1 Jan Matejko - zasłużony krakowianin, wybitny artysta, pedagog, obrońca zabytków Krakowa. Referuje: Kinga Szablewska

2 Osierocony przez matkę w wieku 7 lat i surowo wychowywany przez ojca, Jan Matejko odnalazł rodzinne ciepło w przyjaźni z rodziną Giebułtowskich. Teodora, najmłodsza córka Antoniego i Pauliny Giebułtowskich została jego żoną. Zanim to jednak nastąpiło, zaprzyjaźnił się z jej starszym rodzeństwem, a o Paulinie Giebułtowskiej pisał, że była dla niego jakby drugą matką. Jan i o 6 lat młodsza Teodora spotykali się już gdy byli dziećmi, podczas lekcji muzyki, której Franciszek Matejko udzielał jej starszym braciom. Ze swoim oczarowaniem małą panienką Jan zdradził się ponoć już gdy miał lat 18, a w wieku 22 lat po raz pierwszy się jej oświadczył. Spotkał się jednak z odmową, gdyż Teodora chciała zostać aktorką. Była bardzo uzdolniona, pięknie śpiewała. Dostała nawet rolę w jednym z pierwszych przedstawień Heleny Modrzejewskiej. Uczyła się potajemnie, ale matka zamknęła ją w domu i w ten sposób uratowała dla małżeństwa z Janem, który wychowany w purytańskiej rodzinie, nigdy nie ożeniłby się z aktorką. Teodora była piękną panną - wysoka, z czarnymi oczami i burzą ciemnych włosów. W 1859 r. zmarł ojciec Teodory i rodzina Giebułtowskich znalazła się w trudnej sytuacji finansowej.

3 Portret Pauliny Giebułtowskiej (matki Teodory), Jan Matejko

4 Stanisław Giebułtowski – brat Teodory był księdzem w Czernichowie Rysował z natury Jan Matejko

5 Kazanie Skargi

6 W roku 1864, gdy Jan Matejko miał 26 lat, odniósł ogromny sukces dzięki obrazowi "Kazanie Skargi", który otrzymał złoty medal na wystawie w Paryżu i został zakupiony przez hrabiego Potockiego. Obrazem „ Kazanie Skargi” wkracza w dojrzały okres działalności, w którym podejmuje wielkie zadania, nie tylko artystyczne. Swymi kompozycjami z dziejów kraju przypomina innym nie tylko o świetnej przeszłości Ojczyzny, ale o jej istnieniu, mimo wymazania z mapy Europy. Matejko namalował obraz tuż po załamaniu Powstania Styczniowego, co jeszcze bardziej potęguje grozę nieruchomego, skamieniałego z przerażenia audytorium i ujętej bardzo dynamicznie, natchnionej postaci królewskiego spowiednika i kaznodziei. Były uczestnik powstania listopadowego Michał Szweycer pozował do tego obrazu jako Piotr Skarga.

7 Kazanie Skargi- opis Główny bohater historii stoi po prawej stronie. Gest, który wykonuje podkreślony jest jasnym światłem za nim, na jego dłoniach i twarzy co stanowi wyraźny kontrast z ascetycznym ubraniem ożywionym jedynie żółtą lamówką. Doniosły, górujący nad nieruchomym audytorium Skarga żywo gestykuluje. Matejko pokazuje różne reakcje słuchaczy na słowa kaznodziei. Od zasłuchania, zrozumienia, przejęcia po lekceważenie i roztargnienie, jakie widać na twarzy Zygmunta III Wazy, siedzącego niemal pośrodku, a uważanego za słabego króla. W centrum obrazu leży rękawica, nie należąca do żadnej z przedstawionych postaci. Jest to podwójne wyzwanie rzucone przez samego Matejkę, że to on będzie wielkim malarzem i nauczycielem swojego narodu. Rękawice interpretuje się także jako wyzwanie rzucone magnaterii. Przecież pośrodku stoją: Janusz Radziwiłł, Mikołaj Zebrzydowski i Stanisław Stadnicki – połączeni udziałem w rokoszu przeciw królowi.

8 Sukces „Kazania Skargi” miał znaczący wpływ na życie prywatne Matejki. W 1864 po sprzedaży „Kazania Skargi” mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą. Jesienią 1864 nastąpiły przygotowania do ślubu. Na czas zapowiedzi Teodora zamieszkała wraz z matką w Krakowie. Uroczystość zaślubin odbyła się 21 listopada 1864 w kaplicy kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Piasku. Suknia ślubna Teodory została wykonana przez bocheńskiego krawca Ryparka według rysunku Matejki. Ślubu młodej parze udzielał Stanisław Giebułtowski, brat Teodory. Pomimo że bracia Matejki niechętnie patrzyli na małżeństwo Jana, cała rodzina Matejków pojawiła się na ślubie. Małżonkowie zamieszkali w domu rodziny Niedźwieckich przy ulicy Krupniczej, a wkrótce po ślubie udali się w podróż do Paryża. Po powrocie Jan Matejko namalował „Portret żony w sukni ślubnej”.

9 Teodora Matejko- żona Jana Matejki (z domu Giebułtowska) w sukni ślubnej, 1879 (replika obrazu z 1865)

10 Jan i Teodora mieli pięcioro dzieci: Tadeusza (1865–1911), Helenę (1867–1932), Beatę (1869–1926), Jerzego (1873–1927) oraz Reginę (1878), która zmarła jako niemowlę. Żona - Teodora Matejko - uważana była za osobę despotyczną, kłótliwą i egoistyczną. Choć Matejko ją sobie wymarzył za żonę, a jej twarz posiadają niemal wszystkie kobiety na jego obrazach – nie miał z nia lekkiego życia. Była chorobliwie zazdrosna. Gdy uważała, że jej pozycja muzy jest zagrożona, urządzała straszliwe awantury, udawała, że mdleje lub choruje. Wkrótce po ślubie rzeczywiście zachorowała na cukrzycę a w wyniku postępującej choroby i nieopanowanego łakomstwa, znacznie przytyła. Z zazdrości o portret „Kasztelanki”, do ktrego pozowała jej siostrzenica – zniszczyła swój portret w sukni ślubnej.

11 28 października 1865 Teodora urodziła swoje pierwsze dziecko, syna Tadeusza. Chłopiec otrzymał imię na cześć Tadeusza Rejtana, gdyż Matejko malował wówczas obraz Rejtan – Upadek Polski. 13 kwietnia 1866 zmarł brat Teodory, ksiądz Stanisław, na cześć którego mąż Teodory namalował obraz Wskrzeszenie Łazarza. W tym czasie u Teodory pojawiły się pierwsze oznaki chorobypsychicznej. Lekarze zalecili Matejkowej kurację w Rabce, a następnie w Krynicy, dokąd małżonkowie wraz z synem udali się w sierpniu Na początku kwietnia 1867 Teodora urodziła córkę Helenę, zaś 1 marca 1869 Beatę. Po narodzinach trojga dzieci, Matejkowie przeprowadzili się do barokowej kamienicy przy ulicy Floriańskiej, kupionej od rodzeństwa Jana. W 1870 dzieci ciężko chorowały, o czym Teodora pisała w listach do siostry. Wówczas pojawiły się pierwsze oznaki małżeńskiego kryzysu. W kwietniu doszło do ostrej kłótni Teodory z mężem i matką. W czerwcu 1871 Teodora wyjechała wraz z dziećmi do Wiśnicza, gdzie zamieszkała w dworku Piotra Giebułtowskiego. 27 lipca 1873 urodził się drugi syn Matejków, któremu nadano imię Jerzy. W 1876 małżonkowie zakupili majątek Krzesławice, który stał się dla rodziny miejscem zabaw i wypoczynku.

12 Portret trojga dzieci artysty, Jan Matejko (1870)

13 Dzieci Jana Matejki i Teodory Giebułtowskiej

14 Helena Matejko z krogulcem

15 Beata Matejko z kanarkiem

16 Jerzy Matejko na koniu, Jan Matejko (1882)

17 Regina Matejkówna, Jan Matejko (1878) Zmarła jako niemowlę

18 Rejtan – upadek Polski. Jan Matejko, 1866 olej na płótnie 282 × 487 cm. Zamek Królewski w Warszawie

19 „Rejtan – upadek Polski” – obraz Jana Matejki z 1866 przedstawia protest Tadeusza Rejtana przeciwko I Rozbiorowi Polski. Matejko ukończył pracę nad obrazem w listopadzie 1866 r. Jeszcze przed jego publicznym wystawieniem, dzieło spotkało się z krytyką krakowskich kręgów konserwatywnych. Tematem obrazu jest scena, która rozegrała się 21 kwietnia 1773 w trzecim, decydującym dniu obrad sejmu rozbiorowego na zamku w Warszawie, na mocy którego Prusy, Rosja i Austria dokonały podziału części ziem polskich. Mimo oporów ze strony paryskiej emigracji, zwłaszcza skupionej wokół księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, obraz pokazano na wystawie w Paryżu w 1867, gdzie został nagrodzony złotym medalem. Do swoich zbiorów zakupił go cesarz Austrii Franciszek Józef I. W 1918 rząd niepodległej Rzeczypospolitej odkupił płótno przekazując je do zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie. Wywieziony podczas kampanii wrześniowej w 1939 został przejęty przez Niemców i przez nich ewakuowany z Warszawy w Odnaleziony w fatalnym stanie technicznym we wsi Przesieka koło Jeleniej Góry został odnowiony po trzyletnich staraniach konserwatorskich.

20 W lutym 1882 stan zdrowia Teodory mocno się pogorszył i po naradzie z lekarzami zdecydowano się umieścić ją w domu obłąkanych w Wesołej. Podczas pobytu w zakładzie Teodora pisała listy do siostry z prośbą o wpłynięcie na jej uwolnienie. Jesienią 1883 opuściła szpital i zamieszkała w Krzesławicach, będąc jednak pod stałą opieką lekarską. W 1885 uzyskała od lekarza z Lwowa świadectwo zdrowia i wysłała do męża adwokata, aby uwolnił ją spod kurateli sądowej. W 1888, gdy Teodora wyjechała do wód do Eggenbargu, krakowscy lekarze wydali świadectwo potwierdzające jej chorobę psychiczną. W maju 1890 Matejkowa ponownie znalazła się pod kuratelą. W 1891 Jan Matejko ostatecznie przyjął warunki uwolnienia żony spod kurateli sądowej.

21 Artystę doceniła międzynarodowa społeczność. Za swoją twórczość malarską otrzymał wiele odznaczeń. Po ofiarowaniu w 1883 roku Papieżowi Leonowi XIII obrazu "Jan Sobieski pod Wiedniem" jako daru od Narodu Polskiego został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Piusa IX. Był członkiem wielu prestiżowych instytucji, co tylko potwierdzało jego pozycję jednego z najwybitniejszych malarzy ówczesnej Europy. Należy tutaj wyróżnić jego członkostwo we francuskiej Académie des Beaux-Arts (1873 r.), w Institut de France (1874 r.), Akademii Sztuki w Berlinie (1874 r.), Rafaelowskiej Akademii w Urbino (1878 r.) oraz Wiener Kunstlergenossenschaft (1888 r.). Poświęcał swój czas i ogromną wiedzę artystyczną Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, którą wkrótce doprowadził do świetności. Walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków. Wykształcił wielu malarzy. Najważniejszymi uczniami byli Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, Kazimierz Przerwa- Tetmajer i Jacek Malczewski, wybitni przedstawiciele polskiego modernizmu. Mimo, że Matejko przytłaczał szkołę siłą swojej osobowości, żaden z uczniów nie naśladował mistrza.

22 Artysta miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa: uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim (1867–1869), restauracji gmachu Sukiennic (1875–1879), zamku na Wawelu (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889). Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów: Kazimierza Wielkiego (1869), królowej Jadwigi (1887) i kardynała Oleśnickiego (1887). Uczestniczył w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków. Według projektu Matejki w latach 1889–1891 wykonana została polichromia wnętrza kościoła Mariackiego.

23 Anioł na gotyckim kwiatonie Karton do polichromii kościoła Mariackiego Akwarela. 225 x 203 cm. Dom Jana Matejki w Krakowie.

24 W średniowieczu malowano w kościołach wizerunki szatańskie, aleumieszczano je na dole ścian, blisko podłogi, gdyż tam jest ich miejsce. Jan Matejko nie odszedł od tej tradycji. Ludzie oglądający polichromię szybko zinterpretowali te trzy wizerunki diabelskie z trzema zaborcami ziem Polski.

25 Pokrycie ścian bazyliki Mariackiej dekoracją malarską powierzono Janowi Matejce po burzliwych dyskusjach. Według jego projektu w prezbiterium, nawie głównej i nawach bocznych w latach wykonano malowidła przedstawiające godła i herby królewskie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, miast Krakowa, Kleparza i Kazimierza, cechów rzemieślniczych, Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także osobistości zasłużonych dla Krakowa i Kościoła Mariackiego. Jednakże najbardziej znane są wizerunki aniołów, dominujące w prezbiterium. W twarzach cherubinów w glifach okiennych rozpoznano podobizny współobywateli i dzieci artysty. Wzory wykonane akwarelą na papierze, przenosili na ściany Antoni Tuch z Wiednia z ekipą oraz uczniowie Matejki: Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. Polochromie wzbudziły skrajne opinie: dla jednych było to dzieło wybitne, dla innych nie. Do humorystycznych zaliczyć można opinię krakowskich przekupek, które uznały, że: „ukradziono im Pannę Marię”. Jak zwykle bywa, czas zweryfikował te opinie. Matejkowską polichromię uznano za dzieło przełomowe dla polskiego modernizmu, a przy tym jedno z najlepszych dokonań artysty.

26 Wyrazem uznania rodaków dla patriotycznej postawy Matejki oraz jego zasług w zakresie rozsławiania polskiej sztuki w Europie była uroczystość z 1878 roku, podczas której prezydent Krakowa Mikołaj Zyblikiewicz wręczył artyście berło, będące symbolem jego duchowej władzy nad Narodem w dobie bezkrólewia. Pokłócony z Radą Miasta, która wbrew protestom artysty wyburzyła średniowieczny klasztor duchaków (by zrobić miejsce pod Teatr Miejski), nie zgodził się na pochowanie na Skałce. Z okazji 25-lecia pracy twórczej Matejki w 1883 roku została urządzona na Wawelu wystawa jubileuszowa blisko stu dzieł artysty.W roku 1887 Matejko uzyskał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ponadto został wyróżniony tytułem honorowego obywatela miasta Lwowa (1869 r.) oraz Krakowa (1882 r.).

27 Ostatnie lata 1 listopada 1893, mając 55lat, Jan Matejko zmarł w wyniku krwotoku wewnętrznego żołądka. Jego ostatnie słowa brzmiały: "Módlmy się za ojczyznę! Boże błogosławiony!". W czasie jego pogrzebu bił dzwon Zygmunt, a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian. Jego ciało spoczęło w grobowcu rodzinnym na głównej alei na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Teodora była obecna przy jego śmierci, którą bardzo ciężko przeżyła. Matejko został pochowany 5-go listopada 1893 na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W kwietniu 1896 Teodora przebywała na kuracji u doktora Gwiazdomorskiego, zaś w sierpniu przyjechała z wizytą do Serafińskich na Koryznówkę. Była już wówczas ciężko chora na cukrzycę, która utrudniała jej chodzenie. Wkrótce musiała wrócić do Krakowa na polecenie lekarza prowadzącego kurację. Teodora zmarła dwa dni po powrocie do domu i została pochowana obok męża na Cmentarzu Rakowickim.

28 Grobowiec artysty na krakowskich Rakowicach

29 Dziękuję za uwagę!