH O TYM, ŻE DZIECKO JEST WYBITNIE UZDOLNIONE Koncentracja i wytrwałość. Uwaga zdolnego dziecka działa szczególnie skutecznie, co ułatwia długotrwałą koncentrację i zwiększa odporność na zmęczenie. Samokrytycyzm. Wybitnie zdolne dziecko stawia sobie wysokie wymagania. Jest samokrytyczne i ciągle niezadowolone z własnych osiągnięć. Dojrzałość. Dzieci wybitnie zdolne często dorównują dorosłym poziomem prowadzonej rozmowy. Wysławiają się w sposób typowy dla dorosłych, nie zadowalając się w dyskusji argumentami pozornymi lub niezbyt uzasadnionymi. Maria Gos  

DZIESIĘĆ OZNAK ŚWIADCZĄCYCH O TYM, ŻE DZIECKO JEST WYBITNIE UZDOLNIONE Żwawość intelektualna. Dziecko zdolne łatwo popada w stan ekscytacji nowym problemem, czerpiąc przyjemność intelektualną z jego rozwiązywania. Obca jest mu apatia w sferze poznawczej. Maria Gos  

Zasady pracy z uczniem zdolnym Maria Gos  

Ćwiczenie – praca w grupach Uwzględniając charakterystykę ogólną ucznia w zakresie intelektualnym, osobowościowym i umiejętności oraz charakterystykę ucznia uzdolnionego w , zredagujcie zasady pracy z uczniami uzdolnionymi. Maria Gos  

Zasady pracy z uczniem zdolnym Interesujące prowadzenie lekcji, Tworzenie atmosfery akceptacji, zaspokajającej emocjonalne potrzeby uczniów i zapewniającej im podstawowy komfort, Tworzenie w klasach, w miarę możliwości, klimatu partnerstwa, kształtującego poczucie odpowiedzialności, między innymi za przebieg lekcji i własne postępy, Tworzenie na lekcjach, przynajmniej niektórych, atmosfery eksperymentowania, stawiania hipotez, Stawianie uczniom pytań otwartych, Zaciekawianie i utrzymanie ciekawości na wysokim poziomie, Maria Gos  

Zasady pracy z uczniem zdolnym Zadawanie uczniom zdolnym zadań, które są dla nich wyzwaniem – trudnych, lecz nie zbyt trudnych, Tworzenie okazji do swobodnego wyboru zadań trudniejszych, samodzielnych decyzji o podejmowaniu dodatkowych zadań, Zwiększanie wymagań co do zrozumiałości, ścisłości i trafności wypowiedzi, Zachęcanie do przygotowywania referatów lub fragmentów bądź całości lekcji, Nie potęgowanie rywalizacji i przesadnego współzawodnictwa, Tworzenie korzystnego klimatu dla różnych przejawów oryginalności, Pomaganie dzieciom w odraczaniu oceny na czas wymyślania pomysłów, Uczenie dzieci sprawności twórczych, Maria Gos  

Zasady pracy z uczniem zdolnym Wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy, zachęcanie do czytania fachowej literatury,        Pozwalanie na korygowanie błędów koleżanek i kolegów, Zachęcanie do konfrontacji wiedzy w konkursach i olimpiadach, połączone z pomocą w przygotowaniu się do nich, Organizowanie podczas lekcji konkursów, zwłaszcza w rozwiązywaniu zadań trudniejszych, Prezentowanie i nagradzanie twórczych prac, Organizowanie spotkań z ludźmi wykorzystującymi swoje zdolności. Maria Gos  

Zasady pracy z uczniem zdolnym Organizowanie wycieczek, lekcji muzealnych i „zielonych szkół”, inspirujących aktywność poznawczą, w tym twórczość, Rozmawianie, rozmawianie, rozmawianie! w szczególności udzielanie informacji zwrotnych, chwalenie sukcesów, przy jednoczesnym uczeniu przyjmowania uwag krytycznych i radzenia sobie z niepowodzeniami, Zachęcanie do twórczego rozwiązywania problemów, motywowanie do samodzielności i wykazywania inicjatywy, Aktywizowanie twórczego potencjału Maria Gos  

SPOSOBY POLEPSZENIA SAMOOCENY Nigdy nie wydawaj nieprzemyślanego sądu o samoocenie dziecka, które wykazuje uzdolnienie w danym kierunku (dzieci te nigdy nie postrzegają tych zdolności jako czegoś niezwykłego), Pomóż dziecku, którego pewność siebie nie znajduje pokrycia w rzeczywistości, lepiej poznać prawdziwe uzdolnienia (nie nakłaniaj ucznia do zadawania pytań Maria Gos

Nie podsuwaj gotowych odpowiedzi. O to, czego nie wiedzą, ale do uświadomienia różnicy pomiędzy tym, co wiedzą a czego nie wiedzą. Nie podsuwaj gotowych odpowiedzi. Stwarzaj dziecku obfitość możliwości rozwiązania problemu, które dają natychmiastowe potwierdzenie procesu, gdy są dobrze rozwiązane. Maria Gos

Zachęcaj do zadawania dociekliwych pytań. Pomóż znaleźć odpowiedzi na drodze praktycznych eksperymentów. Nie wzbudzaj atmosfery niepokoju. Naucz dostrzegać problemy i je rozwiązywać. Maria Gos

Podsumowanie: 20 „złotych” wskazówek 1.Ceń twórcze myślenie. Nauczyciel powinien być wrażliwy na wszelkie nowe idee wychodzące od młodzieży i okazywać, że je ceni. 2.Zwiększaj wrażliwość u dzieci. Osobowość twórczą cechuje wzmożona wrażliwość na bodźce związane z określoną dziedziną zjawisk. 3.Zachęcaj do manipulowania, operowania przedmiotami oraz ideami. Naturalna ciekawość dziecka skłania je do wykonywania tych operacji badawczych. 4.Ucz sposobów systematycznej oceny każdego pomysłu. W praktyce często obserwuje się odrzucanie pomysłów bez ich zbadania. 5.Wyrabiaj tolerancyjny stosunek do nowych idei, pojęć. W praktyce szkoła kładzie główny nacisk na uniformizację zachowania się. Maria Gos  

Podsumowanie: 20 „złotych” wskazówek 6. Nie narzucaj sztywnych schematów. 7. Kultywuj w klasie atmosferę twórczą. 8. Ucz dzieci, by ceniły swoje myślenie twórcze. Jednym ze środków metodycznych jest tu wdrażanie do zapisywania własnych pomysłów. 9. Ucz twórcze jednostki unikania sankcji ze strony kolegów. 10. Udzielaj informacji o procesie twórczym. Stan aktualnej wiedzy pozwala nie tylko opisywać, lecz także pobudzać przebieg tego procesu. Maria Gos  

Podsumowanie: 20 „złotych” wskazówek 11. Rozwiewaj lęk, jaki wzbudzają arcydzieła. Jednym ze środków zaradczych jest przedstawienie uczniom metod zastosowanych przez artystę oraz historii pracy nad dziełem. 12. Popieraj i oceniaj inicjatywę wychowanków w uczeniu się. 13. „Zabijaj uczniom ćwieka”. Jednym z warunków twórczości jest bowiem „noszenie się” z problemem, który nie daje spokoju i wymaga nowego rozwiązania. 14. Stwarzaj sytuacje wymagające twórczości myślenia. 15. Stwarzaj zarówno okresy aktywności, jak i relaksu. Tworzenie odbywa się również w chwilach wytchnienia. Maria Gos  

Podsumowanie: 20 „złotych” wskazówek 16. Udostępnij środki do realizacji pomysłów. Wchodzi tu w grę mobilizacja zasobów szkoły rodziców instytucji. Ograniczoność tych środków ma uczyć pokonywania trudności w warunkach realnych. 17. Popieraj zwyczaj pełnej realizacji pomysłów. Ucz dzieci weryfikować konsekwencje pomysłu i wykonywać czarną robotę, związaną z wprowadzeniem go w czyn. Niech poznają przewlekłość i trudność tego procesu. Maria Gos  

Podsumowanie: 20 „złotych” wskazówek 18. Rozwijaj konstruktywny krytycyzm. 19. Popieraj zdobywanie wiedzy w wielu dziedzinach, albowiem wiedza spoza danej specjalizacji sprzyja oryginalności. 20. Bądź nauczycielem o śmiałym i żywym umyśle. Takim, który potrafi tchnąć w uczniów swego ducha, porwać własnym przykładem, okazać zainteresowanie nawet przedziwnymi pomysłami wychowanków. Maria Gos  

SYNDROM NIEADEKWATNYCH OSIAGNIĘĆ SZKOLNYCH Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć to problem negatywnej sytuacji szkolnej dziecka, w której nie wykorzystuje ono swoich możliwości związanych z potencjałem intelektualnym i twórczym- dotyczy blisko 10% populacji dzieci i młodzieży ( Dyrda 2000) Maria Gos

SYTUACJE SZKOLNE starcia na polu szkoła – rodzice, niezdyscyplinowana klasa, brak ujednoliconych wymagań, nierozpoznanie przez nauczyciela odpowiednio wcześnie ukrytych symptomów tego zjawiska ( przypisuje im się etykietę ucznia „ trudnego”, niezdolnego, brak odpowiedniej stymulacji ze strony nauczyciela Maria Gos

-inteligencja, twórczość, opinia nauczycieli i rodziców Dla identyfikacji jednostek przejawiających SNOS przyjmuje się następującą definicję: SNOS jest to niewykorzystanie możliwości przejawiających się w dużej rozbieżności pomiędzy ocenami i zachowaniami szkolnymi dziecka a jego wysokim potencjałem, takim jak: -inteligencja, twórczość, opinia nauczycieli i rodziców Maria Gos

CO SKŁADA SIĘ NA OBSZARY DIAGNOZY SNOS diagnoza funkcjonowania ucznia w sytuacjach szkolnych, diagnoza zachowania ucznia w domu i w szkole ( dominacja, uległość, diagnoza niektórych komponentów osobowościowych, diagnoza środowiska szkolnego, diagnoza środowiska rodzinnego Maria Gos

SZKOLNE PRZYCZYNY SNOS brak właściwej diagnozy psychopedagogicznej; brak podmiotowości ucznia w procesie nauczania i wychowania, negatywne zachowanie nauczycieli, tradycyjne metody nauczania, brak dyscypliny tzw. zdezorganizowana klasa szkolna, klimat silnej rywalizacji w klasie powodujący negatywny stres, brak zasady indywidualizacji kształcenia Maria Gos

Zaniżone oceny szkolne, Duża wyobraźnia i uzdolnienia szkolne, JAK ROZPOZNAĆ SNOS NA PODSTAWIE FUNKCJONOWANIA UCZNIA W SYTUACJACH SZKOLNYCH Szerokie zainteresowania pozaszkolne i minimalny wysiłek wkładany w prace szkolne, Zaniżone oceny szkolne, Duża wyobraźnia i uzdolnienia szkolne, Szeroki zakres wiedzy, Rozbieżność pomiędzy poziomem prac ustnych i pisemnych, Koncentrowanie swojej uwagi na wybranych przedmiotach, Maria Gos

tendencje do wycofywania się lub agresywnej dominacji w grupie, niska samoocena, tendencje do wycofywania się lub agresywnej dominacji w grupie, problemy w nawiązaniu kontaktów z rówieśnikami, problemy z dyscypliną i przeciwstawianie się poleceniom nauczycieli, bierne lub negatywne postawy wobec obowiązków szkolnych, nierealistyczne oczekiwania co własnej osoby, stawianie sobie zbyt niskich lub zbyt wysokich wymagań, nieumiejętność pracy w grupie, Maria Gos

problemy z koncentracją, marzenia na jawie, brak organizacji nauki, unikanie działania w nieznanych, nowych sytuacjach w obawie przed niepowodzeniem, wysoki samokrytycyzm, problemy z koncentracją, marzenia na jawie, brak organizacji nauki, nadmierna nieśmiałość, brak wiary we własne siły. Maria Gos – koordynator sieci