Skuteczność realizacji podstaw programowych w zakresie zagadnień związanych z nauczaniem i wychowaniem w kontekście praw człowieka Opracowanie: Zespół Wychowawczy Publicznego Gimnazjum w Pławie

Treści prezentacji: 1. Uzasadnienie wprowadzenia priorytetu. 2. Prawa ucznia wynikające z przepisów prawa oświatowego. 3. Prawa człowieka w dokumentach szkolnych: statut, programy nauczania, program wychowawczy, program profilaktyki, plany pracy, uchwały rady pedagogicznej, zarządzenia dyrektora. 4. Podstawa programowa – treści nauczania i wychowania dotyczące praw człowieka. 5. Działania wizytatora/dyrektora w ramach realizacji priorytetu. 6. Adresy organizacji rządowych i pozarządowych zajmujących się ochroną praw człowieka.

Dlaczego taki priorytet? Zadanie priorytetowe w zakresie sprawowania nadzoru pedagogicznego do realizacji w roku szkolnym 2008/2009 zostało ustalone przez Ministra Edukacji Narodowej pismem do kuratorów oświaty z dnia 19.05.2008. Dlaczego taki priorytet? W dniu 17 maja 2007 r. Rada Ministrów przyjęła Program Działań Rządu ws. wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wobec Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowanie Programu zostało zaproponowane przez Pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych ds. postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Impulsem do zgłoszenia inicjatywy było Sprawozdanie z działalności Pełnomocnika w okresie od stycznia 2001 r. do sierpnia 2005 r. We wnioskach ze Sprawozdania Pełnomocnik zidentyfikował najważniejsze obszary, w których, w świetle orzecznictwa Trybunału wobec Polski, wymagane jest podjęcie działań.

Zadania dla systemu oświaty: Program Działań Rządu ws. wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wobec Rzeczypospolitej Polskiej Zadania dla systemu oświaty: Minister Edukacji Narodowej będzie prowadził działania w celu promowania wiedzy o prawach człowieka we współpracy ze środowiskiem uniwersyteckim - w drodze m.in. kontynuowania i rozwoju Olimpiady Wiedzy o Prawach Człowieka, organizowanej przez Katedrę Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a także innych podobnych inicjatyw; 2. Minister Edukacji Narodowej dokona przeglądu podstawy programowej kształcenia ogólnego i innych aktów wykonawczych w celu sprecyzowania priorytetów nadzoru pedagogicznego w zakresie nauczania i wychowania w kontekście praw człowieka. 

Ochrona praw człowieka w polskim prawie oświatowym „Oświata Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa, a szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności” (fragment preambuły ustawy o systemie oświaty) „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia” (artykuł 4 ustawy o systemie oświaty)

Ochrona praw człowieka w polskim prawie oświatowym Obowiązkiem władz szkoły, w tym nauczycieli i dyrektora, jest nie tylko respektowanie praw człowieka, ale także edukowanie w zakresie problematyki praw człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem praw dziecka . Zobowiązanie to wynika z katalogu spraw objętych nadzorem pedagogicznym prowadzonym przez kuratora oświaty - w treści art. 33 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr. 256, poz. 2572 z późn. zm.), jest zapis, że nadzorowi podlegają także: przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach.

Ochrona praw człowieka w polskim prawie oświatowym Ustawa o systemie oświaty wskazuje dosyć ogólne, podstawowe prawa, które nazywa prawami ucznia. Są to: prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami (art. 55,ust. 5, pkt. 1), prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu (art. 55,ust. 5, pkt. 2), prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań (art. 55,ust. 5, pkt. 3), prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej (art. 55,ust. 5, pkt. 4), prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem (art. 55,ust. 5, pkt. 5), prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu (art. 55,ust. 5, pkt. 6), Zmiana ustawy o systemie oświaty (z dnia 27 czerwca 2003r.) zagwarantowała samorządowi uczniowskiemu w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych prawo samodzielnego wnioskowania o utworzenie rady szkoły do dyrektora szkoły (art. 51,ust. 9).

Statuty szkół określają m.in. : rodzaje nagród i kar stosowanych wobec uczniów oraz tryb odwoływania się od kary (§16 załącznika nr 2 lub inny w zależności od załącznika, czyli typu szkoły), warunki pobytu w szkole zapewniające uczniom bezpieczeństwo (§16 załącznika nr 2), szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego systemu oceniania uczniów (§2 załącznika nr 2), cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające program wychowawczy i program profilaktyki, dostosowane do potrzeb uczniów (oba dokumenty wymagają zaopiniowania przez samorząd uczniowski i radę rodziców) (§2 załącznika nr 2), formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc materialna (§2 załącznika nr 2). prawa ucznia, z uwzględnieniem praw zawartych w Konwencji o prawach dziecka, oraz tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia (§16b,ust.1)

Prawa człowieka w podstawie programowej – gimnazjum W gimnazjum nauczyciele wprowadzają uczniów w świat wiedzy naukowej, wdrażają ich do samodzielności, pomagają im w podejmowaniu decyzji dotyczącej kierunku dalszej edukacji i przygotowują do aktywnego udziału w życiu społecznym.

Prawa człowieka w podstawie programowej – gimnazjum WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE 1. Wychowanie do życia w rodzinie Zadania szkoły: 1. Stymulowanie procesu samowychowania. 2. Współpraca z rodzicami w zakresie prawidłowych relacji między nimi a dzieckiem. 3. Pomoc we właściwym przeżywaniu okresu dojrzewania. 4. Wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią. 5. Wspieranie rozwoju moralnego i kształtowania hierarchii wartości. 6. Promowanie integralnej wizji seksualności człowieka; ukazanie jedności pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością. 7. Tworzenie klimatu dla koleżeństwa, przyjaźni oraz szacunku dla człowieka. 8. Pomoc w poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe pytania egzystencjalne. 9. Informowanie o możliwościach pomocy - system poradnictwa dla dzieci i młodzieży.

Prawa człowieka w podstawie programowej – gimnazjum WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Wychowanie obywatelskie Treści nauczania: Niezbywalny charakter praw człowieka, ich katalog i systemy ochrony. Życie szkoły - samorządność, procedury demokratyczne, regulacje prawne. Osiągnięcia: Rozpoznawanie własnych praw i obowiązków. Uczestniczenie w dyskusji, prezentacja i obrona własnego stanowiska, branie pod uwagę argumentów strony przeciwnej.

Prawa człowieka w podstawie programowej – gimnazjum CHEMIA  Cele edukacyjne 1. Nabycie umiejętności i nawyku postępowania zgodnego z zasadami dbałości o własne zdrowie i ochronę środowiska. Zadania szkoły 1. Zapoznanie uczniów z właściwościami substancji chemicznych i bezpiecznym obchodzeniem się z nimi. Treści nauczania 1. Działanie niektórych substancji na organizm człowieka: leki, trucizny, alkohole, narkotyki, nawozy, środki ochrony roślin.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum BIOLOGIA  Cele edukacyjne 1. Zrozumienie zasad funkcjonowania organizmu człowieka i kształtowanie zachowań prozdrowotnych. 2. Kształcenie zachowań ukierunkowanych na ochronę środowiska przyrodniczego. Zadania szkoły 1. Motywowanie do przestrzegania zasad higieny osobistej i podejmowania odpowiedzialności za zdrowie i życie własne i innych. 2. Umożliwienie podejmowania działań na rzecz najbliższego środowiska przyrodniczego i rozwijania szacunku dla zwierząt.

Prawa człowieka w podstawie programowej – gimnazjum BIOLOGIA Treści nauczania 1. Działania człowieka w środowisku przyrodniczym i ich konsekwencje. Osiągnięcia 1. Ocenianie zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym w wyniku oddziaływania człowieka i ich wpływu na jakość życia i umiejętności znajdowania środków zaradczych. 2. Analizowanie przyczyn zakłóceń stanu zdrowia człowieka, przewidywanie skutków własnych decyzji w tym zakresie. Prowadzenie zdrowego trybu życia.

Prawa człowieka w podstawie programowej – gimnazjum GEOGRAFIA  Treści nauczania 1. Ziemia jako środowisko życia, jej historia i obraz współczesny. 2. Interakcja ziemia - człowiek. 3. Gospodarowanie zasobami naturalnymi ziemi. 4. Problemy etyczne związane z nierównomiernym rozwojem gospodarczym różnych części świata. 5. Źródła konfliktów i próby ich rozwiązywania (na wybranych przykładach). Osiągnięcia 1. Ocenianie w kategoriach geograficznych działalności gospodarczej, społecznej i politycznej oraz działań własnych. 2. Przewidywanie zmian w przyrodzie i w działaniach ludzi na podstawie uzyskanych informacji.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum GEOGRAFIA  Zadania szkoły Tworzenie uczniom sprzyjających warunków do: 1) uczenia się czynnego, kształtującego dociekliwość, refleksyjność, zdrowy krytycyzm, chęć działania, 2) kształtowania postawy szacunku dla przyrody.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum TECHNIKA  Zadania szkoły 1. Zorganizowanie warunków do samodzielnego i bezpiecznego działania technicznego z wykorzystaniem typowych metod stosowanych w podstawowych dziedzinach techniki. Osiągnięcia 1. Bezpieczne posługiwanie się podstawowymi narzędziami, przyrządami i urządzeniami; dobieranie narzędzi oraz utrzymywanie ich w stanie sprawności. 2. Eksploatacja urządzeń technicznych związanych z życiem codziennym, z uwzględnieniem zasad i reguł bezpieczeństwa. 3. Bezpieczne korzystanie z dróg i pojazdów.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum TECHNIKA Treści nauczania 1. Projektowanie i konstruowanie; ochrona praw autorskich, wynalazczość, ochrona patentowa; młodzieżowy ruch twórczości technicznej. 2. Problemy bezpiecznego wykorzystania wytworów współczesnej techniki; urządzenia techniczne stosowane w środowisku życia ucznia. 3. Problemy związane z bezpieczeństwem ruchu drogowego.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum INFORMATYKA  Treści nauczania 1. Społeczne, etyczne i ekonomiczne aspekty rozwoju informatyki. Pożytki wynikające z rozwoju informatyki i powszechnego dostępu do informacji. Konsekwencje dla osób i społeczeństw. Zagrożenia wychowawcze: szkodliwe gry, deprawujące treści, uzależnienie. Zagadnienia etyczne i prawne związane z ochroną własności intelektualnej i ochroną danych. Osiągnięcia 1. Dostrzeganie korzyści i zagrożeń związanych z rozwojem zastosowań komputerów.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum ETYKA Nauczanie religii jest realizowane zgodnie z odrębnymi przepisami Zadania szkoły 1. Uświadamianie ważnych problemów moralnych i sposobów ich rozwiązywania. 2. Ukazywanie znaczenia zasad moralnych dla rozwoju osobistego człowieka, kształtowania się relacji między ludźmi oraz życia społecznego, gospodarczego i politycznego. 3. Ułatwianie nawiązywania więzi z własną rodziną, krajem oraz jego kulturą, umożliwiających rzeczywiste otwieranie się na różnorodność kultur w otaczającym świecie. 4. Umożliwienie rozwijania umiejętności prezentacji własnego stanowiska w dialogu z innymi i demokratycznego współdecydowania.

Prawa człowieka w podstawie programowej - gimnazjum ETYKA Osiągnięcia 1. Dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. 2. Rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią wartości i dobrem wspólnym. 3. Rozpoznawanie zachowań naruszających normy i wartości w życiu społecznym, politycznym i gospodarczym. Podejmowanie działań zgodnych z tymi normami i wartościami w grupie rówieśniczej i szkole. 4. Stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym.

EDUKACJA PROZDROWOTNA ŚCIEŻKI EDUKACYJNE  EDUKACJA PROZDROWOTNA  Zadania szkoły 1. Uświadamianie własnej odpowiedzialności za ochronę swojego zdrowia i bezpieczeństwo. EDUKACJA OBRONNA  1. Uświadomienie zasad związanych z respektowaniem prawa, w szczególności przepisów dotyczących praw człowieka, jego bezpieczeństwa, życia i zdrowia. Osiągnięcia 1. Przyjmowanie odpowiedzialności za bezpieczeństwo, zdrowie (życie) własne i innych.

EDUKACJA FILOZOFICZNA ŚCIEŻKI EDUKACYJNE  EDUKACJA FILOZOFICZNA Treści nauczania 1. Starożytne wezwanie: "Poznaj samego siebie" a zawsze aktualne pytania: Kim jestem? Skąd przychodzę? Dokąd zmierzam? Jaki jest sens życia ludzkiego? 2. Filozofia jako umiłowanie mądrości. 3. Klasyczna definicja prawdy. Spory filozoficzne jako wyraz poszukiwania prawdy. 4. Przykłady wykorzystania klasycznej wiedzy filozoficznej do analizy współczesnych problemów, zwłaszcza moralnych. Etyka a życie publiczne. 5. Koncepcja człowieka jako osoby, a więc istoty rozumnej i wolnej, otwartej na takie wartości, jak: prawda, dobro. Osiągnięcia 1. Rozumienie człowieka jako bytu osobowego. 2. Lepsze rozumienie siebie i drugiego człowieka. 3. Umiejętność filozoficznego określenia takich pojęć, jak: osoba, prawda, dobro.

EDUKACJA FILOZOFICZNA ŚCIEŻKI EDUKACYJNE EDUKACJA FILOZOFICZNA  Cele edukacyjne 1. Kształtowanie wrażliwości moralnej. Zadania szkoły 1. Ukazanie filozofii jako: 1) zachęty do zadawania zasadniczych pytań, 2) drogi wiodącej do krytycznego osiągania prawdy, 2. Pomaganie w odpowiedzi na podstawowe pytania, szczególnie dotyczące sensu życia ludzkiego. 3. Pomoc uczniom w odkrywaniu własnej tożsamości. EDUKACJA EUROPEJSKA  Treści nauczania 13. Prawa człowieka.

Działania wizytatora/dyrektora w ramach realizacji priorytetu: Analiza dokumentów szkolnych pod kątem zgodności z obowiązującymi prawami (czy zapisy nie są sprzeczne z prawami człowieka?, czy dyrektor szkoły kontroluje i ocenia realizację podstawy programowej?). Analiza dokumentów szkolnych, zwłaszcza programów nauczania, programu wychowawczego, programu profilaktyki i planów pracy pod kątem zgodności z podstawą programową (czy ustalono formy i sposoby realizacji treści podstawy programowej w zakresie praw człowieka?). Analiza dokumentów szkolnych (plan nadzoru pedagogicznego dyrektora szkoły, dokumentacja sprawowanego nadzoru, sprawozdania ze sprawowanego nadzoru, protokoły rady pedagogicznej) oraz wywiad z dyrektorem szkoły – kontrola i ocena realizacji podstawy programowej.

Działania wizytatora/dyrektora w ramach realizacji priorytetu: Ocena stopnia realizacji przyjętych dokumentów programowych szkoły (analiza dokumentacji przebiegu nauczania, hospitacje zajęć i innych czynności nauczyciela, analiza skarg, wniosków i pism). Zasięgnięcie opinii uczniów na temat znajomości ich praw oraz przestrzegania praw ucznia i dziecka w szkole. Zasięgnięcie opinii rady rodziców (a może rodziców wybranych losowo) na temat przestrzegania praw ucznia i dziecka w szkole. Wywiad z zarządem SU – działalność SU, korzystanie z praw zagwarantowanych ustawą.

Adresy organizacji rządowych i pozarządowych, zajmujących się prawami człowieka (nie jest to lista pełna, gdyż takich instytucji jest bardzo wiele, często działają one lokalnie): Trybunał Konstytucyjny www.trybunal.gov.pl Rzecznik Praw Obywatelskich www.brpo.gov.pl Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa Rzecznik Praw Dziecka www.brpd.gov.pl Biuro Rzecznika Praw Dziecka, ul. Śniadeckich 10, 00-656 Warszawa tel. informacyjno-interwencyjny (022) 696 55 50 czynny codziennie w godz. 8.15–20.00 faks (022) 629 60 79 (całodobowy) Adres poczty elektronicznej rzecznik@brpd.gov.pl Amnesty International, amnesty@amnesty.org.pl, www.amnesty.org.pl Biuro Stowarzyszenia AI w Polsce, ul. Jaśkowa Dolina 4, 80-252 Gdańsk tel./faks: (058)341 57 92

Adresy organizacji rządowych i pozarządowych, zajmujących się prawami człowieka (nie jest to lista pełna, gdyż takich instytucji jest bardzo wiele, często działają one lokalnie): Helsińska Fundacja Praw Człowieka www.hfhrpol.waw.pl Warszawa, ul Bracka 18 m. 62, tel. (22) 828 10 08 Fundacja Dzieci Niczyje www.fdn.pl Polski Komitet UNICEF al. Szucha 16 m. 15, 00-582 Warszawa tel. (022) 629 06 76 tel./faks (022) 628 03 01 tel. (022) 629 06 76 Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR) www.unhcr.pol Przedstawicielstwo w Warszawie aleja Róż 2, 00-566 Warszawa tel. (022) 628 69 30