Marcin Paruzel Koło Naukowe Ekonomii Społecznej, Fundacja Inspiracja Spółdzielnia socjalna szansą na reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym XIII Ogólnopolska Konferencja Pracowników Socjalnych maja 2013

Każdy człowiek żyjący w społeczeństwie należy do bardzo wielu mniejszych i większych grup społecznych. Pełni niezliczoną ilość ról społecznych. Jest umocowany w społeczeństwie niewyobrażalną siecią relacji, powiązań i zależności. Wiele spośród tych relacji wynika z wykonywanego zawodu i miejsca pracy. Jeśli przykładowy Kowalski traci pracę, zrywa ogromną ilość różnych, niezauważalnych na pozór relacji łączących go ze społeczeństwem. Narzędzie reintegracji

Ludzie pozbawieni pracy stają przed zagrożeniem wykluczenia społecznego. Reintegracja (społeczna i zawodowa) ma temu zapobiec. Trwają prace nad wypracowaniem nowych narzędzi reintegracji. Jednym z takich, nie do końca jeszcze dopracowanych narzędzi jest spółdzielnia socjalna. U podstaw wiary w efektywność tej formy aktywizacji leży założenie, że praca reintegruje. Bo najważniejszą funkcją spółdzielni socjalnej jest tworzenie miejsc pracy. Narzędzie reintegracji

Społeczna reintegracjaSpołeczna reintegracja 1 Zawodowa reintegracjaZawodowa reintegracja 2 Cele spółdzielni socjalnej „...a działania te nie są wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej” (ustawa o spółdzielniach socjalnych)

Spółdzielnia socjalna działa na rzecz: społecznej reintegracji jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu zawodowej reintegracji jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy

PrzedsiębiorstwoPrzedsiębiorstwo 1 Organizacja pozarządowaOrganizacja pozarządowa 2 SpółdzielniaSpółdzielnia 3 „Troistość” spółdzielni socjalnej

Spółdzielnia socjalna jako PRZEDSIĘBIORSTWO (RYNKOWE) Tworzy miejsca pracy (zatrudnia pracowników i ponosi tego koszty) Prowadzi działalność gospodarczą (wytwarza i sprzedaje produkty/usługi) Rozlicza efekty tej działalności (generuje stratę lub nadwyżkę bilansową) Ma gorszą pozycję w stosunku do konkurencji (koszty pracy, wątpliwa zdolność kredytowa)

Spółdzielnia socjalna jako quasi-ORGANIZACJA POZARZĄDOWA Działa na rzecz społecznej reintegracji Działa na rzecz zawodowej reintegracji Prowadzi działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych (działalność pożytku publicznego) ale nie może być OPP Ma gorszą pozycję w stosunku do właściwych NGO (wg niektórych przepisów to nie NGO, fatalne są warunki zwolnień podatkowych)

Spółdzielnia socjalna jako SPÓŁDZIELNIA (PRACY) Prowadzi działalność w oparciu o osobistą pracę członków (spółdzielcza umowa o pracę) Podlega większości przepisów prawa spółdzielczego, w tym obowiązkowi lustracji Ma gorszą pozycję w stosunku do spółdzielni pracy, ponieważ nie może wypłacać członkom dywidendy od zysku (co w spółdzielni pracy jest czynnikiem motywującym)

ZatrudnienieZatrudnienie 1 Efektywność ekonomicznaEfektywność ekonomiczna 2 Efektywność społecznaEfektywność społeczna 3 Zadania spółdzielni socjalnej

Zatrudnienie osoby zagrożonej w spółdzielni socjalnej osób prawnych Pracownik ma tylko takie prawa pracownicze jak w każdym innym przedsiębiorstwie (brak przywilejów wynikających z prawa spółdzielczego i spółdzielczej umowy o pracę) Prawo pracownika do uzyskania członkostwa po roku nieprzerwanej pracy jest sprzeczne z interesami założycieli, więc nie są tym zainteresowani, a przepisy umożliwiają skuteczne zablokowanie tej możliwości

Zatrudnienie osoby zagrożonej w spółdzielni socjalnej osób prawnych Ponieważ pracownik nie ma szczególnych przywilejów, perspektywa uzyskania członkostwa jest nierealna, to nie może być mowy o współdecydowaniu, współodpowie- dzialności, czy poczuciu sprawstwa. Taka spółdzielnia nie jest dobrem wspólnym. Jak państwowy zakład w PRL-u, nie jest dla pracownika nasza wspólna tylko niczyja.

Zatrudnienie osoby zagrożonej w spółdzielni socjalnej osób prawnych Spółdzielnia socjalna osób prawnych na pewno może być efektywna ekonomicznie, ale czy będzie efektywna społecznie? Jeżeli praca reintegruje, to OK. Tyle tylko, że na całej linii leżą tutaj idee spółdzielczości. Z drugiej strony wcale nie wiemy, czy te idee są słuszne, jeżeli przez ponad 150 lat istnienia spółdzielczość nie udowodniła swych racji.

Dobrowolne, powszechnie dostępne członkostwoDobrowolne, powszechnie dostępne członkostwo 1 Demokratyczne zarządzanieDemokratyczne zarządzanie 2 Samorządność i niezależnośćSamorządność i niezależność 3 Główne zasady spółdzielcze

Członkostwo w spółdzielni socjalnej osób fizycznych Każdy członek powinien być zatrudniony na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, która zwiększa przywileje pracownicze. W praktyce trudno o taką efektywność ekonomiczną spółdzielni socjalnej osób fizycznych, by zatrudnić wszystkich członków. Jednak prawo spółdzielcze daje możliwości stosowania umów zlecenia lub o dzieło.

Członkostwo w spółdzielni socjalnej osób fizycznych Członkowie powinni mieć poczucie współ- decydowania. Powinni mieć przekonanie, że spółdzielnia jest ich dobrem wspólnym. W praktyce bardzo niewielu to rozumie! Każda spółdzielnia powinna być zarządzana w sposób demokratyczny: każdy członek ma jeden głos. Zarząd może zostać odwołany, nawet wtedy, gdy dobrze pracuje.

Członkostwo w spółdzielni socjalnej osób fizycznych Ponieważ członkowie rekrutują się spośród osób zagrożonych wykluczeniem, ich reakcje niekoniecznie odpowiadają standardom. Ich decyzje mogą być nieodpowiedzialne. Muszą się uczyć odpowiedzialności na własnych błędach. Niby jest to bardzo ciekawe, niemniej generuje straty nie tylko finansowe, ale także psychiczne. Czy warto?

Członkostwo w spółdzielni socjalnej osób fizycznych Wiele osób doskonale się odnajduje w roli spółdzielców, dzięki poczuciu niezależności (nawet nie do końca rozumiejąc zasady.). Ważne, że mają narzędzie, które umożliwiło im odbudowę umiejętności pełnienia ról społecznych i życia w lokalnej społeczności. Niektórzy odzyskują zdolność samodzielnego funkcjonowania na rynku pracy (nieliczni).

Czy warto zakładać spółdzielnie socjalne? Może to jest utopia? Ale jeżeli nawet, to nie znaczy, że nie można podążać w jej kierunku, aby robić coś dobrego.

Temat zachęca do dyskusji. Zapraszam do zapoznania się z dodatkowymi materiałami