DZIEJE ZIEMI Spis treści 2. ERA PALEOZOICZNA 1. PREKAMBR 3. ERA MEZOZOICZNA Trias Jura Kreda 4. ERA KENOZOICZNA Trzeciorzęd Czwartorzęd 2. ERA PALEOZOICZNA Kambr Ordowik Sylur Dewon Karbon Perm

PREKAMBR Prekambr to przed kambryjski okres dziejów Ziemi obejmujący dwa eony – archaik i proterozoik. Jego początek przyjmuje się jako czas powstawania pierwszej skorupy ziemskiej, a koniec – 545 mln lat temu. Obejmuje on zatem 85% dziejów Ziemi. Świat Organiczny Życie na Ziemi powstało w zbiornikach wodnych i jest wynikiem ewolucji materii, z której zbudowana była pierwotna skorupa ziemska, atmosfera i hydrosfera, zachodzącej pod wpływem potężnych i różnorodnych źródeł energii (m.in. ciepło Ziemi, wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne). W ostatnich latach sugeruje się, że najprymitywniejsze formy życia mogły znajdować się w stałych fragmentach materii np. asteroidach, meteorytach. EWOLUCJA SKORUPY ZIEMSKIEJ Na początku prekambru istniała pierwotna skorupa ziemska – cienka, licząca zaledwie kilka kilometrów grubości, zbudowana ze skał zasadowych i ultrazasadowych. Była ona bardzo niestabilna, gdyż stale ulegała przetapianiu. Na powierzchni tworzyły się rozległe obszary gorącej lawy. W wyniku niszczenia skał pierwotnej skorupy oraz pojawienia się hydrosfery powstały pierwsze osadowe skały okruchowe. MENU

KAMBR FLORA : Świat roślinny reprezentowany jest przede wszystkim przez glony. Regionalne znaczenie stratygraficzne mają akritarchy, skamieniałości uważanych za cysty jednokomórkowych organizmów morskich lub morskich glonów. FAUNA : Od tego okresu zaczynają obficie występować skamieliny zwierząt morskich, chociaż znane są też zwierzęta z okresów wcześniejszych, a badania genetyczne dowodzą, że linie rozwojowe tych zwierząt rozdzieliły się znacznie wcześniej. To nagłe pojawienie się różnorodności życia zwierzęcego zostało nazwane eksplozją kambryjską. W czasie kambru miało miejsce kilka masowych wymierań, przyczyny których nie są do końca znane. MENU

ORDOWIK FLORA : Oprócz morskich glonów pojawiają się glony słodkowodne. Prawdopodobnie w tym okresie powstają pierwsze grzyby lądowe i rośliny lądowe, określane nieformalną nazwą psylofity GEOLOGIA: stratygrafia ordowiku bazuje na konodontach, graptolitach (zwłaszcza w osadach głębokomorskich) i na trylobitach (w osadach płytkomorskich). Wśród graptolitów dendroidy są istotne stratygraficznie w dolnym ordowiku, a graptolity właściwe w środkowym i górnym ordowiku. TRYLOBIT FAUNA : Wśród bezkręgowców najliczniejsze były trylobity, które zwłaszcza we wczesnym ordowiku kontynuowały swój szczyt rozwoju. Z ordowiku znany jest największy trylobit w historii Isotelus rex o długości 72 cm, jednak większość gatunków ma standardowe rozmiary kilku - kilkunastu centymetrów. MENU

SYLUR GRAPTOLIT MENU TRYLOBIT W SYLURZE FLORA : Wzmożony wulkanizm, brak gleby i silne wiatry sprawiały, że lądy nie były zbyt gościnnym środowiskiem. Rośliny naczyniowe , znane od późnego ordowiku, zaczęły z wolna zasiedlać bardziej przyjazne środowiska. Cieniutkie chwytniki zakotwiczały pierwsze z nich w cienkiej warstwie gleby. Później pojawiły się korzenie i cały "garnitur" urządzeń niezbędnych do przetrwania na lądzie: drewno, łyko, liście. TRYLOBIT W SYLURZE FAUNA: Graptolity i konodonty są w dalszym ciągu dobrze rozwijającymi się grupami o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Bentos osiadły reprezentują gąbki, stromatoporoidy koralowce (szczególnie denkowce), liliowce i mszywioły, tworzące rafy sylurskie. Po dnie wędrowały trylobity i drapieżne staroraki, na które polowały łodziki – przodkowie współczesnych głowonogów, o prostych muszlach, gigantycznych rozmiarach (do 9 m) i twardych "dziobach", którymi mogły skruszyć pancerze trylobitów. GRAPTOLIT MENU

DEWON BOGACTWA NATURALNE : Formacje dewońskie zawierają złoża pirytu, rud miedzi, rud cynku i ołowiu oraz surowce węglanowe (wapienie, margle, dolomity) i okruchowe (piaskowce kwarcytowe, łupki fyllitowe). Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych. Plankton tworzą tentakulity i małżoraczki o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Rozwijają się rafy budowane przez koralowce (koralowce czteropromienne i denkowce), stromatoporoidy i gąbki. FLORA : W morzach rozwijają się glony. Prócz chryzofitów i zielenic, występują w większej liczbie brunatnice, ramienice i krasnorosty. Spotyka się również więcej grzybów. Na florę lądową dewonu wczesnego i środkowego składały się pierwotne rośliny naczyniowe: psylofity (ryniofity, trymerofity i zosterofilofity). Pojawiają się pierwsze mszaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe, widłaki jednozarodnikowe. MENU

KARBON FLORA KLIMAT MENU BOGACTWA NATURALNE : Największym bogactwem związanym z karbonem są złoża węgli kamiennych na półkuli północnej. Istotne są także wielkie złoża granitów. FLORA W morzach, podobnie jak w dewonie, rozwijają się glony, głównie zielenice, ramienice i krasnorosty. Na lądach dominują widłaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe i nasienne (często o pokrojach drzewiastych), które znane są już od dewonu. Występują również mszaki oraz grzyby (np. sprzężniaki, workowce i, pojawiające się po raz pierwszy, podstawczaki). KLIMAT Na półkuli południowej, na lądzie Gondwana w późnym karbonie nastąpiło zlodowacenie obejmujące Antarktydę oraz przylegające duże fragmenty Afryki południowej, Ameryki Południowej, Australii oraz Indii. W strefie równikowej w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu rozwijały się bujne lasy tropikalne, które dały początek licznym złożom węgla kamiennego. MENU

PERM MENU Życie na lądzie Z końcem karbonu pojawiły się pierwsze gady, a w permie nastąpił ich rozkwit. Powoli wypierały one bardziej prymitywne płazy z ich środowisk. Nadal liczne były owady. Zmiana klimatu z wilgotnego na suchy spowodowała zmiany w składzie flory. Życie w morzu W morzach rozwinęły się gąbki o aragonitowych szkieletach – organizmy te stały się ważnymi budowniczymi struktur rafopodobnych. W porównaniu z innymi okresami paleozoiku znacznie zmalała ilość trylobitów i koralowców. Zmiany klimatu i wielkie wymieranie Prawie cały perm był okresem stopniowego ocieplania się klimatu. Dopiero pod koniec okresu doszło do gwałtownego spadku temperatury, który był jedną z przyczyn największego wymierania w dziejach Ziemi. Według różnych szacunków z powierzchni Ziemi znikło od 75 do 96% gatunków.

TRIAS MENU ZMIANY GEOLOGICZNE DINOZAURY W TRIASIE To najstarszy okres ery mezozoicznej. Trwał od 251 do 200 milionów lat temu. Dzieli się na trzy epoki: trias późny trias środkowy trias wczesny Czasami dla triasu z terenu Polski i Niemiec wprowadza się podział oparty na dominującym typie skał, a nie na wieku: pstry piaskowiec, wapień muszlowy, kajper i retyk (litostratygrafia). Jednostki te w dużym stopniu pokrywają się odpowiednio z : dolnym, środkowym i górnym (kajper i retyk) triasem. ZMIANY GEOLOGICZNE zaczyna się rozpadać Pangea. Po wielkim wymieraniu permskim we wczesnym triasie zaczyna się szybka radiacja fauny i flory. DINOZAURY W TRIASIE

JURA To drugi okres ery mezozoicznej. Trwała od 200 do 145 milionów lat temu. Nazwa pochodzi od gór Jura leżących we Francji i Szwajcarii. W czasie jury rozpoczął się rozpad Pangei oraz powstawanie oceanów: Atlantyckiego i Indyjskiego. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane fragmenty skorupy oceanicznej na Atlantyku i Pacyfiku. W środkowej jurze zaczyna się jedna z największych transgresji morskich w dziejach Ziemi, mająca maksimum w oksfordzie, co skutkuje wielkim rozwojem płytkich mórz na zalanych kontynentach. Nastąpiło stopniowe złagodzenie gorącego, ale suchego klimatu triasu na ciepły i wilgotny. Ruchy tektoniczne i wulkanizm były w jurze niezbyt intensywne. MENU

KREDA W kredzie panował bardzo ciepły i dość wilgotny klimat. Nawet na biegunie średnia roczna temperatura wynosiła około plus 40C i zimą raczej nie spadała poniżej zera. Pod koniec wczesnej kredy zaczęła się największa w dziejach Ziemi transgresja, dzięki czemu w późnej kredzie poziom wszechoceanów był wyższy od dzisiejszego o ponad 200 metrów. Znaczna część lądów uległa zalaniu i utworzyły się tam liczne płytkie morza. Istniały już wtedy dobrze rozwinięte oceany Atlantyk i Indyjski, choć były jeszcze znacznie węższe niż obecnie. Pod koniec kredy zaczęły się intensywne ruchy górotwórcze orogenezy alpejskiej, dzięki czemu doszło do sfałdowania i częściowego wypiętrzania osadów wcześniejszych mórz. Powstały wtedy m.in. płaszczowiny Tatr. MENU

TRZECIORZĘD W trzeciorzędzie oceany i kontynenty przybrały kształt zbliżony do współczesnego: morze Tetydy uległo ostatecznemu zamknięciu, Dekan oderwał się od Azji Australia oderwała się od Antarktydy obie Ameryki połączyły się ze sobą Przesmykiem Panamskim. orogeneza alpejska doprowadziła do wypiętrzenia Alp, Karpat, Gór Dynarskich, Pirenejów, Apeninów, Atlasu, Kordylierów, Andów, Himalajów i Kaukazu Antarktyda pokrywa się lodem powstają rzeki w dzisiejszym ich układzie (w przybliżeniu) MENU

CZWARTORZĘD Czwartorzęd to okres w erze kenozoicznej, który zaczął się 1,87 mln lat temu, a więc z końcem trzeciorzędu, i trwa do dziś. Dzielimy go na plejstocen (od 1,87 mln lat temu do 11,5 tys. lat temu) i holocen. W czwartorzędzie następuje dalsze ochłodzenie klimatu, w rezultacie dochodzi do rozwoju wielkich pokryw lodowych. Ostatni lądolód ustąpił z terenów środkowej Europy zaledwie około 12 tysięcy lat temu. MENU

K O N I E C Serdecznie dziękujemy za uwagę. AUTORZY : MARTYNA FORMELLA I DARIA DĄBROWSKA kl. II e