Związki rolników, znaczenie, rola i wpływ na egzystencję środowiska wiejskiego w wymiarze Śląska i Zjednoczonej Europy Głogówek, 8 maja 2010 r. Roman Włodarz ŚLĄSKA IZBA ROLNICZA

Rodzaje związków w rozumieniu prawa samorządowego O samorządzie można mówić od XVIII/XIX wieku. Jako pierwsze samorządy gospodarcze. Później powstał samorząd terytorialny, a potem samorząd zawodowy. Podstawą do możliwości powstania samorządu był schyłek państw stanowych i feudalnych (XVIII w.). Ustrój feudalny uniemożliwiał powstanie samorządu bo władza należała do króla. Podwładnym przysługiwały jakieś prawa, ale nie prawa polityczne. Istniał czasem samorząd środowisk szlacheckich, ale nie był to samorząd taki jak dziś. Po upadku państwa feudalnego – ludzie mogli mieć wpływ na władzę. Datą powstania samorządu jest 1789r. i rewolucja francuska. Od tego momentu powstał samorząd terytorialny polityczny między władzą a społeczeństwem. Odtąd społeczeństwo mogło się organizować.

Związki rolników mogły powstawać dopiero po likwidacji poddaństwa i po uwłaszczeniu chłopów Związek zawodowy Trade unionTrade union Proces uwłaszczenia na ziemiach pruskich : zamiana pańszczyzny na czynsz w dobrach królewskich, początkowo dobrowolna od 1808 obowiązkowa, likwidacja poddaństwa, zależności osobistej, wymogu zgody pana feudalnego na czynności prawne chłopów, przywiązania do ziemi, sądownictwa dominalnego i pozwolenie na swobodny obrót ziemią, uwłaszczenie chłopów w dobrach państwowych, z wykupem świadczeń poddańczych, uwłaszczenie chłopów w dobrach prywatnych na podstawie dobrowolnych umów lub z urzędu, za odszkodowaniem dla feudała w ziemi i spłatą renty feudalnej, zniesienie serwitutów, ograniczenie reformy z 1811, rezygnacja z uwłaszczenia z urzędu, dozwolenie zawierania umów dobrowolnych tylko przez zamożniejszych chłopów tzw. reluicja, wykup powinności chłopskich dla ogółu gospodarstw, 1823 i częściowe uwłaszczenie w Wielkim Ks. Poznańskim, dla chłopów w dobrach prywatnych i państwowych, na podstawie dobrowolnej umowy i odszkodowaniem w ziemi, gotówce, naturze lub pańszczyźnie, dopuszczenie do regulacji uwłaszczeniowych wszystkich gospodarstw, na podstawie dobrowolnych umów, za odszkodowaniem, zniesienie powinności i uprawnień feudalnych, powszechne zawieranie umów regulacyjnych, spłata zobowiązań chłopskich, także dzięki pomocy państwa i instytucji bankowych.

Rodzaje związków w rozumieniu prawa samorządowego Teoria Państwowej Samorządności powstała w Niemczech. Samorząd był przeszkodą ku zjednoczeniu. Samorząd pochodzi od władzy ustawodawczej w danym kraju. W każdej chwili jest możliwe odebranie mu zadań samorządu. Samorząd nie ma roszczenia wobec ustawodawcy. Ta teoria jest teorią obowiązującą. Na niej zbudowano współczesny samorząd.

Samorząd gospodarczy Powstał w formach nowożytnych na początku XIX w. Pierwsze formy powstały w IX w. w miastach włoskich. Były to formy związane z aktywnością kupiecką. Posiadały uprawnienia prywatne oraz publiczno prawne (prowadzenie rejestrów okręgowych, budowanie dróg, dokonywanie kontrolo urządzeń technicznych na statkach, rozpatrywanie sporów handlowych, zakładanie szkół kupieckich, przemysłowych, wykonywanie kompetencji policji morskiej i rzecznej) przedkładanie władzom opinii co do regulacji handlu) r – powstała Izba Handlowa 1650 r – rozwój Izb Handlowych we Francji – podmiot prawa prywatnego, zadania publiczne są większe niż kupieckie. Wielka rewolucja francuska – zniosła wszystkie samorządy. Wzorcami dla samorządu gospodarczego są starożytne kolegia rzemieślnicze, organy rzemieślników produkujących na potrzeby dworów feudalnych, bractwa religijne, starożytne izby adwokackie.

Samorząd gospodarczy Od XVI rozwój rzemiosł – cechy. Ich struktura analogiczna jak cechów w innych państwach. W 1850 r. – izba przemysłu i handlu Izby rolnicze powstały jedynie w Prusach – 1894 r – wydano specjalną ustawę, zaczęła funkcjonować od początku XX w. Izby rzemieślnicze zaczęły być tworzone w Prusach w 1869 r – procedura która umożliwiła powstanie izb to ustawa 189 7r. Od 1918 r. – tworzono i popularyzowano izby w Polsce na podstawie tej ustawy. Regulacje konstytucyjne Konstytucja 3 maja 1791 r- nie odnosiła się do Sam. Gospodarczego. Konstytucja Marcowa 1921 r – art.68 ustawodawca nakazał utworzenie samorządu gospodarczego. Obowiązek tworzenia samodzielnych struktur gospodarczych: odrębne izby przemysłowe odrębne izby rolnicze izby pracy najemnej i inne nakazywała aby ustawy zakładały udział izb w administrowaniu w gospodarce.

Konstytucja Kwietniowa 1935 r – podobne uregulowanie. Samorząd miał być powoływany dla poszczególnych dziedzin gospodarki. Wskazano, że struktura samorządu gospodarczego ma mieć formę podmiotu prawa publicznego r. – odrodzenie samorządu gospodarczego 1950 r. – likwidacja samorządu gospodarczego Konstytucja z 1952 r. – popieranie różnych form samorządności ludzi pracy. 1966/83 – zmiany 1983 r – wprowadzono możliwość popierania samorządu w okresie rolnictwa. – spółdzielnie, kółka rolnicze 1989r – zmiany – z konstytucji - art.5 – Rzeczpospolita zapewniała udział samorządu terytorialnego jak i pozwalała na swobodę działalności innych form samorządu. Inny samorząd niż terytorialny może swobodnie funkcjonować.

Konstytucja 1997r – reguluje odrębność samorządu terytorialnego. Art.17 regulacja samorządu gospodarczego. Prawo do reprezentacji osób, spraw., Tworzenie samorządów tylko w drodze ustawy. Konstytucja wyznaczyła w sposób negatywny, czym samorząd nie może się zajmować – sposoby wykonywania działalności i nie może naruszać wolności gospodarczej. Cecha fakultatywności - bo dobrowolność tworzenia. Cecha celowości – ustawodawca który chce to uregulować musi być ku temu jakiś cel, powód aby to regulować.

Historia organizowania się gospodarczego i społecznego rolników w Europie i w Polsce pokazuje, że proces ten jest ciągle niezakończony, dynamiczny i znajduje się pod silnym wpływem polityki rządów poszczególnych państw, ponieważ środowiska rolnicze nigdy nie były uznawane za istotny czynnik przemian o charakterze rewolucyjnym Tempo przemian gospodarczych współczesnego świata jest szybsze od przemian społecznych środowisk rolniczych, co stawia ciągle nowe wyzwania dla organizacji rolniczych

Obecne rozwiązania prawne w zakresie organizacji samorządu rolniczego, związków i stowarzyszeń w rolnictwie I społeczno zawodowe organizacje rolników Ustawa z 8 października 1982 KÓŁKA ROLNICZE – obszar działania jednej wsi (wyjątkowo dwóch) Tworzenie: Minimum 10 rolników (w tym min. 8 prowadzących gospodarstwa rolne) Rolnicy wybierają Komitet Założycielski który dokonuje wpisu do KRS. Kółka obowiązkowo zrzeszają się. 2. KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH – nie posiadają odrębnej osobowości prawnej; jako wewnętrzna struktura kółka rolniczego natomiast jako samodzielna struktura podlega rejestracji w Wojewódzkim Związku Kół i Organizacji Rolniczych; 3. ROLNICZE ZRZESZENIA BRANŻOWE grupują rolników prowadzących działalność gospodarczą w wyspecjalizowanym zakresie Można być członkiem jednocześnie kółka i Rolniczego Zrzeszenia Branżowego; 4. ZWIĄZKI ROLNICZYCH ZRZESZEŃ BRANŻOWYCH: grupują producentów na obszarze całego kraju. 5. ZWIĄZKI KÓŁ I ORGANIZACJI ROLNICZYCH a) GMINNE-dla utworzenia wymagane jest co najmniej 3 kółka, organizacje rolnicze; członkami mogą być też sami rolnicy b) WOJEWÓDZKIE LUB POWIATOWE – założyciele co najmniej 3 Gminne ZKiOR; c) KRAJOWY ZWIĄZEK KÓŁ I ORGANIZACJI ROLNICZYCH – podmiot ogólnokrajowy

Obecne rozwiązania prawne w zakresie organizacji samorządu rolniczego, związków i stowarzyszeń w rolnictwie II Izby Rolnicze Początki Izb to połowa IXX w., po II wojnie światowej reaktywowane 14.XII.1995r. Izby nie wpisują się w model samorządów terytorialnych. Przynależność do izb powstała z mocy prawa. Izba Rolnicza nie może prowadzić działalności gospodarczej, ale może pobierać opłaty za swoje usługi a także może być np. akcjonariuszem, wspólnikiem osoby prawnej. Organy IR: Walne Zgromadzenie (członkowie pochodzą z wyboru dwu stopniowego (ilość miejsc w gminie na podstawie powierzchni użytków rolnych w gminie / 1 osoba na każde 4000 ha użytków / Osoby wybrane tworzą zebranie wyborcze które wybiera członków Walnego Zgromadzenia) Zarząd (5 osób) Komisja Rewizyjna – zajmuje się oceną funkcjonowania organów Rada Powiatowa – Opiniuje projekty aktów prawnych w powiecie oraz wykonuje zlecone zadania powiatowe. IR obowiązkowo zrzeszają się w KRAJOWEJ RADZIE IR która składa się z 32 osób (prezes +vice-prezesi) i jedna osoba wybrana przez WZ) Organy KRIR : Zarząd, Komisja Rewizyjna

Obecne rozwiązania prawne w zakresie organizacji samorządu rolniczego, związków i stowarzyszeń w rolnictwie III Izby Gospodarcze Ustawa z dnia 30 maja 1989r. o izbach gospodarczych (Dz.U. z 1989r. Nr 35, poz. 195 ze zm.) Członkami izb gospodarczych, o których mowa w ust. 1, mogą być przedsiębiorcy oraz przedsiębiorcy zagraniczni w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej Jest projekt zmiany ustawy w celu umożliwienia tworzenia Gospodarczych Izb Rolniczych których członkami mogą być zwykli rolnicy, Izba gospodarcza, utworzona przez grupy producentów rolnych i ich związki oraz przedsiębiorców prowadzących działalność przetwórczą lub handlową w zakresie produktów lub grupy produktów w rozumieniu przepisów o grupach producentów rolnych i ich związkach, powinna działać na rzecz dostosowywania produkcji, przetwórstwa i handlu do wymogów rynku, w szczególności w zakresie ilości i jakości produktów. Liczba założycieli powinna wynosić odpowiednio 10 i 20 (obszar > 1 województwo) Izby gospodarcze mogą na zasadzie dobrowolności zrzeszać się w Krajowej Izbie Gospodarczej

Obecne rozwiązania prawne w zakresie organizacji samorządu rolniczego, związków i stowarzyszeń w rolnictwie IV Stowarzyszenia Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Dz.U nr 20 poz. 104 Aby założyć stowarzyszenie rejestrowe musi zebrać się przynajmniej 15 osób (tzw. zebranie założycielskie). Muszą one podjąć uchwałę o powołaniu stowarzyszenia, uchwalić statut oraz wybrać komitet założycielski. Osoby, które zbiorą się na pierwszym zebraniu są członkami założycielami stowarzyszenia i do ich decyzji należy wybór komitetu przedstawicielskiego oraz uchwalenie statutu stowarzyszenia aby założone stowarzyszenie mogło ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego, wówczas statut stowarzyszenia musi zawierać jeszcze dodatkowe postanowienia. stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, jednak dochód uzyskiwany przez stowarzyszenie może być przeznaczony wyłącznie na realizację celów statutowych stowarzyszenia. Dochód nie może być przeznaczony na wynagrodzenie członków stowarzyszenia. Stowarzyszenie może działać jako stowarzyszenie zwykłe (art ). Mogą je utworzyć co najmniej 3 osoby. Uchwalają one nazwę, cele, określają regulamin działalności (pełni taką rolę jak statut w stowarzyszeniu zarejestrowanym), siedzibę i wybierają swojego przedstawiciela, który będzie reprezentował stowarzyszenie. stowarzyszenie zwykłe nie jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego (nie ma zdolności prawnej) oraz nie ma zdolności do czynności prawnych. Za zobowiązania związane z działalnością stowarzyszenia odpowiadają całym swoim majątkiem ci członkowie stowarzyszenia, którzy je zaciągnęli.

Obecne rozwiązania prawne w zakresie organizacji samorządu rolniczego, związków i stowarzyszeń w rolnictwie IV Rolnicze Związki Zawodowe USTAWA z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych Rolnicy indywidualni prowadzący gospodarstwo oraz osoby im bliskie pracujące stale wraz z nimi w tym gospodarstwie mają prawo tworzenia i zrzeszania się w związkach zawodowych rolników indywidualnych w celu ochrony swych praw i interesów zawodowych. Związki zawodowe rolników indywidualnych działają w zakresie ochrony własności gospodarstw, interesów ekonomicznych i socjalnych swoich członków i ich rodzin oraz uczestniczą w działaniach na rzecz rozwoju gospodarczego oraz społecznego wsi i rolnictwa. Członkiem Związku może być każdy indywidualny rolnik bez względu na obszar użytkowanej ziemi i profil produkcji oraz każda pracująca z nim w gospodarstwie pełnoletnia osoba bliska. Warunkiem przyjęcia do Związku jest akceptacja zasad statutowych. Związek ma prawo organizować i prowadzić akcje protestacyjne rolników.

Organizacje międzynarodowe rolników 6 września 1958 utworzone pierwsza europejska organizacje rolnicza – Komitet COPA. Rok później, 24 września 1959, spółdzielnie rolnicze z państw Wspólnoty Europejskiej utworzyły organizacje reprezentującą ich interesy – Komitet COGECA (Główny Komitet Spółdzielczości Rolniczej). Sekretariat Komitetu COPA został utworzony w Brukseli 1 kwietnia 1959, a 1 grudnia 1962 połączył sie z sekretariatem Komitetu COGECA. COPA/COGECA to najsilniejsze lobby rolnicze w Unii Europejskiej, które ma wpływ na kształt Wspólnej Polityki Rolnej. Najważniejsza jest współpraca z Komisją Europejską, która przygotowuje akty prawne.

COGECA ang. General Confederation of Agricultural Co-operatives in the European Union Do Komitetu COGECA należy obecnie 35 organizacji członkowskich na pełnych prawach z państw członkowskich UE, 4 organizacje stowarzyszone i 36 organizacji partnerskich, miedzy innymi przedstawicieli krajów takich jak Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Turcja. Z Polski do COGECA należy Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych KZRKIOR

COPA ang. Committee of Professional Agricultural Organisations in the European Union Do Komitetu COPA należy obecnie 60 organizacji członkowskich na pełnych prawach z państw członkowskich UE i 36 organizacji partnerskich, miedzy innymi przedstawicieli krajów takich jak Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Turcja. Z Polski do COPA należą: Federacja Branżowych Związków Producentów Rolnych FBZPR Krajowa Rada Izb Rolniczych KRIR Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych KZRKIOR NSZZ Solidarność SOLIDARNOSC (NIEZALEŻNY SAMORZĄDNY ZWIĄZEK ZAWODOWY ROLNIKÓW INDYWIDUALNYCH ) Związek Zawodowy Rolnictwa SAMOOBRONA ZZR Związek Zawodowy Rolników OJCZYZNA

Obecne rozwiązania prawne w zakresie organizacji samorządu rolniczego, związków i stowarzyszeń w rolnictwie IV Rolnicze Związki Zawodowe USTAWA z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych Rolnicy indywidualni prowadzący gospodarstwo oraz osoby im bliskie pracujące stale wraz z nimi w tym gospodarstwie mają prawo tworzenia i zrzeszania się w związkach zawodowych rolników indywidualnych w celu ochrony swych praw i interesów zawodowych. Związki zawodowe rolników indywidualnych działają w zakresie ochrony własności gospodarstw, interesów ekonomicznych i socjalnych swoich członków i ich rodzin oraz uczestniczą w działaniach na rzecz rozwoju gospodarczego oraz społecznego wsi i rolnictwa. Członkiem Związku może być każdy indywidualny rolnik bez względu na obszar użytkowanej ziemi i profil produkcji oraz każda pracująca z nim w gospodarstwie pełnoletnia osoba bliska. Warunkiem przyjęcia do Związku jest akceptacja zasad statutowych. Związek ma prawo organizować i prowadzić akcje protestacyjne rolników.

Bariery rozwoju rolniczych organizacji pozarządowych -kształt polskiej demokracji (minimalnej, proceduralnej), małe zaangażowanie obywateli. -państwo jest silne tam gdzie nie powinno (zabezpieczenie elit), i słabe tam gdzie powinno (np. rolnictwo) -różne grupy nacisku -kiepski stan polskich elit politycznych i medialnych -grupy interesów skierowane przeciwko organizacjom pozarządowym - poglądy liberalne niektórych grup politycznych, kwestionująca potrzebę rozwoju sektora pozarządowego -biurokracja -grupy populistyczne nie zainteresowane budowaniem społeczeństwa obywatelskiego -brak jasnych procedur do środków pieniężnych (większość rolniczych organizacji pozarządowych nie posiada majątku) -kwestia legislacyjna -niska kultura organizacyjna (w Polsce nie zaprasza się ludzi do uczestnictwa w organizacjach) -tendencja do podczepiania się do polityków aby się utrzymać -coraz mniej organizacji jest zainteresowanych kontrolowaniem władzy

Wpływ (postulatywny) organizacji rolników na sytuację na wsi Integracja środowiska, duże znaczenie edukacyjne – rozwój świadomości społecznej Integracja wokół tożsamości - Tożsamość społeczna to okazywanie innym jednostkom i samemu sobie identyfikacji (utożsamiania się) z jakimś elementami rzeczywistości społecznej. Wyłanianie lokalnych elit politycznych i kreowanie liderów, także w wymiarze polityki krajowej Utrzymywanie napięcia politycznego na linii grupa społeczna – władza, co jest warunkiem niezbędnym dla realizacji postulatów o charakterze ekonomicznym

Wpływ (postulatywny) organizacji rolników na sytuację na wsi Organizacja życia kulturalnego Samopomoc, w tym pomoc indywidualna w różnych sferach Udział w kreowaniu prawa Przełamywanie lokalnych barier społecznych Udział w procesach integracji europejskiej środowisk wiejskich

Dziękuje za uwagę