Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW, budynek 7

Przesłanki zmiany roli rolnictwa w gospodarce narodowej Prof. dr hab. Bogdan Klepacki Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW w Warszawie Przesłanki zmiany roli rolnictwa w gospodarce narodowej

Rolnictwo: gałąź produkcji materialnej, Cecha rolnictwa: ludzie wykorzystują siły przyrody celem produkcji artykułów przez rośliny oraz zwierzęta W ujęciu statystyczny - suma działalności jednostek należących do działu rolnictwo.

Spojrzenie historyczne sposób zdobywania pożywienia: zbieractwo, rybołówstwo, polowania, produkcja żywność przez uprawę roślin i chów zwierząt

zbieractwo, rybołówstwo, polowania Pierwsza forma - epoka paleolitu (2 mln do 10 tys. lat p.n.e.) oraz mezolitu (10 – 8 tys. lat p.n.e.) zbieractwo, rybołówstwo, polowania

Druga epoka - neolitycznej rewolucji rolniczej (młodsza epoka kamienna – 8 – 4 tys. lat p.n.e.): opanowanie produkcji roślinnej, głównie pszenicy, jęczmienia, grochu i soczewicy, udomowienie takich zwierząt jak bydło, kozy, owce i świnie.

Główne miejsca rewolucji: Bliski Wschód, Europa, Dolina Nilu, Indus, Dolina Huang-ho (Chiny)

Przyczyny: ocieplenie klimatu, wyginięcie duże zwierząt, rosnący popyt na żywność w związku z rosnąca liczbą ludności, obserwacja dziko rosnących roślin i rozpoznanie gatunków przydatnych do spożycia

Ważniejsze skutki rewolucji: przyrost liczby ludności, głównie w dolinach rzek, zamiana z wędrownego na osiadły tryb życia, powstawanie osad, podział pracy, początkowo na rolników i hodowców-pasterzy,

Ważniejsze skutki rewolucji: wzrost znaczenia mężczyzn w działalności gospodarczej, pojawienie się nierówności majątkowych, rozpad wspólnot pierwotnych, rozwój handlu między osadami ludzkimi, rozwój kulturalny.

Kultura - łac. uprawa roli

Starożytne cywilizacje - sumeryjska (mezopotamska); - egipska – j.w. w Delcie Nilu; - fenicka – fenomen rozwoju cywilizacji opartej na handlu i rzemiośle;

Starożytne cywilizacje - chińska, oparta na rolnictwie, zrewolucjonizowanym po zastosowaniu narzędzi żelaznych; - hinduska – rozwój rolnictwa, znaczenie żelaza podobne jak w Chinach; rozwój rzemiosła, zwłaszcza tkactwa; rozwój handlu;

Starożytne cywilizacje - grecka – mniejsza rola rolnictwa, szybszy rozwój garncarstwa, produkcji okrętów, broni, czy wyrobów artystycznych, handlu, wprowadzenie pieniądza, zróżnicowanie własności ziemi;

Starożytne cywilizacje - rzymska – pierwotnie rolnicza; okres świetności cesarstwa wiąże się z rozwojem rzemiosła, handlu i miast.

Średniowiecze - czas tworzenia podstaw rozwoju i dominacji Europy Średniowiecze - czas tworzenia podstaw rozwoju i dominacji Europy. Tendencje: - rozwój rolnictwa, zwłaszcza w Cesarstwie Bizantyjskim,

Średniowiecze - czas tworzenia podstaw rozwoju i dominacji Europy - odejście od niewolnictwa do feudalizmu, wydzielenie się stanu szlacheckiego, chłopskiego i mieszczańskiego, - dominacja wielkiej własności królewskiej i feudalnej,

Średniowiecze - czas tworzenia podstaw rozwoju i dominacji Europy - poszukiwanie nowych obszarów pod uprawę, karczowanie lasów, - akcje osadnicze, - poszukiwanie nowych metod produkcji rolniczej

Od drugiej połowy XV w. do połowy XVIII w Od drugiej połowy XV w. do połowy XVIII w. – „epoka genezy kapitalizmu”, początki „gospodarki światowej”. Zmiany w handlu, przemyśle i komunikacji, jednak nadal dominowało rolnictwo.

Wiek XIX to okres przyśpieszonego rozwoju rolnictwa. Wiek XX w Europie to okres zróżnicowanego stanu rolnictwa, od upadku w okresie wojen światowych, po szybki rozwój w drugiej połowie wieku.

Wiek XX w Europie to okres zróżnicowanego stanu rolnictwa, od upadku w okresie wojen światowych, po szybki rozwój w drugiej połowie wieku.

Kierunek zmian w organizacji i poziomie nakładów w rolnictwie: - ekstensywnie organizować, ekstensywnie produkować, - intensywnie organizować, ekstensywnie produkować, - intensywnie organizować, intensywnie produkować,

Kierunek zmian w organizacji i poziomie nakładów w rolnictwie: - ekstensywnie organizować, intensywnie produkować, - ekstensywnie organizować, ekstensywnie produkować

Spojrzenie ekonomiczne Ekonomia - nauka lub dziedzina zainteresowań, która zajmuje się problemem jak ludzie radzą sobie z niedoborem.

Najważniejsze zasoby: ziemia, kapitał, praca, technologia, wiedza, informacja, czas.

Zmiany mechanizmów alokacji: - przemoc, tradycja, władza instytucji rządowych i kościelnych, rynek.

Zadania rolnictwa - funkcje definiowane klasyczne: 1. tworzenie produktu krajowego brutto i dochodu narodowego, 2. produkcja żywności, 3. produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej,

Zadania rolnictwa - funkcje definiowane klasyczne: 4. tworzenie rynku zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych, 5. kształtowanie równowagi rynkowej,

Zadania rolnictwa - funkcje definiowane klasyczne: 6. uczestnictwo w wymianie międzynarodowej, 7. akumulacyjna funkcja rolnictwa.

Tworzenie produktu krajowego brutto i dochodu narodowego Udział rolnictwa w tworzeniu PKB ulega zmniejszeniu. 1870 – 1913 w Niemczech z 46 do 33%, w USA z 30 do 21%, w Anglii z 17 do 7%.

W roku 1960 rolnictwo polskie - 23,3% PKB 2003 r. - 2,6% PKB

Produkcja żywności dla społeczeństwa Produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej Rynek zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych Kształtowanie równowagi rynkowej Rolnictwo jako uczestnik wymiany międzynarodowej Rolnictwo jako źródło siły roboczej Akumulacyjna funkcja rolnictwa

Inne funkcje rolnictwa i terenów wiejskich Rolnik jako „kustosz krajobrazu” Wieś jako miejsce lokalizacji „peri urban”, a także „sypialni miejskich” Rejon buforowania trudności w zatrudnieniu w miastach

Inne funkcje rolnictwa i terenów wiejskich Teren „powrotu do korzeni” osób zmęczonych miastem Miejsce przechowywania wielu tradycji „dawnej Polski”, w tym tzw. „chłopskiego myślenia”

Inne funkcje rolnictwa i terenów wiejskich Ostatnie pozamuzealne miejsce przechowywania materialnej tradycji rolniczej Polski Pozarolnicze funkcje produkcyjne: energetyczne, artystyczne, przetwórstwa przydomowego, usługowe, w tym sprzedaż usług turystycznych i agroturystycznych itd.

Inne funkcje terenów wiejskich - lokalizacja jednostek lub działalności uciążliwych, takich jak wysypiska dla odpadów miejskich, czy hałaśliwe dyskoteki

Spojrzenie emocjonalne Spojrzenie społeczne Spojrzenie emocjonalne

Podsumowanie W ujęciu historycznym rola rolnictwa maleje Podsumowanie W ujęciu historycznym rola rolnictwa maleje. W zakresie ekonomicznym można tendencje ująć następująco: 1. tworzenie produktu krajowego brutto i dochodu narodowego – udział rolnictwa będzie nieznacznie spadał, w kierunku ustabilizowania się na niskim poziomie, rzędu 1 – 2%,

Podsumowanie 2. produkcja żywności – tu działalność rolnictwa jest nie do zastąpienia; wprawdzie można stosować różnego rodzaju substytuty żywności, jednak podstawowa masa żywności oraz surowców do jej produkcji pochodzić z rolnictwa, 3. produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej – jest to bardzo obiecujący kierunek wykorzystania produkcji rolniczej,

5. kształtowanie równowagi rynkowej – rola rolnictwa będzie malała, Podsumowanie 4. tworzenie rynku zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych – rolnictwo w wymaga coraz więcej środków z zewnątrz, 5. kształtowanie równowagi rynkowej – rola rolnictwa będzie malała,

Podsumowanie 6. uczestnictwo w wymianie międzynarodowej – udział rolnictwa będzie malał, natomiast jest szansa na utrzymanie pozycji w zakresie produktów przetworzonych, 7. akumulacyjna funkcja rolnictwa maleje.

Inne funkcje rolnictwa i terenów wiejskich: 1. rolnik jako „kustosz krajobrazu” – funkcja rozwojowa; 2. wieś jako miejsce lokalizacji „peri urban”, a także „sypialni miejskich”, to bardzo rozwojowa tendencja wykorzystania terenów wiejskich; 3. teren „powrotu do korzeni”– to zjawisko będzie miało charakter epizodyczny;

Inne funkcje rolnictwa i terenów wiejskich: 4. rejon buforowania trudności w zatrudnieniu w miastach –rola ulega marginalizacji, 5. „magazyn” wielu tradycji „dawnej Polski”, w tym tzw. „chłopskiego myślenia” –element mało dostrzegany przez większość społeczeństwa;

Inne funkcje rolnictwa i terenów wiejskich: 6. ostatnie miejsce zbiorów materialnej tradycji Polski – margines zainteresowań, 7. pozarolnicze funkcje produkcyjne – najbardziej obiecujący segment nie tradycyjnych działalności wsi polskiej. Nie jest to panaceum na wszystkie bolączki.

Pola sporów, pytania: należy wspierać rolnictwo konwencjonalne, czy ekologiczne? czy można dopuścić do szerokiego stosowania produkcję z wykorzystaniem GMO, organizmów modyfikowanych genetycznie, czy też należy tego zabronić?

Pola sporów, pytania: należy podejmować decyzje polityczne i administracyjne, które będą rzutowały na to czy rozwijać się będą gospodarstwa małe, średnie duże, czy należy to pozostawić „niewidzialnej ręce rynku”? należy wspierać rozwój gospodarstw z najmem siły roboczej czy gospodarstwa stricte rodzinne, które z nich mogą być perspektywicznie bardziej konkurencyjne na rynku międzynarodowym?

Pola sporów, pytania: czy polskie rolnictwo powinno być wielostronne, czy należy wyspecjalizować się w określonej produkcji, czy istnieją nisze rynkowe, w których możemy osiągnąć przewagę konkurencyjną? czy polska nauka i doradztwo wystarczająco wspierają (mogą, mają możliwości) rozwój rolnictwa na poziomie praktycznym, a także decyzyjnym (decydentów), czy jesteśmy skazani na naśladownictwo czy wykorzystanie technologii „przeniesionych” przez wielkie koncerny?

Pola sporów, pytania: czy należy koncentrować się na wspieraniu rozwoju rolnictwa czy terenów wiejskich? Czy mogą tereny wiejskie rozwijać się w warunkach niezbyt rozwiniętego rolnictwa? jak wesprzeć rozwój edukacji na terenach wiejskich, aby szanse młodzieży wiejskiej i miejskiej były równe?

Dziękuję za uwagę

Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW, budynek 7

Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW, budynek 6