Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej dr Piotr Rogala dr Waldemar Chmielewski

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. I.Geneza powstania audytu ZR II.Istota audytu i dotychczasowe doświadczenia w stosowaniu tego narzędzia diagnostycznego III.Cechy i struktura opracowanego standardu audytu ZR oraz obszary jego wykorzystania IV.Miejsce modułu wskaźnikowego w audycie ZR V.Pierwsze doświadczenia wdrożeniowe PLAN WYSTĄPIENIA

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. I. GENEZA AUDYTU ZR Lata 70 i 80 duża skala praktycznego wykorzystania dorobku taksonomii w ocenie rozwoju jst (jakiego rozwoju?) – pojawienie się koncepcji Sustainable development 1992 – II Szczyt Ziemi w Rio (Karta Ziemi i Agenda 21) : 2 równoległe procesy Lawinowy proces budowy strategii rozwoju jst i kraju. Projekt UMBRELLA: strategie ZR Lawinowy proces budowy strategii rozwoju jst i kraju. Projekt UMBRELLA: strategie ZR Intensywne badania nad wskaźnikami ZR od 2000 roku – nowa faza tych badań powiązana z BDR Słabości tego procesu Od 2002 r. budowanie nowego narzędzia diagnostycznego: audytu ZR (Projekt Umbrella)

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. II. ISTOTA AUDYTU I DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA Z JEGO STOSOWANIA Audyt (audit) kompetentne, niezależne sprawdzenie w celu: określenia stopnia zgodności z wymaganiami i zidentyfikowania obszarów do poprawy Zastosowanie- ważniejsze przykłady: a)audyt finansowy b)audit jakości c)audit środowiskowy d)audit BHP e)audit czystości f)Urban Audit Audyt zrównoważonego rozwoju jst

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. AUDYT ZR działanie niezależnej wyspecjalizowanej jednostki, mające na celu określenie stanu i ocenę realizacji zasad zrównoważonego rozwoju na danym terenie w celu wskazania zadań, które należy zrealizować aby ten stan poprawić III. CECHY I STRUKTURA OPRACOWANEGO STANDARDU AUDYTU ZR ORAZ OBSZARY JEGO WYKORZYSTANIA

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Opracowanie strategii rozwoju Realizacja strategii rozwoju Przegląd i aktualizacja strategii AUDYT ZR + W SYTUACJI GDY GMINA NIE POSIADA I NIE ZAMIERZA OPRACOWAĆ STRATEGII ZR OBSZARY ZASTOSOWANIA AUDYTU

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Zbieranie informacji Opracowanie informacji WARSZTATY Analiza danych – wyciąganie wniosków WARSZTATY Analiza danych – wyciąganie wniosków Raport Ocena dokumentów strategicznych Analiza wskaźnikowa (moduł wskaźnikowy) Szkolenie przedstawiciela gminy PROCEDURA AUDYTU

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. RAPORT Z AUDYTU 1. Informacje wstępne 1.1. Informacje o audycie 1.2. Syntetyczna charakterystyka gminy 2. Wskaźnikowa analiza porównawcza 2.1. Syntetyczny opis metodyki i oceny wskaźników 2.2. Ład środowiskowy i przestrzenny 2.3. Ład gospodarczy 2.4. Ład społeczny 2.5. Ład instytucjonalno-polityczny 3. Ocena stanu zrównoważonego rozwoju gminy 3.1. Identyfikacja słabych i mocnych stron gminy 3.2. Analiza dokumentów strategicznych pod kątem słabych i mocnych stron gminy 4. Proponowane kierunki działań BENCHMARKING ZR Moduł wskaźnikowy IV. MIEJSCE MODUŁU WSKAŹNIKOWEGO W AUDYCIE ZR

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. 1.Odwieczny problem kryteriów selekcji wskaźników 2.Problemy z podziałem wskaźników wg funkcji preferencji (odwieczny problem nominant) 3.Problem długich i krótkich list wskaźników 4.Problem dostępu do informacji (czy można bazować na BDR?) 5.Problem upowszechnienia analizy w sekwencji P-S-R 6.Problem granic prostoty statystycznej modułu z punktu widzenia samorządów 7.Problem podziału populacji gmin na podobne z pewnego punktu widzenia WAŻNIEJSZE PROBLEMY

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Zrównoważony Rozwój to proces zmian oceniany pozytywnie z punktu widzenia zasad ZR, czyli rozwój społeczno-gospodarczy, w którym, w celu zrównoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw i ich obywateli - zarówno współczesnych, jak i przyszłych pokoleń, następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych, społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych 1 Odwieczny problem kryteriów selekcji wskaźników

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. gospodarka zarządzanie przestrzeń środowisko społeczeństwo 1 Odwieczny problem kryteriów selekcji wskaźników

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. FILARY 1.Równego dostępu do środowiska 2.Wydolności środowiska WYTYCZNE 3. Wysokiego poziomu ochrony środowiska przyrodniczego 4. Wysokiego poziomu ochrony środowiska kulturowego 5. Wysokiego poziomu ochrony środowiska społecznego 6. Integracji ładów 7. Prewencji i przezorności 8. Skuteczności i efektywności 9. Regionalizacji i subsydiarności 10. Partnerstwa i uspołecznienia 1 Odwieczny problem kryteriów selekcji wskaźników

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Pierwotna liczba wskaźników: +/- 368 (długa lista wskaźników) Funkcja pref: progresory 187 informacyjne 126 regresory: 55 Ład społeczny 73 inst-polit: 35 środowiskowy: 49 przestrzenny: 25 gospodarczy 42 budżet (%):71 budżet (1 mieszk): 73 Źródło informacji: BDR: 291 BDR+ gmina: 20 gmina+inne: 22 gmina:35 (w tym ankieta:14) AKTUALNA LICZBA WSKAŹNIKÓW: Problemy z podziałem wskaźników wg funkcji preferencji 3. Problem długich i krótkich list wskaźników

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Moduły prezentacji danych Moduły poziomu zasilania Moduły lokalneModuły regionalneModuł krajowy Polska GminaPowiatPodregionWojewództw o GMINY 2085 POWIATY- 530 WOJEWÓDZTWA RAZEM Problem dostępu do informacji (BANK DANYCH REGIONALNYCH)

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Przykład analizy wskaźnikowej P-S-R: UBÓSTWO - ład społeczny Wskaźniki przyczyn/presji Wskaźniki stanu Wskaźniki reakcji Odsetek osób żyjących poniżej min. socjalnego Odsetek osób żyjących poniżej min. egzystencji Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców Liczba bezdomnych na mieszkańców Stopa bezrobocia Udział długotrwale bezrobotnych w bezrobotnych ogółem Wskaźnik obciążenia demograficznego Liczba organizacji pozarządowych działających na rzecz ludzi dotknietych ubóstwem Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców Problem upowszechnienia analizy w sekwencji P-S-R

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. 6. Problem granic prostoty statystycznej modułu z punktu widzenia samorządów Wartość wskaźnika Ocena wskaźnika przyjęte metody normowania (oceny) wskaźników 2 metody dla wskaźników - stymulant O p = (W – W min )/ (W max – W min ) 1 metoda – unitaryzacja zerowana dla wskaźnika - destymulant O p = (W max - W )/( W max – W min ) 2 metoda – odnoszenie do średniej (O / O śred ) x 100% (O / O śred ) x 100% - 100%

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. Liczba gmin 2490; Kryterium podziału: status i liczba ludności Gminy wiejskie (1599) Gminy wiejsko miejskie (572) Gminy miejskie (319): od Krynicy M. (1,3) do Warszawy (1610) do mieszkańców (50) – mieszkańców (68) – mieszkańców (76) – mieszkańców (78) powyżej mieszkańców (47) 7. Problem podziału populacji gmin na podobne z pewnego punktu widzenia

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. V. DOŚWIADCZENIA WDROŻENIOWE WYKONANE: ponad 100 audytow jst m.in.. dla Elbląga, Ełku, Słupska, Zabrza, Trzebini + audyty specjalne dla Płocka, Warszawy, Zagłębia Dąbrowskiego

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. NazwaWartość Wartość min Wartość max Średnia Ocena (%) Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców 70,1617,56390, ,18 Ścieki komunalne i przemysłowe oczyszczone w ogólnej ilości wytworzonego ścieku (%) 107,840,002689,667740,05 Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do liczby ludności ogółem (%) 31,7513,7735,8326,7918,51 Elbląg PRZYKŁAD - TABLICA

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. PRZYKŁAD - WYKRES Milicz Wsk. nr 52 - Odnowienia leśne i zalesienia do ogólnej powierzchni lasu w gminie [%]. Wsk. nr 53 - Powierzchnia parków spacerowo- wypoczynkowych i lasów na 1 mieszkańca.

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. PRZYKŁAD - WYKRES Słupsk Wsk. nr Udział oddawanych mieszkań komunalnych w ogólnej ilości mieszkań [%].

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. OCENA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Przyjęta została skala od 0 do 5. 0 – nie realizowane, 1 –realizowane w małym stopniu, 2 – realizowane w średnim stopniu 3 – realizowane w dużym stopniu, 4 – realizowane w pełni, 5 – realizowane w sposób modelowy Ocena stopnia uwzględnienia zasad ZR LpZasada Opis realizacji zasady Ocena Zasada równego dostępu do środowiska, w tym sprawiedliwości międzypokoleniowej Zasada wydolności środowiska, czyli nieprzekraczania granic odporności środowiska 1 2

Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska Projekt Edukacja na rzecz ochrony środowiska jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu PL2003/ Phare 2003 Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju, komponent 3: Wsparcie finansowe dla tworzenia funkcji kontrolnych i rozbudzania świadomości w obszarze zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz środków budżetowych. OCENA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Ocena dokumentu strategii - cd Kryterium Opis realizacji zasady Ocena Uspołecznienie procesu opracowania strategii Reprezentatywność grupy opracowującej strategię (międzysektorowy charakter grupy planującej) 1 2 Przyjęta została skala od 0 do 5 0 – nie realizowane, 1 –realizowane w małym stopniu, 2 – realizowane w średnim stopniu 3 – realizowane w dużym stopniu, 4 – realizowane w pełni, 5 – realizowane w sposób modelowy