Zarządzanie Produkcją i Usługami Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Instytut Zarządzania Dr inż. Piotr Chwastyk wykład nr 3 – typy i formy produkcji

ZPU wyk. III/ 2 TYPY PRODUKCJI Typem organizacji produkcji nazywany jest stopień specjalizacji stanowiska roboczego i związany z nim poziom stabilności wykonywanej tam produkcji. Dla określenia typu produkcji stosuje się mierniki: gdzie: k – współczynnik liczby detaloperacji (lub liczby przezbrojeń) w badanej komórce produkcyjnej, d Li – liczba (suma) wykonywanych detaloperacji (przezbrojeń) w diagnozowanej komórce produkcyjnej, L d – liczba stanowisk roboczych w diagnozowanej komórce produkcyjnej Współczynnik liczby detaloperacji przypadających na stanowisko robocze k=1- typ produkcji masowej, k=2÷10- typ produkcji wieloseryjnej, k=10 ÷20 - typ produkcji średnioseryjnej, k=20 ÷30- typ produkcji małoseryjnej, k>30- typ produkcji jednostkowej

ZPU wyk. III/ 3 Współczynnik obciążenia stanowiska roboczego określoną detaloperacją gdzie: η ij – współczynnik obciążenia j-tego stanowiska roboczego ij-tą detaloperacją, z gi – zadanie godzinowe i-tego detalu, m gij – możliwość godzinowa ij-tej detaloperacji, N i – program produkcyjny i-tego detalu, F j – fundusz czasu pracy j-tego stanowiska roboczego, t ij – pracochłonność jednostkowa (normatywna) ij-tej detaloperacji, φ j – planowany, korekcyjny współczynnik wykonania normy η ij =1- typ produkcji masowej, η ij =0,5÷0,2- typ produkcji wieloseryjnej, η ij =0,2 ÷0,05 - typ produkcji średnioseryjnej, η ij =0,05 ÷0,03- typ produkcji małoseryjnej, η ij <0,03- typ produkcji jednostkowej Każdy typ produkcji wymaga odrębnej specyficznej dla siebie organizacji procesu produkcyjnego, który jest związany z charakterystycznymi cechami poszczególnych typów produkcji.

ZPU wyk. III/ 4 Produkcja jednostkowa, określana też jako indywidualna, jest produkcją pojedynczych wyrobów (lub niewielkiej ilości wyrobów) o najmniej stabilnym charakterze produkcji na stanowiskach roboczych i najniższym stopniu ich specjalizacji. Wyroby produkuje się jednorazowo, bądź z pewną powtarzalnością w późniejszym czasie z tym, że powtarzalność ta występuje najczęściej w nieregularnych i trudnych do przewidzenia odstępach czasu. Wyroby wytwarzane są na zamówienie indywidualnego i określonego odbiorcy.

ZPU wyk. III/ 5 Produkcja jednostkowa charakteryzuje się następującymi cechami: asortyment produkcji jest różnorodny, park maszynowy uniwersalny, przystosowany do wykonywania różnorodnych operacji, uniwersalne oprzyrządowanie i niski stopień oprzyrządowania, uniwersalne środki kontroli, wysoko wykwalifikowana kadra robotników i pracowników inżynieryjno-technicznych, normy czasu ustalane według metody sumarycznej, niepogłębiony techniczny podział pracy i potrzeba opanowania większej liczby zawodów, technologiczne przygotowanie produkcji wyrobów ma charakter ramowy, małe możliwości mechanizacji i automatyzacji produkcji.

ZPU wyk. III/ 6 W efekcie wyżej wymienionych cech w procesie produkcji będą występować następujące zjawiska (aspekty ekonomiczne): wydłużanie cyklu produkcyjnego, zwiększanie nakładów pracy, co powoduje zmniejszanie wydajności w szerszej skali, brak czasu na opanowanie nowej „roboty" i nabywania wprawy (produkcyjnego uczenia się), wzrost kosztów wytwarzania, niższe wykorzystywanie możliwości produkcyjnych, uzyskiwanie mniej korzystnych wskaźników techniczno- ekonomicznych Należy zwrócić uwagę, iż ten typ produkcji nie jest i nie może być w stadium zaniku, gdyż spełnia w gospodarce narodowej określoną i ważną rolę (produkcja statków, maszyn ciężkich, żurawi portowych itp.).

ZPU wyk. III/ 7 Produkcja seryjna polega na jednoczesnej i bezpośrednio następującej po sobie produkcji określonej liczby (serii, partii) jednakowych wyrobów Cechą charakterystyczną produkcji seryjnej nie jest określona liczba produkowanych wyrobów, lecz podobieństwo wyrobów i stopień specjalizacji stanowisk roboczych. Pojęcie produkcji seryjnej jest bardzo szerokie. Z organizacyjnego punktu widzenia wyróżnia się tutaj produkcję: małoseryjną, średnioseryjną, wielkoseryjną.

ZPU wyk. III/ 8 Produkcja małoseryjna wykazuje następujące cechy: produkuje się szeroki asortyment wyrobów w partiach różnej wielkości z zastosowaniem różnorodnych urządzeń, produkcja ma charakter raczej nieustabilizowany, serie (partie) powtarzają się w bliżej nieokreślonych, nierównomiernych odstępach czasu, względnie też w rozważanym przedziale czasu nie zostają wcale powtórzone, stopień powtarzania operacji uzależniony jest w dużej mierze od poziomu realizacji procesu unifikacji, rzadko stosuje się przyrządy specjalne, środki produkcji stanowią obrabiarki uniwersalne, odpowiednio dostosowane.

ZPU wyk. III/ 9 Produkcję średnioseryjną wyróżniają następujące cechy: produkuje się szeroki asortyment wyrobów w większości w jednolitych partiach, powtarzanie produkcji tych samych wyrobów odbywa się w określonych odstępach czasu, przebieg produkcji jest w większej części ustabilizowany, środki produkcji częściowo specjalne z mniejszym zakresem oprzyrządowania specjalnego, spływ produkcji odbywa się seriami (partiami) w rytmicznie występujących okresach powtarzalności.

ZPU wyk. III/ 10 Produkcja wielkoseryjna wyróżnia się cechami: produkuje się jeden typ wyrobu w partiach różnej wielkości, produkcja przejawia całkowitą stabilizację, czyli wytwarzane są takie same wyroby w kolejnych przedziałach czasu, ciągła powtarzalność partii w odstępach ustalonych odpowiednim rytmem partii, pełna powtarzalność operacji na określonym stanowisku roboczym, środki produkcji częściowo unikalne, w większej części jednooperacyjne, wysoki stopień oprzyrządowania podczas stosowania przyrządów specjalnych.

ZPU wyk. III/ 11 Aspekty ekonomiczne produkcji seryjnej: posiada niewątpliwą przewagę nad produkcją jednostkową, ponieważ odznacza się większą efektywnością wykorzystania możliwości produkcyjnych i podniesienia wydajności pracy, lepsze wykorzystanie maszyn i urządzeń, lepsze wykorzystanie materiałów i zmniejszenie zapasów produkcji w toku, pozwala stosować bardziej rozwinięty podział pracy i na skutek tego wyższy poziom specjalizacji stanowisk roboczych, skracanie cykli produkcyjnych, obniżają się nakłady pracy i tym samym koszty produkcji zwłaszcza, że równocześnie maleje udział prac ręcznych, występują korzystniejsze wartości wskaźników techniczno- ekonomicznych.

ZPU wyk. III/ 12 Produkcja masowa polega na długotrwałej lub stałej produkcji jednakowych wyrobów (detali) na stanowiskach roboczych o najwyższym stopniu specjalizacji dających największą stabilność produkcji. Najbardziej istotną cechą tego typu produkcji jest niezmienne obciążenie stanowisk roboczych tą samą pracą przez dłuższy czas np. rok, kilka lat. Musi więc istnieć odpowiednio wysokie zapotrzebowanie na daną produkcję.

ZPU wyk. III/ 13 Produkcja masowa wyróżnia się następującymi cechami: wymaga starannego i dokładnego technicznego przygotowania produkcji, stanowiska robocze usytuowane są w kolejności biegu procesu technologicznego wyrobu, tworząc często linie produkcyjne, duża specjalizacja pracy robotników uzyskujących dużą wprawę, asortyment jest w pełni jednorodny, obejmujący jedną typowielkość, występuje pełna powtarzalność operacji na stanowiskach roboczych, środki produkcji to wyłącznie maszyny specjalne i specjalizowane, wykorzystuje się przede wszystkim oprzyrządowanie specjalne, poszczególne stanowiska wykazują całkowitą stabilizację obciążenia poszczególnych operacji, rozwija się optymalny poziom specjalizacji produkcji i stanowisk roboczych, występują krótkie cykle produkcyjne i niskie koszty produkcji. brak elastyczności przystosowywania się do coraz bardziej zmiennych zapotrzebowań rynku

ZPU wyk. III/ 14 Różnice w zakresie przygotowania produkcji. Produkcja jednostkowa: brak problemu zamienności części - (nie jest wymagane by wszystkie części z jednego egzemplarza pasowały do innego), swobodniejsze wymagania do wymiarów i łagodniejsze tolerancje wymiarowe. Produkcja seryjna: rysunki muszą być opracowane bardziej szczegółowo. części w pełni wymiarowane. Produkcja masowa: warunek zamienności części jest nieodzowny, analiza tolerancji.

ZPU wyk. III/ 15 Przygotowanie dokumentacji technologicznej. Produkcja jednostkowa: ogólne określenie przebiegu procesu (kwalifikacje pracowników wysokie), przebiegi technologiczne są podawane przeważnie w formie kolejności operacji (marszruty) oraz opisowego określenia robót, często żąda się wykonania wyrobu według rysunku. Produkcja seryjna: procesy technologiczne opracowywane są bardziej szczegółowo z rozbiciem na operacje, a nawet zabiegi robocze, przeprowadza się szczegółową, analityczną kalkulację normowania czasu pracy, typuje się szczegółowo narzędzia i maszyny na których mają być wykonane roboty. Produkcja masowa: opracowania procesów są doprowadzone do najdrobniejszych szczegółów do zabiegów i ich elementów, w toku realizacji wytwarzania obowiązuje ścisła dyscyplina technologiczna.

ZPU wyk. III/ 16 Przygotowanie przyrządów i narzędzi. Produkcja jednostkowa: mało przyrządów specjalnych (nieopłacalność). Produkcja seryjna: oprzyrządowanie ma zapewnić jednorodność wykonania robót, wymiarów i tolerancji przez niżej kwalifikowanych robotników. narzędzia pobiera się z wypożyczalni narzędzi. Produkcja masowa: oprzyrządowanie jest bardzo bogate, zapewniające możliwość wykonania produkcji w pełni zamiennej przy niskich kwalifikacjach robotników. do każdego stanowiska są przydzielone stałe narzędzia dla tej pracy, która jest na nim wykonywana.

ZPU wyk. III/ 17 Różnice w zakresie wymaganych kwalifikacji załogi. Produkcja jednostkowa: znaczny nakład prac konstruktorskich i wysokich kwalifikacji fachowych robotników (doświadczenie, umiejętności, samodzielne rozwiązywanie problemów, dobra organizacja pracy) Produkcja seryjna: wyższe wymagania wobec personelu technologicznego przygotowania produkcji i służb pomocniczych: narzędziownia, wydział remontowy, a niższe wobec robotników bezpośrednio wykonujących produkcję w związku ze znacznym stopniem oprzyrządowania produkcji. Produkcja masowa: wysokie wymagania wobec personelu konstruktorskiego i technologów oraz wobec służb kierowniczo-organizacyjnych i służb pomocniczych takich jak: narzędziownia, główny mechanik, zaopatrzenie materiałowe. Dopuszczalne są niskie kwalifikacje pracowników bezpośrednio produkcyjnych. Niezbędne są cierpliwość, refleks, wytrzymałość.

ZPU wyk. III/ 18 FORMY PRODUKCJI Formą produkcji nazywamy sposób powiązania stanowisk roboczych w procesie produkcyjnym poszczególnych wyrobów. Generalnie znane formy organizacji produkcji można podzielić na: nierytmiczne (również nazywane: niepotokowe lub niepowtarzalne, nieustabilizowane, zmiennose- ryjne), rytmiczne (również nazywane: potokowe lub powtarzalne, ustabilizowane, stałoseryjne).

ZPU wyk. III/ 19 Produkcja nierytmiczna nie wykazuje żadnej, lub jedynie minimalną powtarzalność operacji na poszczególnych stanowiskach roboczych, co powoduje dużą częstotliwość ich przezbrajania. Charakteryzuje się ona następującymi cechami: niskim stopniem oprzyrządowania, dużymi i wahliwymi zapasami produkcji w toku, najczęściej stosowaną technologiczną strukturą produkcyjną, zleceniowym systemem planowania produkcji, bieżącym dysponowaniem obciążeniami stanowisk roboczych.

ZPU wyk. III/ 20 Produkcja rytmiczna wykazuje ścisłe powiązanie stanowisk roboczych, przydział konkretnych detalooperacji do konkretnych stanowisk roboczych, powtarzalność produkcji takich samych wyrobów. Produkcja taka stwarza warunki do tworzenia tzw. harmonogramów wzorcowych. Cechy produkcji rytmicznej: wysoki stopień oprzyrządowania specjalnego, wielkość produkcji w toku posiada charakter ustabilizowany, a zapasy międzyoperacyjne są minimalne, ze względu na ścisły przydział zadań do konkretnych stanowisk roboczych (specjalizację) jest ona mało elastyczna, struktura produkcyjna oparta jest na tendencji przedmiotowej, opiera się na planowaniu produkcji według systemu planów raportów i kart limitów materiałowych, ewidencja produkcji odbywa się jedynie na zasadzie kontroli stanu zapasów, względnie rejestracji spływu półwyrobów i wyrobów finalnych.

ZPU wyk. III/ 21 W rytmicznej formie organizacji produkcji, gdzie występuje zawsze przedmiotowa tendencja specjalizacji komórek produkcyjnych, można sklasyfikować następujące, szczegółowe podformy tej produkcji: potok asynchroniczny, potok synchroniczny, potok z przymusowym taktem, potok zautomatyzowany. Dwa pierwsze potoki wydzielone są z punktu widzenia występowania lub braku synchroniczności operacji czyli ciągłości procesu produkcyjnego. Trzeci i czwarty potok wydzielony jest w ramach występującej już ciągłości produkcji, według kryterium stopnia mechanizacji przemieszczania wyrobów między stanowiskami produkcyjnymi.

ZPU wyk. III/ 22 W potoku asynchronicznym czasy wykonania poszczególnych operacji nie są sobie równe ani krotne, więc na skutek swobodnego rytmu (ale jednak stałego) występują pewne przerwy zakłócające równomierność przebiegu produkcji. W konsekwencji takiego stanu pojawią się na stanowiskach, o pracochłonności krótszej aniżeli takt, przerwy w produkcji, zaś na stanowiskach o pracochłonności przewyższającej takt, gromadzą się zapasy wyrobów (detali). Natomiast w potoku synchronicznym takie niekorzystne zjawiska nie występują, gdyż z powodu synchronizacji operacji uzyskujemy gwarancję stałości powiązań stanowisk roboczych, przy pełnym ich wykorzystaniu oraz całkowitej równomierności przebiegu produkcji.

ZPU wyk. III/ 23 Potok z przymusowym taktem, który wymuszany jest zmechanizowanym środkiem transportu międzystano- wiskowego, może mieć charakter ciągły lub przerywany na okres trwania taktu. Doświadczenie wykazuje, iż bez przymusowego transportu potoki tracą swoją synchroniczność ze względu na indywidualną wydajność pracy poszczególnych stanowisk roboczych. W potoku zautomatyzowanym może występować automatyzacja przemieszczania wyrobów lub automatyzacja procesów obróbczych odbywających się w linii produkcyjnej. Połączenie obu aspektów automatyzacji może doprowadzić do zastosowania centralnego sterowania zarówno pracami technologicznymi, jak również przemieszczania przedmiotów pracy w ramach linii.

ZPU wyk. III/ 24 ODMIANY PRODUKCJI Odmiana produkcji jest wynikiem nałożenia się (macierzowego skrzyżowa- nia) typów i formy organizacji produkcji. cd…