SFGćwiczenia 7 UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA Systemy finansowe gospodarki Rynek kapitałowy Warszawa 2012 Źródła: prof. Górski Rynkowy system finansowy, Jajuga Inwestycje, prof. Sopoćko Rynkowe instrumenty finansowe

2 SFGćwiczenia 7 Rynek kapitałowy Rynek kapitałowy – ogół transakcji kupna-sprzedaży, których przedmiotem są instrumenty finansowe o okresie wykupu dłuższym od roku. Rynek kapitałowy składa się z wielu segmentów – występuje na nim znacznie większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym. Podmioty występujące na tym rynku występują jednocześnie w roli pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy. Na rynku kapitałowym stopa zwrotu z inwestycji jest relatywnie wysoka przy jednocześnie wyższym ryzyku w porównaniu z rynkiem pieniężnym.

3 Instrument finansowyEmitent (wystawca)Rynek wtórnyRynek zorganizowany - Depozyty długoterminowe - Kredyty długoterminowe - Akcje - Udziały - Obligacje skarbowe - Obligacje komunalne - Obligacje korporacyjne - Listy zastawne - Jednostki rozrachunkowe - Jednostki uczestnictwa - Certyfikaty inwestycyjne - Polisy ubezpieczeniowe - Banki komercyjne - Kredytobiorcy - Spółki akcyjne - Spółka z o.o. - Skarb Państwa - Podmioty samorządu terytorialnego - Spółki prawa handlowego - Banki hipoteczne - OFE - Otwarte fundusze inwestycyjne - Zamknięte fundusze inwestycyjne - Towarzystwa ubezpieczeniowe Brak Ograniczony Tak Nie Tak Nie Po dopuszczeniu Nie Tak Po dopuszczeniu Nie Po dopuszczeniu Nie

4 SFGćwiczenia 7 Warunki efektywnych rynków 1. Brak kosztów dokonywania transakcji oraz podatków kapitałowych, 2. Powszechna, nieodpłatna oraz równa dla każdego z uczestników rynku dostępność do wszystkich informacji, 3. Duża liczba uczestników, z których każdy unika zbędnego ryzyka, dąży do maksymalizacji zysków oraz nie jest w stanie indywidualnie wpływać na kształtowanie się kursów papierów wartościowych.

5 SFGćwiczenia 7 Segmenty obrotu Obrót pierwotny – tzw. rynek pierwotny (primary market) – segment, na którym nowy instrument finansowy jest sprzedawany pierwszemu posiadaczowi. Na rynku pierwotnym emitent uzyskuje środki ze sprzedaży instrumentu finansowego (pomniejszone o koszty emisji) Obrót wtórny – tzw. rynek wtórny (secondary market) – segment, na którym dokonuje się właściwego obrotu instrumentami finansowymi, tu posiadacz instrumentu kupionego na rynku pierwotnym może dokonać jego sprzedaży. Rynek wtórny odgrywa podstawową rolę w wycenie instrumentu finansowego - rynek regulowany: rynek giełdowy i pozagiełdowy (BondSpot), giełdy towarowe - rynek nieregulowany: np. obrót instrumentami dokonywany przez banki np. NewConnect

6 Architektura zorganizowanego rynku kapitałowego Rynek regulowany Działa w sposób stały, zapewnia inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji (m.in. o cenach instrumentów finansowych i indeksach) Wprowadzający Rynek pozagiełdowy Catalyst Rynek giełdowy rynek podstawowy rynek równoległy Inwestor lub subemitent inwestycyjny Emitent lub subemitent usługowy Rynek wtórnyRynek pierwotny RYNEKZORGANIZOWANYRYNEKZORGANIZOWANY Zdematerializowane instrumenty finansowe Alternatywny system obrotu Zorganizowany przez firmy inwestycyjne (np. domy maklerskie i banki) oraz spółki giełdowe. Towarowy rynek instrumentów finansowych Pierwsza oferta publiczna Prospekt emisyjny zatwierdzany przez KNF Źródło: dr Jakub Górka

SFGćwiczenia 7 Giełda Giełda – w znaczeniu sposobu organizacji rynku – to odbywające się w określonym czasie (sesje giełdowe), podporządkowane ustalonym normom kontakty osób pragnących zawrzeć transakcje kupna-sprzedaży lub osób pośredniczących w zawieraniu transakcji (maklerów); ceny transakcji ustalane są na podstawie układu popytu i podaży, a następnie podawane do wiadomości publicznej (ceduła giełdowa). Główne cechy obrotu giełdowego: - regularność kontraktów, - standaryzacja przedmiotu obrotu - osiąganie cen równoważących podaż z popytem - upowszechnienie informacji o cenach, wolumenie obrotów i indeksach giełdowych w cedule giełdowej

SFGćwiczenia 7 Rodzaje giełd i systemy notowań 1. Giełdy papierów wartościowych – na których dokonuje się obrotu głównie akcjami i obligacjami 2. Giełdy terminowe – na których dokonuje się obrotu opcjami i kontraktami terminowymi futures 3. Giełdy uniwersalne – na których dokonuje się obrotu zarówno instrumentami rynku kapitałowego, jak i giełdowymi instrumentami pochodnymi S POSOBY OKREŚLANIA KURSU INSTRUMENTU FINANSOWEGO NA GIEŁDZIE TO SYSTEM NOTOWAŃ : System notowań jednolitych – w pewnym przedziale czasowym składane są zlecenia kupna i sprzedaży, a następnie na podstawie tych zleceń ustala się kurs, po którym zawierane są transakcje, na które zostały złożone zlecenia. System notowań ciągłych – kurs może się zmieniać od transakcji do transakcji. Jeśli złożone zlecenie kupna (sprzedaży) może być zrealizowane, gdyż istnieje „pasujące do niego” zlecenie sprzedaży (kupna), to dokonuje się transakcji. Fixing – ustalenie kursu jednolitego. Na Giełdzie Papierów Wartościowych fixingiem nazywa się fazę notowań podczas sesji giełdowej, na której ustalany jest kurs jednolity podczas otwarcia i zamknięcia notowań (fixing otwarcia i fixing zamknięcia).

SFGćwiczenia 7 Funkcje giełdy - Funkcja alokacyjna – giełda umożliwia pomnażanie majątku finansowego inwestorów, zapewniając przepływ ich środków pieniężnych do podmiotów gwarantujących ich najefektywniejsze wykorzystanie w gospodarce - Funkcja wartościująca – giełda umożliwia rynkową wycenę spółek oraz decyzji gospodarczych podmiotów emitujących papiery wartościowe będące przedmiotem obrotów giełdowych - Funkcja kontrolna – emitenci oraz inwestorzy mają obowiązki informacyjne upubliczniania ważnych informacji mających wpływ na ryzyko papierów wartościowych w obrocie; dodatkowe funkcje kontrolne giełdy wynikają z ustalonych przez nią zasad dobrych praktyk (corporate governance), do których przestrzegania zobowiązują się emitenci i inwestorzy

SFGćwiczenia 7 Trzy zasady obrotu papierami wartościowymi - Dematerializacja papierów wartościowych i obrotu nimi – dematerializacja zakłada organizację scentralizowanego systemu informatycznego prowadzącego rejestr papierów wartościowych oraz obrót nimi. Rejestr prowadzony jest przez KDPW (Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych) - Centralizacja obrotu – oznacza, że obrót na publicznym rynku papierów wartościowych dokonywany jest głównie na rynku regulowanym czyli na Giełdzie Papierów Wartościowych oraz Bond Spot S.A. (dawniej MTS-CeTO S.A.) od GPW i BondSpot prowadzą Catalyst (system autoryzacji i obrotu dłużnymi instrumentami finansowymi) - Dostęp do pełnej, prawdziwej informacji przez wszystkich uczestników rynku

SFGćwiczenia 7 Obowiązki informacyjne uczestników rynku Obowiązki informacyjne emitentów: a)przed wprowadzeniem na rynek giełdowy - prospekt emisyjny (prawdziwe, rzetelne i kompletne informacje istotne do oceny sytuacji i ryzyka związanego z emitentem) b) po wprowadzeniu na rynek giełdowy - zaudytowane raporty roczne, półroczne, kwartalne (komunikaty bieżące – informacja o istotnych zmianach w sytuacji spółki) Obowiązki informacyjne inwestorów: a)Informacja o zakupie znaczących pakietów (informacja o przekroczeniu 5, 10, 20, 25, 33, 50 i 75% ogólnej liczby głosów w spółce publicznej) Obowiązki informacyjne instytucji organizującej rynek a)Ceduła giełdowa: -obroty, -kursy papierów -indeksy giełdowe

SFGćwiczenia 7 Uczestnicy rynku - emitent – podmiot pozyskujący długoterminowy kapitał - inwestor – osoba fizyczna bądź instytucja posiadająca swoje aktywa w formie kapitałowych instrumentów finansowych - Dom Maklerski, Bankowe Biuro Maklerskie - prowadzące rachunki papierów wartościowych dla inwestorów - GPW – przedsiębiorstwo organizujące obrót papierami wartościowymi - Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych – rejestrujący akcje spółek dopuszczonych do obrotu na rynku zorganizowanym oraz prowadzący rachunki DM i BBM - KNF – organ władzy państwowej dopuszczający instrumenty kapitałowe na rynek regulowany IPO (initial public ofert) pierwsza oferta publiczna – sytuacja, w której wprowadzającym instrument kapitałowy do obrotu na rynku zorganizowanym jest inwestor, który objął instrumenty na rynku niezorganizowanym

SFGćwiczenia 7 Akcje Akcje (stock) – podstawowy instrument udziałowy rynku kapitałowego. Jest ona emitowana przez spółkę akcyjną. Inne rodzaje spółek emitują udziały. - W przypadku emisji akcji stroną krótką na rynku akcji jest spółka akcyjna. - Stroną długą jest inwestor, który kupuje akcje, zwany akcjonariuszem Oprócz prawa własności, akcjonariusz kupując akcje zwykłe nabywa takie prawa jak: - prawo głosu na walnym zgromadzeniu, prawo do dywidendy, prawo poboru (zakupu akcji nowej emisji), prawo do udziału w masie likwidacyjnej, prawo do kontroli zarządzania spółką. Kapitał akcyjny stanowi część kapitału własnego spółki. Wartość nominalna to wielkość kapitału akcyjnego przypadająca na 1 akcję. Wartość emisyjna to cena po jakiej akcja sprzedawana jest na rynku pierwotnym. Wartość księgowa to wartość aktywów netto spółki przypadająca na 1 akcję. Wartość rynkowa to cena po jakiej akcja sprzedawana jest na rynku wtórnym.

SFGćwiczenia 7 Rodzaje akcji Akcje zwykłe – z reguły brak ograniczeń w ich obrocie Akcje uprzywilejowane - nadanie akcji większej siły głosu na walnym zgromadzeniu wspólników Akcja złota – daje posiadaczowi prawo weta w ważnych dla spółki decyzjach Akcje milczące – niezależnie od ich liczby, właściciel akcji nie ma prawa do wpływu na los firmy Akcje groszowe – akcje o bardzo niskiej wartości rynkowej Akcje na okaziciela – prawie cały obrót akcjami stanowią transakcje akcjami na okaziciela Akcje imienne – tracą swój główny walor, jakim jest płynność obrotu, ponieważ każdorazowa zmiana właściciela akcji musi zostać zgłoszona i zaakceptowana

SFGćwiczenia 7 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie GPW w Warszawie – jest to rynek wtórny dla wielu polskich instrumentów finansowych, zwłaszcza dla akcji polskich przedsiębiorstw. GPW rozpoczęła działalność – wtedy odbyła się pierwsza sesja giełdowa. Na tej sesji obracano akcjami 5spółek (Tonsilu, Próchnika, Krosna, Kabli, i Exbudu). Podstawowymi instrumentami finansowymi, którymi obraca się na GPW w Warszawie, są przede wszystkim: akcje spółek, obligacje Skarbu Państwa, obligacje przedsiębiorstw, prawa poboru spółek, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne, takie jak: -kontrakty futures na indeksy giełdowe, akcje spółek, waluty oraz obligacje skarbowe - opcje na indeksy giełdowe, akcje spółek. UTP (Universal Trading Platform) – system w którym odbywają się notowania GPW. Zapewnia automatyzację przekazywania zleceń i zawierania transakcji oraz dostęp uczestników rynku do systemu obrotu papierami wartościowymi. UTP jest znacznie szybszy, bardziej wydajny, skalowalny i ma większą przepustowość, co w praktyce oznacza możliwość obsługi kilkadziesiąt razy większej liczby zleceń w danej jednostce czasu (20 tys. zleceń na sekundę vs około 850 w Warsecie). Jednocześnie czas odpowiedzi na wysłane zlecenia skróci się do poniżej jednej tysięcznej sekundy.

Podstawowe statystyki GPW

Podstawowe informacje o GPW Indeksy giełdowe odzwierciedlają zmianę wartości rynkowej akcji ważonych udziałem spółki w kapitalizacji giełdy w odniesieniu do ich wartości początkowej w ustalonym dniu. Na wartość indeksu wpływa liczba i rodzaj uwzględnianych w nim spółek oraz bazowa wartość i początkowy moment notowania indeksu

SFGćwiczenia 7 Przebieg sesji giełdowej 5 faz: - przedsesyjna, czyli samego zbierania zleceń; - otwarcia i wyliczenia, na podstawie już złożonych zleceń, jednolitej ceny otwarcia (pierwszy fixing); - obrotów ciągłych (realizacji zleceń według ich napływu); - zamknięcia i wyliczenia jednolitej ceny zamknięcia (drugi fixing); - posesyjnej, tj. zbierania zleceń na następny dzień, obliczania wyników sesji i oceny prawidłowości jej przebiegu.

SFGćwiczenia 7 Rodzaje zleceń UTP - po każdej cenie PCK – realizowane po kolejno najlepszych cenach ze zleceń po drugiej stronie rynku - po cenie rynkowej PCR – Zlecenia PCR są akceptowane w pre-openingu oraz podczas notowań ciągłych. Jeśli w czasie otwarcia w arkuszu obecne jest przynajmniej jedno zlecenie PCR i jednocześnie brak jakiegokolwiek zlecenia po przeciwnej stronie arkusza, handel na danym instrumencie zostaje zawieszony. Jeśli w czasie składania zlecenia PCR w fazie notowań ciągłych brak jest jakiegokolwiek zlecenia po przeciwnej stronie arkusza, zlecenie PCR jest odrzucane. Zlecenia PCR składane w fazie dogrywki są również odrzucane. - zlecenia Peg - zlecenie z limitem powiązanym z kursem referencyjnym (tzn. z limitem podążającym za zmianami kursu referencyjnego). - Ważne na najbliższy fixing (WNF) - Ważne na zamknięcie (WNZ) - Ważne do czasu (WDC)

SFGćwiczenia 7 CATALYST Bezpośrednią działalność w zakresie obrotu instrumentami dłużnymi na rynku CATALYST mogą prowadzić podmioty posiadający status Uczestnika CATALTYS. Uczestnictwo na rynku dłużnych papierów wartościowych uzyskać mogą następujące kategorie podmiotów, spełniające wymogi określone regulacjami: 1) firma inwestycyjna, 2) zagraniczna firma inwestycyjna, 3) instytucja kredytowa, 4) inny podmiot, spełniający wymogi określone we właściwych przepisach prawa, dający rękojmię prawidłowego wykonywania obowiązków związanych z działaniem na Catalyst. Dopuszczonym do działania na Catalyst może być podmiot który: 1) posiada zezwolenie na prowadzenie działalności maklerskiej, o ile jest ono wymagane, 2) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków związanych z jego uczestnictwem w obrocie na Catalyst, 3) posiada podstawowe środki organizacyjno - techniczne wymagane do obsługi obrotu dłużnymi instrumentami finansowymi na Catalyst, 4) złoży pisemny wniosek o dopuszczenie do działania na Catalyst.

SFGćwiczenia 7 Długa i krótka pozycja inwestora Inwestor występujący na rynku zajmuje tzw. pozycję długą, jeżeli kupuje kontrakt lub pozycję krótką w przypadku sprzedaży kontraktu; Długa i krótka pozycja to pozycje otwarte; W celu minimalizacji ryzyka można zamknąć pozycję. Podstawowa zasada ostrożnego inwestowania to dywersyfikacja "nie wkładaj jaj do jednego koszyka"

SFGćwiczenia 7 Hipotezy rynku kapitałowego Hipotezy mówią, że wiara w możliwość przewidzenia zachowań rynku na podstawie pewnego rodzaju informacji jest iluzją. Im mocniejsza hipoteza, tym mniejszy zbiór informacji uznaje się za użyteczny dla planowania operacji na papierach wartościowych Hipoteza słaba – inwestorowi nieprzydatne są informacje z przeszłości. Rynek zawsze jest szybszy, nadzieja, że możemy wyprzedzić jego zachowania znając poprzednie jest płonna (analiza techniczna jest nieskuteczna) Hipoteza słabo-silna – inwestorowi nieprzydatne są bieżące informacje o rynku i czynnikach odpowiedzialnych za jego stan. Bieżąca cena papierów wartościowych odzwierciedla nie tylko przeszłość ale również czas teraźniejszy (sugerowanie się decyzjami banku centralnego nie ma sensu) Hipoteza silna – żadne informacje nawet poufne (nawet zdobyte nielegalnie) nie są inwestorowi przydatne ponieważ jeśli wie już o tym inwestor, to z pewnością informacja już zdążyła trafić na rynek (inside traders nie powinni liczyć na zarobek)

SFGćwiczenia 7 NewConnect NewConnect to zorganizowany i prowadzony przez Giełdę rynek działający w formule alternatywnego systemu obrotu. Stworzony został z myślą o młodych i rozwijających się firmach, działających zwłaszcza w obszarze nowych technologii. NewConnect ruszył 30 sierpnia 2007 r. Przedmiotem obrotu w alternatywnym systemie mogą być: akcje, prawa do akcji (PDA), prawa poboru, kwity depozytowe oraz inne udziałowe papiery wartościowe.

24 SFGćwiczenia 7 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ