Wykład 4: Polityka fiskalna - budżet, deficyt, dług publiczny Polityka gospodarcza Wykład 4: Polityka fiskalna - budżet, deficyt, dług publiczny

Budżet państwa jako instrument polityki fiskalnej Budżet państwa: Roczny plan finansowy państwa obejmujący zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów państwa, oraz wskazujący źródła pokrycia niedoboru lub kierunki rozdysponowania nadwyżki; Budżet państwa uchwalany w postaci ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego; Wielkość i struktura budżetu zależą od decyzji politycznych, ale mają skutki ekonomiczne i społeczne. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Ustawa budżetowa Art. 109. 1. Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym. 2. Ustawa budżetowa składa się z: 1) budżetu państwa; 2) załączników; 3) postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika z niniejszej ustawy lub z odrębnych ustaw. 3. Ustawa budżetowa jest uchwalana na okres roku budżetowego. 4. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy. 5. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy.

Budżet państwa Art. 110. Budżet państwa określa: 1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa; 2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa; 3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia; 4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich; 5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich; 6) wynik budżetu środków europejskich; 7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa; 8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa; 9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa; 10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych.

Podstawowa tożsamość budżetowa T + NT – Cg – Tr – Int – Ig = B gdzie: B = saldo budżetu T = dochody podatkowe NT = dochody niepodatkowe Cg = konsumpcja państwa (wydatki bieżące) Tr = transfery (bieżące i kapitałowe) Ig = inwestycje publiczne (wydatki inwestycyjne) Int = odsetki od długu publicznego Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Dochody i wydatki budżetu państwa w Polsce, 1999-2012, % PKB

Dochody budżetu Dochody krajowe i zagraniczne; Dochody bieżące (daniny uzyskiwane z bieżącej działalności) i majątkowe (uzyskiwane z dzierżawy i najmu, z dywidend, z odsetek od lokat i pożyczek, opłaty, spadki); Dochody podatkowe (wraz ze składkami na ubezpieczenia społeczne) i niepodatkowe (np. dywidendy spółek skarbu państwa, dochody z własności publicznej, wpłata zysku z NBP); Wskaźnik fiskalizmu: stosunek dochodów do PKB; Różnica między dochodami i przychodami (uzyskiwanymi ze sprzedaży majątku, prywatyzacji, sprzedaży papierów wartościowych, otrzymanych pożyczek i kredytów, ze spłat pożyczek i kredytów); Operacje bieżące („nad kreską”) i kapitałowe („pod kreską”). Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Dochody budżetu Art. 111. Dochodami podatkowymi i niepodatkowymi budżetu państwa są: 1) podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych; 2) cła; 3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; 4) wpłaty z tytułu dywidendy; 5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego; 6) Wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych; 7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa; 11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych; 12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa; 14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych; 16)36) środki europejskie i środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b, na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 4 lit. b tiret drugie, pkt 5 lit. c i d oraz pkt 6, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa; 17) odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych. 36) W brzmieniu ustalonym przez art. 13 pkt 3 ustawy, o której mowa w odnośniku 2.

Wskaźnik fiskalizmu w Polsce

Wydatki budżetu Wydatki bieżące i inwestycyjne; Wydatki wg przeznaczenia dzielą się na finalne (na konsumpcję i inwestycje – G) i redystrybucyjne (transfery); Wydatki wg funkcji dzielą się na: tradycyjne funkcje państwa (administracja, prawo i porządek, wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa), funkcje socjalne (transfery), funkcje gospodarcze (dotacje, subsydia), na obsługę długu; Wskaźnik stopy redystrybucji budżetu: stosunek wydatków do PKB; Różnica między wydatkami (operacje „nad kreską”) a rozchodami (spłaty kredytów i pożyczek, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki – operacje „pod kreską”). Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki budżetu państwa Art. 112. 1. Wydatki budżetu państwa są przeznaczone w szczególności na: 1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów; 2) zadania wykonywane przez administrację rządową; 3) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; 4) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; 5) wpłaty do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi Unii Europejskiej”; 6) subwencje dla partii politycznych; 7) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami; 8) obsługę długu publicznego; 9) wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich lub środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 3, 5 i 6. 2. Z budżetu państwa są finansowane zadania określone w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

Finansowanie deficytu Zaciąganie pożyczek przez rząd w banku centralnym: rośnie podaż pieniądza banku centralnego (pieniądza rezerwowego - reserve money) i następuje monetyzacja deficytu (ta metoda w Polsce jest prawnie zakazana – Art. 220 Konstytucji RP) Zaciąganie pożyczek i kredytów w bankach komercyjnych; Zaciąganie pożyczek na rynku (od przedsiębiorstw i osób prywatnych); Zaciąganie pożyczek i kredytów za granicą; Dochody z prywatyzacji i inne dochody jednorazowe. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Finansowanie deficytu przy pomocy zwiększania bazy monetarnej Gdy deficyt finansowany jest bezpośrednio dodatkową emisją pieniądza (który dostarcza bank centralny), koszt finansowania krótkim okresie albo wynosi zero (tylko koszt druku banknotów i bicia monet), albo jest niski gdy deficyt finansowany jest pożyczką z banku centralnego po stopie procentowej niższej od stóp rynkowych; Różnica między (zerowym lub obniżonym) kosztem emisji pieniądza a kosztem zaciągnięcia długu na rynku stanowi zysk z emisji – tzw. seniorat (seignorage); Gdy zwiększanie bazy monetarnej przekracza ilość pieniądza, która zapewnia utrzymanie stabilności cen, pojawia się inflacja, która obniża wartość realną pieniądza i realną wartość długu – jest to tzw. podatek inflacyjny; Finansowanie przyrostu deficytu budżetowego wzrostem bazy monetarnej powoduje wzrost produkcji i dochodu, ale wpływ na stopę procentową jest nieokreślony ex ante (zob. model IS-LM – obie krzywe przesuwają się w prawo); Polityka pieniężna, która stara się utrzymać stopy procentowe na niezmienionym poziomie przy wzroście wydatków rządowych i deficytu nazywa się polityką akomodującą (monetary accommodation); Na dłuższą metę pojawia się inflacja i ogranicza efekt wzrostu G (krzywa Philipsa). Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Finansowanie deficytu z długu Koszt równy stopie oprocentowania pożyczek zaciąganych przez rząd; Jeśli polityka pieniężna nie jest akomodująca, pożyczki zaciągane przez rząd powodują wzrost stóp procentowych i występuje efekt „wypierania” (crowding-out); Na dłuższą metę, przy założeniu pełnej racjonalności konsumenta, może wystąpić tzw. równoważnośc rikardiańska (Ricardian equivalence, Barro-Ricardo equivalence), czyli twierdzenie, że finansowanie wydatków z długu jest równoznaczne z finansowaniem z podatków – uczestnicy rynku zdaja sobie sprawę, że spłata długu wymaga podniesienia podatków przyszłości, i wstrzymują się z zakupami. Ale badania empiryczne nie potwierdzają równoważności rikardiańskiej; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Dług publiczny Kategorie długu publicznego: państwowy dług publiczny, dług Skarbu Państwa, zobowiązania wymagalne Skarbu Państwa (np. wynagrodzenia w sektorze publicznym), zobowiązania niewymagalne Skarbu Państwa (z tytułu gwarancji i poręczeń); Roczne deficyty powiększają dług publiczny; Potrzeba długofalowej stabilizacji relacji długu publicznego do PKB wymaga ostrożnej polityki fiskalnej; Polityka stabilizowania relacji dług/PKB i wpływanie na oczekiwania rynku w celu obniżania długookresowych stóp procentowych: Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Arytmetyka „deficyt-dług” Oznaczenia: B = dług publiczny, G = wydatki rządowe, T = podatki, r = stopa procentowa. a) Przy stałym PKB dB = (G – T) + rB (1) Gdzie (G - T) to nadwyżka pierwotna budżetu (primary surplus); Nawet dla G = T, dług rośnie (dB > 0) w tempie dB/B = r, bo rB > 0 Aby dB/B = 0 (warunek stabilizacji długu), (T - G) = rB > 0 czyli wymagana jest nadwyżka pierwotna > 0. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Arytmetyka „deficyt-dług” (cd.) b) Przy rosnącym PKB Dzieląc (1) przez PKB realny = Y, otrzymujemy: dB/Y = G/Y – T/Y + rB/Y (2) Zmiana relacji długu do PKB – d(B/Y) jest równa: d(B/Y) = (dB Y – dY B)/(Y Y) = dB/Y – (dY/Y)(B/Y) (3) Podstawiając (2) do (3), otrzymujemy: d(B/Y) = [(G – T)/Y + rB/Y] – (dY/Y)(B/Y) (4) Przyjmując tempo wzrostu gospodarczego dY/Y = g: d(B/Y) = (G – T)/Y + (r – g)(B/Y) (5) Stabilizacja relacji długu do PKB wymaga d(B/Y) = 0; wówczas: (T - G) = (r – g) B (6) jeśli r < g, nadwyżka pierwotna może być ujemna; jeśli r = g, nadwyżka pierwotna może być = 0; jeśli r > g, nadwyżka pierwotna musi być dodatnia Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Arytmetyka „deficyt-dług” (dok.) Stała długookresowa relacja długu do PKB równa się (gdy odsetki płacone są bez opóźnień): B/Y = [(G - T)/Y] / g (7) Np. gdy deficyt wynosi 5% PKB, i tempo wzrostu też 5% rocznie, relacja długu do PKB ustabilizuje się na poziomie 100%. c) Przy rosnącym PKB i inflacji (T – G) = (r – g) B – dM0/P (8) Dodatkowa emisja pieniądza rezerwowego M0 zmniejsza potrzeby pożyczkowe i pozwala mieć większy deficyt (mniejszą nadwyżkę). Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wzrost, inflacja i seniorat Każdy przyrost wielkości nominalnej bazy monetarnej ΔM0 dostarcza rządowi realnych zasobów (ΔM0/P) i przyczynia się do zmniejszenia długu publicznego – seniorat ΔM0 ΔB + (----) = G – T + (r – g) B P nowy + seniorat = deficyt + obsługa dług wyjściowy długu Seniorat – nie płaci się odsetek od bazy monetarnej Zwiększanie ilości pieniądza może doprowadzić, że deficyt jest finansowany bez zaciągania pożyczek, ale narastanie długu może doprowadzić do inflacji.

Arytmetyka „deficyt-dług” Dług publiczny przy stałym PKB (bez wzrostu i bez inflacji) Finansowanie deficytu budżetu przez zaciągnięcie pożyczki: ΔB = (G – T) + r B (1) ΔB – przyrost zadłużenia G – wydatki rządowe T – przychody podatkowe netto = podatki – transfery rządu dla sektora prywatnego r B – obsługa zadłużenia = stopa procentowa * zadłużenie. (G – T) – nadwyżka pierwotna (wyjściowa) budżetu (primary surplus) Nawet, gdy budżet wyjściowy jest zrównoważony (G – T = 0), dług rośnie (ΔB > 0) w tempie ΔB/B = r, bo rB > 0 Aby ΔB/B = 0 (warunek stabilizacji długu), (T - G) = r B > 0 czyli wymagana jest nadwyżka pierwotna > 0. Im dłużej rząd czeka, tym większy staje się dług i tym większa jest wymagana nadwyżka.

Arytmetyka „deficyt-dług” – cd Arytmetyka „deficyt-dług” – cd. 1 Dług publiczny - przy rosnącym PKB i bez inflacji Dzieląc obie strony równania budżetu (1) przez realny PKB = Y otrzymujemy: ΔB/Y = G/Y – T/Y + r B/Y (2) Przyjmując, że przybliżeniem zmiany relacji długu do PKB (Δ(B/Y)) jest: Δ(B/Y) = ΔB/Y – (ΔY/Y) (B/Y) (3) i podstawiając (2) do (3) otrzymujemy: Δ(B/Y) = [(G – T)/Y + rB/Y] – (ΔY/Y)(B/Y) (4) Oznaczając realny wzrost ΔY/Y = g, otrzymujemy: Δ(B/Y) = (G – T)/Y + (r – g) (B/Y) (5) Stabilizacja relacji długu do PKB wymaga aby Δ(B/Y) = 0; wówczas: (T - G) = (r – g) B (6) jeśli r < g, nadwyżka pierwotna może być ujemna (deficyt) - gospodarka wzrasta szybciej niż dług; jeśli r = g, nadwyżka pierwotna może być = 0; jeśli r > g, nadwyżka pierwotna musi być dodatnia, bo dług narasta. Stała długookresowa relacja długu do PKB równa się (gdy odsetki płacone są bez opóźnień): B/Y = [(G - T)/Y] / g (7) Np. gdy deficyt wynosi 5% PKB, i tempo wzrostu też 5% rocznie, relacja długu do PKB ustabilizuje się na poziomie 100%.

Arytmetyka „deficyt-dług” – cd Arytmetyka „deficyt-dług” – cd. 2 Dług publiczny - przy wzroście PKB i inflacji Deficyt budżetowy może być finansowany przez zaciąganie nowego długu lub przez tworzenie dodatkowej bazy monetarnej M0: P – poziom cen; PG – nominalne wydatki publiczne; PB – nominalny dług publiczny, M0 – nominalny zasób pieniądza banku centralnego; i – nominalna stopa procentowa; π – stopa inflacji; Δ(PB) + ΔM0 = PG – PT + i (PB) Dzieląc obie strony przez nominalny PKB = PY, otrzymujemy: ΔPB ΔM0 PG PT PB (------) + ------ = ---- - ---- + i ---- PY PY PY PY PY Używając przybliżenia: PB Δ(PB) PB (PΔY + YΔP) Δ(PB) PB Δ (----) = -------- - ---- ------------------- = -------- - ----- (g + π), PY PY PY PY PY PY i podstawiając do równ. (1) otrzymujemy: B ΔM0 PG PT B G – T B Δ (----) + ------- = ---- - ------ + (i – π –g) ---- = -------- + (r – g) --- Y PY PY PY Y Y Y B T – G B ΔM0 Δ (----) = 0, gdy ------- = (r – g) ---- - ------ = (T – G) = (r – g) B – ΔM0/P (8) Y Y Y PY Stabilizacja poziomu dług - PKB przy dodatkowej emisji pieniądza rezerwowego M0 zmniejsza potrzeby pożyczkowe i pozwala mieć większy deficyt (mniejszą nadwyżkę).

Wzrost PKB, inflacja i seniorat P – poziom cen, PG – nominalne wydatki publiczne, PB – nominalny dług publiczny, M0 – nominalny zasób pieniądza banku centralnego Δ(PB) + ΔM0 = PG – PT + i (PB) Dzieląc obie strony przez nominalny PKB, czyli PY, otrzymujemy: ΔPB ΔM0 PG PT PB (------) + ------ = ---- - ---- + i ---- PY PY PY PY PY Stosując przybliżenie: PB Δ(PB) PB (PΔY + YΔP) Δ(PB) PB Δ (----) = -------- - ---- ------------------- = -------- - ----- (g + π), PY PY PY PY PY PY i podstawiając do równ. (1) otrzymujemy: B ΔM0 PG PT B G – T B Δ (----) + ------- = ---- - ------ + (i – π –g) ---- = -------- + (r – g) --- Y PY PY PY Y Y Y Realna stopa procentowa r = i – π. Nieoczekiwana inflacja = gdy inflacja rzeczywista przewyższa inflację oczekiwaną ň. Realna stopa procentowa ex ante = ř = i – ň, gdyż realna stopa procentowa ex post = r = i – π. Różnica = r – ř = - (π – ň). Przy dodatniej nieoczekiwanej inflacji π > ň oraz r < ř .

Reguły fiskalne Decyzje dyskrecjonalne i ich wady: ryzyko, nieprzewidywalność, Reguły fiskalne: zobowiązanie do utrzymywania pewnej stałej relacji: deficyt/PKB, wydatki/PKB, dług/PKB; Przykłady reguł fiskalnych: reguła wzrostu wydatków o stopę inflacji plus 1% (tzw. reguła „Belki”, reguła wydatkowa na 2011r); reguła Paktu Stabilności i Wzrostu (SGP): roczny deficyt < 3% PKB, deficyt = 0 w średnim okresie, „kotwica 30 mld” (rząd J. Kaczyńskiego na 2007r); Procedury ostrożnościowe; Zalety reguł fiskalnych: przewidywalność polityki fiskalnej, ograniczenie ryzyka doraźnych zmian powodowanych czynnikami politycznymi; Problemy z regułami fiskalnymi: procykliczność, niska elastyczność w reakcji na nagłe zmiany warunków; Niezależna instytucja fiskalna (Rada Polityki Fiskalnej?) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Reguły fiskalne w UE Traktat o Funkcjonowaniu UE (TFUE) wprowadza trzy reguły fiskalne, czwarta wprowadzona w Pakcie Stabilności i Wzrostu (Stability and Growth Pact – SGP); Reguły fiskalne w TFUE (Art. 126): Zakaz udzielania pożyczek przez EBC i banki centralne państw UE rządom i samorządom; Ograniczenie dopuszczalnego (planowanego i rzeczywistego) poziomu deficytu sektora finansów publicznych do maksimum 3% PKB; Ograniczenie poziomu długu publicznego brutto do maksimum 60% PKB; Reguła fiskalna w SGP: Obowiązek utrzymywania równowagi budżetowej w średnim okresie (w średnim okresie budżet powinien być zrównoważony lub wykazywać nadwyżkę) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Reguły fiskalne w UE Artykuł 126 (dawny artykuł 104 TWE) Państwa Członkowskie unikają nadmiernego deficytu budżetowego. 2. Komisja nadzoruje rozwój sytuacji budżetowej i wysokość długu publicznego w Państwach Członkowskich w celu wykrycia oczywistych błędów. Bada ona poszanowanie dyscypliny budżetowej na podstawie poniższych dwóch kryteriów: czy stosunek między planowanym lub rzeczywistym deficytem publicznym a produktem krajowym brutto przekracza wartość odniesienia, chyba że: — stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia, — lub przekroczenie wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy oraz tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości odniesienia; b) czy stosunek między długiem publicznym a produktem krajowym brutto przekracza wartość odniesienia, chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się do wartości odniesienia w zadowalającym tempie. Wartości odniesienia są sprecyzowane w Protokole w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, który jest załączony do Traktatów.

Reguły fiskalne w UE (c.d. -1) 3. Jeśli Państwo Członkowskie nie spełnia wymogów jednego lub obu tych kryteriów, Komisja opracowuje sprawozdanie. Sprawozdanie Komisji uwzględnia również to, czy deficyt publiczny przekracza publiczne wydatki inwestycyjne i uwzględnia wszelkie inne istotne czynniki, w tym średniookresową sytuację gospodarczą i budżetową Państwa Członkowskiego. Komisja może także opracować sprawozdanie, jeśli mimo spełnienia wymagań wynikających z tych kryteriów uzna, że istnieje ryzyko nadmiernego deficytu w Państwie Członkowskim. 4. Komitet Ekonomiczno–Finansowy wydaje opinie w odniesieniu do sprawozdania Komisji. 5. Jeżeli Komisja uzna, że w Państwie Członkowskim istnieje nadmierny deficyt lub że taki deficyt może wystąpić, kieruje opinię do danego Państwa Członkowskiego i informuje o tym Radę. 6. Rada, na wniosek Komisji i rozważywszy ewentualne uwagi danego Państwa Członkowskiego, decyduje, po dokonaniu ogólnej oceny, czy istnieje nadmierny deficyt. 7. Jeżeli Rada stwierdzi, zgodnie z ustępem 6, że istnieje nadmierny deficyt, przyjmuje na zalecenie Komisji, bez nieuzasadnionej zwłoki, zalecenia skierowane do danego Państwa Członkowskiego w celu położenia przez nie kresu tej sytuacji w oznaczonym terminie. Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 8, zalecenia te nie zostają podane do publicznej wiadomości. 8. W przypadku gdy Rada stwierdzi, że w odpowiedzi na jej zalecenia żadne skuteczne działanie nie zostało podjęte w oznaczonym terminie, może podać zalecenia do publicznej wiadomości.

Reguły fiskalne w UE (c.d. -2) 9. Jeśli Państwo Członkowskie w dalszym ciągu nie realizuje zalecenia Rady, może ona wezwać dane Państwo Członkowskie do przyjęcia w wyznaczonym terminie środków zmierzających do takiego ograniczenia deficytu, jakie zostanie uznane przez Radę za niezbędne do zaradzenia sytuacji. W takim przypadku Rada może zażądać od danego Państwa Członkowskiego przedstawienia sprawozdań według precyzyjnego harmonogramu, aby móc zbadać wysiłki dostosowawcze podjęte przez to Państwo Członkowskie. 10. Prawa wniesienia skargi przewidziane w artykułach 258 i 259 nie mogą być wykonywane w ramach ustępów 1–9 niniejszego artykułu. 11. Tak długo jak Państwo Członkowskie nie stosuje się do decyzji przyjętej na podstawie ustępu 9, Rada może zadecydować o zastosowaniu lub, w odpowiednim przypadku, o wzmocnieniu jednego lub kilku z następujących środków: — zażądać od danego Państwa Członkowskiego, aby opublikowało dodatkowe informacje, które określi Rada, przed emisją obligacji i papierów wartościowych, — wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do ponownego rozważenia polityki udzielania pożyczek wobec danego Państwa Członkowskiego, — zażądać złożenia w Unii przez dane Państwo Członkowskie nieoprocentowanego depozytu o stosowanej wysokości aż do czasu, gdy, w ocenie Rady, nadmierny deficyt zostanie skorygowany, — nałożyć grzywnę w stosownej wysokości. Przewodniczący Rady informuje Parlament Europejski o podjętych decyzjach.

Reguły fiskalne w UE (c.d. -3) 12. Rada uchyla wszystkie lub niektóre swoje decyzje lub zalecenia określone w ustępach 6–9 i 11, w miarę jak nadmierny deficyt został, w ocenie Rady, skorygowany. Jeśli Rada uprzednio podała zalecenia do publicznej wiadomości, to z chwilą uchylenia decyzji przewidzianej w ustępie 8 oświadcza publicznie, że nie ma już nadmiernego deficytu w tym Państwie Członkowskim. 13. Jeżeli Rada podejmuje decyzje lub wydaje zalecenia, o których mowa w ustępach 8, 9, 11 i 12, stanowi ona na zalecenie Komisji. Jeżeli Rada przyjmuje środki, o których mowa w ustępach 6–9, 11 i 12, stanowi ona nie biorąc pod uwagę głosu członka Rady reprezentującego dane Państwo Członkowskie. Większość kwalifikowaną pozostałych członków Rady określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera a). 14. Uzupełniające przepisy dotyczące stosowania procedury opisanej w niniejszym artykule znajdują się w Protokole w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, załączonym do Traktatów. Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Europejskim Bankiem Centralnym, uchwala właściwe przepisy, które zastąpią ten Protokół. Z zastrzeżeniem innych postanowień niniejszego ustępu, Rada, na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, określi szczegółowe warunki i definicje w celu zastosowania postanowień tego Protokołu.

Pakt fiskalny Pakt fiskalny, czyli Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej został podpisany na szczycie UE w dniu 2 marca 2012 r. przez 25 krajów UE i wszedł w życie 1 stycznia 2013 r. Celem traktatu jest (art. 1) wzmocnienie gospodarczego filara unii gospodarczej i walutowej poprzez przyjęcie szeregu reguł mających na celu wzmocnienie dyscypliny budżetowej poprzez pakt budżetowy, wzmocnienie koordynacji ich polityk gospodarczych oraz poprawę zarządzania strefą euro, wspierając tym samym osiąganie celów UE w zakresie trwałego wzrostu, zatrudnienia, konkurencyjności i spójności społecznej.

Pakt fiskalny - pakt budżetowy Pakt budżetowy wprowadza tzw. złotą regułę wydatkową, nakazującą, aby saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych kraju było zrównoważone lub wykazywało nadwyżkę. Wymóg ten uważa się za spełniony, jeżeli roczne saldo strukturalne sektora instytucji rządowych i samorządowych odpowiada celowi średniookresowemu dla danego kraju, określonemu w zmienionym Pakcie stabilności i wzrostu, przy czym dolny pułap deficytu strukturalnego wynosi 0,5 % produktu krajowego brutto (PKB) w cenach rynkowych. W przypadku, gdy dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w stosunku do PKB w cenach rynkowych pozostaje wyraźnie poniżej 60 % i przy niskim ryzyku utraty długookresowej stabilności finansów publicznych, dolny pułap celu średniookresowego może odpowiadać deficytowi strukturalnemu wynoszącemu najwyżej 1,0 % PKB w cenach rynkowych. W przypadku wystąpienia znacznych odchyleń od celu średniookresowego lub ścieżki dostosowawczej do tego celu, zostaje automatycznie uruchomiony mechanizm korygujący, obejmujący zobowiązanie kraju do podjęcia środków mających na celu korektę odchyleń w określonym czasie. Jeżeli dług sektora instytucji rządowych i samorządowych danego kraju w stosunku do jego PKB przekracza wartość odniesienia wynoszącą 60 %, kraj ten jest zobowiązany do zmniejszania go w tempie wynoszącym średnio jedną dwudziestą rocznie. Kraj objęty procedurą nadmiernego deficytu jest również zobowiązany do wdrożenia programu partnerstwa budżetowego i gospodarczego, zawierającego szczegółowy opis reform strukturalnych w celu skutecznej i trwałej korekty nadmiernego deficytu. Przekazywanie tych programów Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej do zatwierdzenia oraz ich monitorowanie następuje zgodnie z obowiązującymi procedurami nadzoru w ramach Paktu stabilności i wzrostu. W celu lepszej koordynacji planów w zakresie krajowych emisji długu kraje zobowiązały się do przedstawiania Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej informacji ex ante na temat swoich planów emisji długu publicznego. Kraje strefy euro zobowiązały się popierać wnioski lub zalecenia przedstawione przez Komisję Europejską, w przypadku gdy uzna ona, że dany kraj strefy euro narusza kryterium wysokości deficytu w ramach procedury nadmiernego deficytu. Roczne saldo strukturalne sektora instytucji rządowych i samorządowych oznacza saldo roczne uwzględniające zmiany cykliczne, po skorygowaniu o działania jednorazowe i tymczasowe.

Pakt fiskalny - koordynacja polityki gospodarczej i konwergencja W zakresie koordynacji polityki gospodarczej i konwergencji traktat przywołuje główne cele tej polityki: pobudzanie konkurencyjności, wspieranie zatrudnienia, dalsza stabilizacja finansów publicznych oraz wzmacnianie stabilności finansowej. W celu ich realizacji kraje UE zobowiązały się do prowadzenia polityki gospodarczej przyczyniającej się do właściwego funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej oraz wzrostu gospodarczego przez zwiększoną konwergencję i konkurencyjność. Kraje wyraziły gotowość do aktywnego korzystania ze środków w ramach procedury nadmiernego deficytu w odniesieniu do krajów strefy euro oraz z mechanizmu wzmocnionej współpracy. Kraje zobowiązały się również do omawiania ex ante planowanych, zasadniczych reform polityki gospodarczej i ewentualnej ich koordynacji.

Pakt fiskalny - zarządzanie strefą euro W zakresie zarządzania strefą euro przyjęto, że posiedzenia szczytu państw strefy euro odbywają się w razie potrzeby i co najmniej dwa razy w roku, ich uczestnicy omawiają kwestie związane ze wspólnymi obowiązkami tych krajów w odniesieniu do jednej waluty oraz inne kwestie dotyczące zarządzania strefą euro, a także strategiczne wytyczne odnoszące się do prowadzenia polityk gospodarczych w celu zwiększenia konwergencji w strefie euro. Szefowie państw lub rządów krajów strefy euro i krajów, które ratyfikowały traktat, uczestniczą w debatach podczas posiedzeń szczytu państw strefy euro dotyczących konkurencyjności krajów, zmiany ogólnej struktury strefy euro i podstawowych zasad dotyczących tej strefy, jak również, w odpowiednich przypadkach i przynajmniej raz w roku, w debatach na temat szczegółowych kwestii dotyczących wdrażania tego traktatu. Należy zauważyć, że Pakt fiskalny jest porozumieniem zawartym przez kraje strefy euro oraz osiem innych krajów UE i mimo, że pakt nie stanowi części prawa UE, zawarto w nim zobowiązanie, aby w ciągu pięciu lat jego treść została przeniesiona do unijnych ram prawnych.

Fiskalne procedury ostrożnościowe w Polsce Konstytucja RP, Art. 216, ust.5: „Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.” Fiskalne progi ostrożnościowe i procedury naprawcze zawiera Ustawa o finansach publicznych z 27.08.2009 roku, Art. 86-88; Ustawa przewiduje trzy progi ostrożnościowe, których przekroczenie powoduje uruchomienie procedur naprawczych: Pierwszy próg ostrożnościowy: gdy wartość relacji państwowego długu publicznego powiększonego do PKB jest większa od 50%, a nie większa od 55%; Drugi próg ostrożnościowy: gdy wartość w/w relacji jest równa lub większa niż 55%, a mniejsza od 60%; Trzeci próg ostrożnościowy: gdy wartość w/w relacji jest równa lub większa od 60%. Minister Finansów ogłasza do 31.05 każdego roku relację PDP i DSP do PKB za poprzedni rok (Art. 38); Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240) Art. 74. 1. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60 % wartości rocznego produktu krajowego brutto. 2. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania ww. zasady. 3. Minister Finansów sprawuje kontrolę, w szczególności przez sprawdzanie realizacji obowiązków wynikających z art. 86. 4. Minister Finansów, w związku ze sprawowaną kontrolą, ma prawo żądania od jednostek sektora finansów publicznych dodatkowych informacji o bieżącym i prognozowanym zadłużeniu tych jednostek oraz o strukturze zadłużenia. 5. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowej realizacji obowiązków wynikających z art. 86 Minister Finansów informuje o nieprawidłowościach organy nadzoru nad działalnością jednostek sektora finansów publicznych.

2) analizę poziomu państwowego długu publicznego; Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240) Art. 75. 1. Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny, uwzględniając w szczególności: 1) uwarunkowania zarządzania długiem związane ze stabilnością makroekonomiczną gospodarki; 2) analizę poziomu państwowego długu publicznego; 3) prognozy poziomu państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa; 4) prognozy kosztów obsługi długu Skarbu Państwa; 5) kształtowanie struktury zadłużenia; 6) prognozy i analizę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa. 2. Dokument, o którym mowa w ust. 1, Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów do zatwierdzenia. 3. Rada Ministrów po zatwierdzeniu dokumentu, o którym mowa w ust. 1, przedstawia go Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne Art. 86. 1.25) W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, ogłoszonej zgodnie z art. 38: 1) jest większa od 50%, a nie większa od 55%, to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Zmiana w 2013 r. ustawy o finansach publicznych Ustawa przewiduje zawieszenie do końca roku sankcji nakładanych na finanse publiczne po przekroczeniu tzw. pierwszego progu ostrożnościowego, gdy relacja długu publicznego do PKB przekracza 50 proc. W takiej sytuacji rząd nie może uchwalać projektu budżetu, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu byłaby wyższa, niż relacja ta wynikająca z aktualnej ustawy budżetowej. Ponadto ustawa zawiesza tymczasową regułę wydatkową, która mówi, że wydatki tzw. elastyczne nie mogą rosnąć więcej niż 1 proc. powyżej inflacji.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne 2) jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to: a) na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym: – nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do produktu krajowego brutto przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. b, ogłoszonej zgodnie z art. 38, – nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej, w tym pracowników jednostek, o których mowa w art. 139 ust. 2, – waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy, – wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich, – nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art. 139 ust. 2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej, b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich, c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, d) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 3, e)26) Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług, f)26) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych otrzymuje dotację celową z budżetu państwa na realizację zadania, o którym mowa w art. 26a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.27)), w wysokości do 30% środków zaplanowanych na realizację tego zadania na dany rok, g)26) organy administracji rządowej mogą zaciągać nowe zobowiązania na przygotowanie inwestycji, jeżeli mają zapewnione finansowanie z udziałem środków publicznych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3, na maksymalnym dopuszczalnym poziomie, określonym w przepisach lub procedurach dotyczących danego rodzaju inwestycji, nie mniejszym niż 50% całości kosztów, z tym że ograniczenia te nie dotyczą: – odbudowy lub przebudowy dróg krajowych w celu usunięcia zagrożenia naruszenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, – inwestycji, o których mowa w art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 2010 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi z 2010 r. (Dz. U. Nr 123, poz. 835 i Nr 148, poz. 993), – przygotowania, wdrożenia, budowy lub eksploatacji systemów elektronicznego poboru opłat, o których mowa w art. 13i ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 260 i 843), – zobowiązania z tytułu odszkodowań za nieruchomości przejęte w trybie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 687);

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne 3) jest równa lub większa od 60%, to: a)28) stosuje się odpowiednio postanowienia pkt 2 lit. a, b oraz e–g, b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60%, c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu, d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240) - przed zmianą w 2013 r. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne Art. 86. W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto ogłoszonej: 1) jest większa od 50 %, a nie większa od 55 %, to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej; 2) jest większa od 55 %, a mniejsza od 60 %, to: a) na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym: — nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do produktu krajowego brutto przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. b, ogłoszonej zgodnie z art. 38, — nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej, w tym pracowników jednostek, o których mowa w art. 139 ust. 2, — waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy, — wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich, — nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art. 139 ust. 2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej, b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich, c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, d) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 3; 3) jest równa lub większa od 60 %, to: a) stosuje się odpowiednio postanowienia pkt 2 lit. a i b, b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %, c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu, d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne (gdy relacja X=PDP/PKB przekroczy określone limity) Próg ostrożnościowy Limit deficytu budżetu centralnego Limit deficytu budżetu samorządu 50% < X ≤ 55% DEF(n+1) DEF(n) --------- ≤ -------- REV(n+1) REV(n) DEF(n+1) DEF(n) -------- ≤ ------- REV(n+1) REV(n) 55% < X < 60% DEF ≥ 0 DSP(n+1) DSPn-1) Lub: ------------ < ------------- PKB(n+1) PKB(n-1) DEF(n+1) ≥ ŚZNZ X ≥ 60% Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Oznaczenia DEF – deficyt budżetu państwa; REV – dochody budżetu państwa; DSP – dług Skarbu Państwa; PG – przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa; PKB – produkt krajowy brutto; PDP – państwowy dług publiczny powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji; ŚZNZ – środki zagraniczne nie podlegające zwrotowi, wykorzystywane przez samorządy lokalne (z UE); n – rok bieżący. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Przekroczenie drugiego progu ostrożnościowego (55%<X=PDP/PKB<60%) Ustawa o finansach publicznych, Art. 86, pkt.2: Na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym: — nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do produktu krajowego brutto przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. b, ogłoszonej zgodnie z art. 38, — nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej, w tym pracowników jednostek, o których mowa w art. 139 ust. 2, — waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy, — wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich, — nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art. 139 ust. 2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej, b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich, c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, d) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 3; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Przekroczenie trzeciego progu ostrożnościowego (X=PDP/PKB≥60%) Ustawa o finansach publicznych, Art. 86, pkt.3 3) Jeśli relacja PDP/PKB est równa lub większa od 60 %, to: a) stosuje się odpowiednio postanowienia Art. 86, pkt 2 lit. a i b, b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %, c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu, d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. A, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Program sanacyjny Art. 87. Program sanacyjny obejmuje: 1) wskazanie przyczyn kształtowania się relacji państwowego długu publicznego, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a; 2) program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do ograniczenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, uwzględniający w szczególności propozycje rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom wydatków i rozchodów w sektorze finansów publicznych; 3) trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Kiedy procedury ostrożnościowe nie są stosowane? Art. 88. Przepisów art. 86 i art. 87 nie stosuje się w przypadku wprowadzenia: 1) stanu wojennego; 2) stanu wyjątkowego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 3) stanu klęski żywiołowej na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Państwowy dług publiczny Ustawa o finansach publicznych (2009r), Art. 72. 1: Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: 1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek; 3) przyjętych depozytów; 4) wymagalnych zobowiązań: a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Skarbowe papiery wartościowe Bon skarbowy (Treasury Bill): krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu na jaki został wyemitowany (do 364 dni włącznie); Obligacja skarbowa (Treasury Bond): papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek i sprzedawana na rynku pierwotnym z dyskontem, lub według wartości nominalnej, lub powyżej wartości nominalnej, i wykupywany po upływie określonego terminu, nie krótszego niż jeden rok (365 dni). Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Procedura budżetowa Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia budżetu państwa na rok następny (czerwiec); Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i przedstawia go Sejmowi do 30 września; Sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego, każde zwiększenie wydatków przez Sejm wymaga wskazania sposobu ich pokrycia, czyli dodatkowych dochodów; Senat wnosi poprawki do projektu ustawy w terminie do 20 dni po przekazaniu projektu Senatowi; Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu czterech miesięcy od złożenia projektu w Sejmie (czyli do 31 stycznia); przekroczenie tego terminu daje prawo Prezydentowi w ciągu 14 dni do rozwiązania Sejmu i ogłoszenia nowych wyborów; Rada Ministrów przedstawia Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w terminie do pięciu miesięcy po zakończeniu roku budżetowego; Sejm udziela (lub nie) Radzie Ministrów absolutorium z wykonania budżetu w ciągu 90 dni po otrzymaniu sprawozdania. Dariusz K. Rosati, 2011/2012