DYSLEKSJA – I CO DALEJ?

Badania prowadzone w Polsce wskazują, że dysleksja rozwojowa występuje u ok. 15 % populacji, z czego lżejsze przypadki stanowią ok. 10 %, a poważniejsze ok. 4 %. Oznacza to, że w każdej klasie można spotkać średnio troje uczniów z tym problemem. Liczba osób z dysleksją wzrasta, na co wpływ ma:  Zwiększanie się liczby dzieci pochodzących z zagrożonych ciąż i trudnych porodów,

 Niekorzystne czynniki kulturowe, takie jak brak naturalnych okazji do ćwiczenia funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu, np. dzieci mało rysują, manipulują, nie rozwijają się ruchowo podczas zabaw na podwórku.  Brak kontaktu z książką, którą wypiera telewizja, komputer ( kultura obrazu, komunikacja obrazowa).

CO TO JEST DYSLEKSJA?  Dysleksja rozwojowa – to zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Określenie „rozwojowa” oznacza, że opisane trudności występują od początku nauki szkolnej. Trudności w czytaniu i pisaniu objęte tą nazwą mogą występować w trzech formach:

 Dysgrafia - trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma.  Dysleksja (właściwa)– specyficzne trudności w nauce czytania, którym towarzyszą często trudności w pisaniu.  Dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (nie tylko błędy ortograficzne).

Trudności w czytaniu i pisaniu mają różne przyczyny i dużym problemem jest zdiagnozowanie dysleksji, czyli specyficznych trudności. Dysleksję należy wykluczyć w przypadku:  niepełnosprawności intelektualnej  inteligencji niższej niż przeciętna  wad zmysłu wzroku i słuchu  zaniedbania środowiskowego.

Stwierdzenie dysleksji rozwojowej wymaga specjalistycznej diagnozy  Badanie diagnostyczne dokonywane jest w Poradni Psychologiczno–Pedagogicznej przez zespół składający się z: psychologa, pedagoga, często logopedy.  Badanie psychologiczne pozwala ocenić poziom funkcjonowania intelektualnego. Bada się zdolność koncentracji uwagi, pamięć i spostrzeganie wzrokowe, słuchowe, funkcje językowe, sprawność ruchową rąk. W wyniku badań testowych, obserwacji, analiz danych z wywiadu ustala się, które funkcje rozwijają się nieprawidłowo i jakie są mocne strony rozwoju dziecka.

 W badaniach pedagogicznych ustala się, czy trudności w czytaniu i pisaniu występują jednocześnie, czy w izolacji oraz w jakim nasileniu. Analizuje się jakościowo błędy i rodzaj trudności. Ustala się także stopień opanowania programu nauczania (w tym znajomość zasad ortograficznych).

Rozpoznaje się dysleksję rozwojową, gdy stwierdza się:  prawidłowy rozwój umysłowy  obecność istotnych opóźnień rozwoju funkcji (słuchowo-językowych, wzrokowo-przestrzennych, ruchowych, integracji tych funkcji), które stanowią podstawę do wykształcenia się umiejętności czytania i pisania;  wczesne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu (od początku nauki szkolnej, w oddziale przedszkolnym i klasie pierwszej);  trudności w czytaniu i pisaniu są nasilone i długotrwałe, nie ustępują zaraz po podjęciu pomocy w domu, a nawet w pierwszym okresie terapii. Nie rozpoznaje się dysleksji rozwojowej, gdy trudności:  są jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłów (niedosłuchem lub wadą wzroku);  należą do zespołu symptomów inteligencji niższej niż przeciętna, niepełnosprawność intelektualna;  są skutkiem schorzenia neurologicznego (MPD, epilepsja);  są wyłącznie wynikiem zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego; najczęściej wówczas dziecko początkowo nie ma trudności, pojawiają się one i konsekwentnie nasilają w starszych klasach szkoły podstawowej

Znajomość przyczyn dysleksji rozwojowej pozwala skutecznie radzić sobie z problemem. Jak dowiodły badania naukowe dysleksja rozwojowa ma podłoże biologiczne. Jest uwarunkowana genetycznie, a więc dziedziczona. Może też być spowodowana zmianami w centralnym układzie nerwowym, wywołanymi nieprawidłowym rozwojem w okresie prenatalnym (ciąży) i oddziaływaniem szkodliwych czynników w okresie porodu i po urodzeniu (np. niedotlenienie mózgu, wylewy wskutek pęknięcia naczyń krwionośnych).

Bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, co oznacza, że niektóre funkcje rozwijają się dobrze lub ponadprzeciętnie, inne zaś z wyjątkowym opóźnieniem. Dotyczy to przede wszystkim zaburzeń rozwoju tych funkcji poznawczych i ruchowych, które biorą udział w czytaniu i pisaniu.

Nieprawidłowości rozwoju funkcji słuchowo-językowych objawiają się jako zaburzenia uwagi, pamięci i percepcji słuchowej. Dziecko:  nie dostrzega różnicy pomiędzy głoskami (np. z i s), myli je podczas zapisywania, myli wyrazy różniące się jedną głoską (koza – kosa);  ma trudności z dokonywaniem analizy sylabowej i głoskowej, czyli wydzielenia sylab i głosek ze słów (np. krok = k-r-o-k), czego konsekwencją jest opuszczanie lub dodawanie liter, czy sylab w zapisywanych wyrazach, przekręcanie wyrazów podczas pisania  opuszcza wyrazy podczas dyktanda, ma trudności z przypomnieniem sobie właściwego słowa podczas pisania samodzielnego oraz podczas czytania

 Zakłócenia funkcji percepcyjno- motorycznych i ich integracji wywołują specyficzne kłopoty w umiejętności czytania i pisania, a w okresie nauki w klasach starszych manifestują się też innymi charakterystycznymi objawami.  W PISANIU: - trudności w pisaniu ze słuchu - mylenie liter b-p, d-b, u-n, n-w, ł-l-t, s-z, sz-s, - trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność - nie różnicowanie ę- en, ą- om -opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów - przestawianie liter w wyrazach - przestawianie szyku dyktowanych wyrazów - błędy typowo ortograficzne - niski poziom graficzny pisma

W CZYTANIU: - wolne tempo -błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zmiana brzmienia- nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów -trudności we właściwej intonacji czytanej treści -trudności w zrozumieniu przeczytanej treści -odpoznawanie napisów po cechach przypadkowych( zgadywanie) -opuszczanie całego wiersza - zmiana kolejności liter i wyrazów -niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego

Zaburzenia funkcji wzrokowych (uwagi i spostrzegania wzrokowego, pamięci wzrokowej) powodują:  w klasie 0 i 1 trudności w zapamiętywaniu liter i ich odróżnianiem, stąd mylenie liter podobnych pod względem kształtu (t=l=ł, m=n), z pamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter (F,H,Ł);  trudności w nauce czytania elementarnego, ponieważ nieprawidłowe rozpoznawanie liter uniemożliwia sprawne literowanie, czyli odnoszenie do spostrzeganych liter przypisanych im głosek, co wydłuża dokonywanie syntezy i odczytywanie wyrazu;  trudności z utrwaleniem poprawnej pisowni wyrazów zawierających trudność ortograficzną np. „rz” i „ó”

Deficyty rozwoju funkcji ruchowych a zwłaszcza motoryki rąk powodują:  wolne tempo pisania,  niski poziom graficzny pisma,  łatwe męczenie się ręki,  trudności zapamiętania wzorców wyrazowych, które pozwalają na zapisywanie w sposób „automatyczny” poprawnej formy wyrazów takich jak „który”, „król”, „ rzeka”, „herbata”.

TRUDNOŚCI WYSTĘPUJĄCE W NAUCE INNYCH PRZEDMIOTÓW  Trudności w nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów.  Trudności w uczeniu się pamięciowym: tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne.  Trudności w nauce geografii ; utrudnione czytanie mapy, niewłaściwa orientacja w stronach świata.  Trudności w nauce geometrii: zmiany kierunku w rysunkach geometrycznych, trudności w różnicowaniu kształtów, zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej.  Trudności w rysowaniu, w rozplanowaniu rysunku, błędny kierunek odwzorowywania, zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka.  Trudności na lekcjach wychowania fizycznego: błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń, obniżona sprawność ruchowa.

Uczniowie z dysleksją rozwojową mają prawo do diagnozy, terapii, dostosowania formy nauczania i wymagań do ich możliwości psychofizycznych.

Zalecane formy pomocy  Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w celu usprawniania obniżonych funkcji.  Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze z języka polskiego w celu doskonalenia umiejętności poprawnego pisania, utrwalania reguł pisowni i ich praktycznego zastosowania.

Inne zalecenia  Tolerancyjne ocenianie prac pisemnych pod względem popełnianych błędów (podstawą oceny powinna być wartość merytoryczna prac, błędy należy zaznaczać i zalecać ich poprawę).  Tolerancyjne ocenianie postępów z języka obcego ze względu na deficyty percepcji słuchowej.  W razie nieczytelności pracy, wskazane jest umożliwienie uczniowi jej odczytania lub udzielenia odpowiedzi ustnej z jej treści.  Umożliwienie pisania dłuższych prac na komputerze.  W przypadku dłuższych treści udostępnienie notatki w formie skserowanej lub wydruku komputerowego do wklejenia do zeszytu.

Inne zalecenia  Ograniczenie zapisywania treści notatek na rzecz aktywnego słuchania i uczestniczenia w lekcji.  Unikanie głośnego czytania na forum klasy.  Ustne zaliczanie wcześniej wyznaczonych partii materiału.  W trakcie odpytywania udzielanie dodatkowych wskazówek, sprawdzanie stopnia zrozumienia treści poleceń.  Pozostawianie większej ilości czasu na wykonanie prac pisemnych.  Stosowanie na sprawdzianach zadań w formie pytań zamkniętych lub testu wyboru.  Zauważanie i docenianie nawet drobnych wysiłków, stwarzanie okazji do odnoszenia sukcesów.  Stała współpraca ucznia z nauczycielem polonistą.

WARUNKI PRZYSTAPIENIA UCZNIA Z DYSLEKSJĄ DO SPRAWDZIANU LUB EGZAMINU W WARUNKACH DOSTOSOWANYCH DO JEGO POTRZEB  posiadanie pisemnej opinii z państwowej lub uprawnionej poradni niepublicznej;  opinia musi zawierać stwierdzenie występowania dysleksji rozwojowej;  opinia musi być dostarczona w terminie do 30 września roku, w którym odbywa się egzamin;  od 1 września 2011 roku opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się jest wystawiana tylko raz i obowiązuje do końca okresu kształcenia.

Otrzymanie opinii stwierdzającej dysleksję nie jest ostatnim, ale pierwszym krokiem na drodze do pokonania trudności

Wskazówki dla rodziców  Stwierdzenie dysleksji rozwojowej często staje się wymówką zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców. Uczniowie rozgrzeszają się w ten sposób z nieznajomości ortografii i niechęci do czytania. Uważają, że otrzymanie opinii o dysleksji rozwiązuje problem. Nic bardziej błędnego. Dlatego ogromna odpowiedzialność spada na rodziców.

Wskazówki dla rodziców  Rodzice powinni sobie uświadomić, że samo wysłanie dziecka do poradni, czy pod opiekę szkolnego terapeuty nie likwiduje problemu.  Rodzice powinni wspierać dziecko w pokonywaniu przez nie trudności szkolnych oraz stwarzać okazję do planowych ćwiczeń w domu.  Dbać o odpowiednią atmosferę przy wykonywaniu tych ćwiczeń, aby nie zniechęcać dziecka, lecz pozytywnie motywować je do stałego wysiłku związanego z nauką.  Współpracować z terapeutą i korzystać z jego wskazówek, co do przejawów specyficznych trudności w nauce oraz omawiać sposoby i możliwości wyrównywania braków w czytaniu i pisaniu w warunkach domowych.

W domu  Prowadzenie ćwiczeń dodatkowych w zakresie poprawnej pisowni zgodnie z zaleceniami nauczyciela.  Korzystanie ze słownika ortograficznego przy analizowaniu i poprawianiu błędów.  Zapewnienie pomocy w nauce, wspólne czytanie i analiza tekstów, treści lektur.  Prowadzenie prób pisania pismem drukowanym.  Ścisła współpraca rodziców ze szkołą.

Zamiast wniosków Lista „braków” rodzinnych w pracy z dzieckiem z dysleksją 1.Brak czasu dla dziecka i bliskiego kontaktu z dzieckiem. 2.Brak wsparcia dla dziecka i zrozumienia jego problemów. 3.Brak śledzenia i kontroli postępów dziecka. 4.Brak pomocy w odrabianiu lekcji i kontynuacji ćwiczeń terapeutycznych. 5.Brak kontaktu ze szkołą.

Lista „braków” rodzinnych w pracy z dzieckiem z dysleksją 6. Brak stworzenia możliwości do rozwoju samodzielności: wyręczanie dziecka w trudnych zadaniach, czynnościach domowych, nadgorliwość i nadopiekuńczość. 7. Brak kształtowania: systematyczności, umiejętności organizacji własnej aktywności, samokontroli i odpowiedzialności za własne działania. 8. Brak spokoju (stwarzanie atmosfery pośpiechu i napięcia). 9. Brak zrozumienia i cierpliwości (karanie i wyśmiewanie z powodu trudności, porównywanie z rodzeństwem, rówieśnikami, okazywanie niezadowolenia i krytykowanie). 10. Brak samokrytycyzmu i odpowiedzialności za dziecko (zrzucanie na szkołę odpowiedzialności za problemy dziecka i obowiązku pracy z nim).

Abecadło ucznia z dysleksją A -Akceptujcie mnie takiego, jaki jestem, także moją inność. B -Błędy ortograficzne są moją udręką. C -Cierpliwość potrzebna jest wszystkim- mnie, rodzicom i nauczycielom. D -Dysleksja to wielki ciężar! Całe życie będę go dźwigać. E -Emocje uniemożliwiają mi prezentowanie wiedzy i umiejętności. F -Frustrację przezwyciężam relaksacją. G -Gdybym miał wybór, wybrałbym życie bez dysleksji! H -Humor jest potrzebny, aby łatwiej żyć z dysleksją. I -Istotne jest rozwijanie zainteresowań. J -Jestem w stanie rozpoznać swój styl uczenia się. K -Koszmarem jest dla mnie głośne czytanie. L -Lubię uczyć się wielozmysłowo. Ł -Łatwiej przychodzi mi mówienie niż pisanie. M -Myślenie pozytywne ułatwia pokonywanie trudności. N -Nie oczekuję od innych gotowych rozwiązań i podpowiedzi.

O -Oceniajcie, proszę, mój wysiłek i wkład pracy. P -Potrzebuję więcej czasu na czytanie i pisanie. R -Relaks pomaga mi w nauce. S -Sukcesy = większa motywacja i wiara w siebie. T -Tran pomaga osobom z dysleksją. Łykam codziennie kapsułki z tranem. U -Uczę się zwykle dłużej niż inni, bardzo mnie to wyczerpuje. W -Woda to dobry napój podczas uczenia się Y -”Yyyyyy…”- potrzebuję chwili na zastanowienie, by odpowiedzieć na pytanie. Z -Zdobywam wiedzę, jak przezwyciężyć dysleks j ę.

Dekalog dla rodziców dziecka dyslektycznego Nie: 1.Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. 2.Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że to zmobilizuje je do pracy. 3.Nie łudź się, że dziecko samo z tego wyrośnie, weźmie się w garść, przysiądzie fałdów lub ktoś je z tego wyleczy. 4.Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej. 5.Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.

Tak: 6. Staraj się zrozumieć swoje dziecko: jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym. 7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się ze specjalistą w poradni. 8. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku: - zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga, - korzystaj z literatury i fachowej pomocy nauczyciela - pozostawaj w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym. 9. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych. 10. Chwal, nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem stała się przyjemna dla was obojga.

W prezentacji wykorzystano materiały i grafiki z broszury " Jestem rodzicem dziecka z dysleksją " wyd. przez Polskie Towarzystwo Dysleksji.