Praca socjalna i metodyka pracy służb społecznych Barbara Szatur-Jaworska©

Literatura R.A.Skidmore, M.G.Thackeray, Wprowadzenie do pracy socjalnej, Warszawa 1996, rozdz. 4,5,6. D.Lalak, Teoretyczny i praktyczny sens metody indywidualnych przypadków (w:) T.Pilch, I.Lepalczyk (red.), Pedagogika społeczna, wyd. 2. J.Szmagalski, Metoda grupowa w pracy socjalnej(w:) T.Pilch, I.Lepalczyk (red.), Pedagogika społeczna, wyd. 2. J.Krzyszkowski,Pomoc społeczna. Szkic socjologiczny, Warszawa 2008, rozdz. 3. B.Szatur-Jaworska, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej (w:) T.Pilch, I.Lepalczyk (red.), Pedagogika społeczna, wyd. 2.

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. dział I, rozdział 1, artykuł 6 praca socjalna - działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.

Praca socjalna - definicja porządkująca Praca socjalna jest działalnością prowadzoną przez profesjonalistów (pracowników socjalnych) i nieprofesjonalistów (wolontariuszy) nakierowaną na: wspieranie ludzi w ich społecznym funkcjonowaniu, realizowaniu przez nich ról społecznych; rozwijanie społecznego uczestnictwa grup i osób zagrożonych społecznym wykluczeniem; stymulowanie rozwoju jednostek i społeczności; pomaganie ludziom w wychodzeniu z krytycznych sytuacji życiowych; zapewnienie ludziom dostępu do zasobów (świadczeń, usług, instytucji) służących zaspokajaniu ich potrzeb; pomaganie ludziom w adaptacji do środowiska społecznego i zmieniających się warunków życia.

Międzynarodowa definicja pracy socjalnej – IFSW 2000 r. 10 wersji językowych: www.ifsw.org

FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE JEDNOSTKI optymalne zaspokojenie potrzeb zgodnie z treścią realizowanych ról społecznych, ustanowienie pozytywnych relacji ze środowiskiem (adaptacja społeczna), indywidualny rozwój.

KRYTYCZNE SYTUACJE ŻYCIOWE Sytuacje jednostek i rodzin polegające na kumulacji następujących okoliczności: niezaspokojone są ich podstawowe potrzeby, ludzie stają wobec konieczności podjęcia decyzji o wysokim stopniu ryzyka, zawodzą dotychczasowe mechanizmy adaptacyjne, dochodzi nawet do załamania się drogi życiowej, jednostka nie jest w stanie samodzielnie zmienić swojej sytuacji.

Empowerment Empowerment ma dwojakie znaczenie: cel – wzmocnienie proces – wzmacnianie Empowerment zakłada przede wszystkim orientację na mocne strony klientów, a nie na wyrównywanie deficytów i dysfunkcji. Według Rappaporta empowerment prowadzi do tego, że ludzie i społeczności uzyskują (odzyskują) panowanie nad swoim życiem, co oznacza: decydowanie o swoim życiu (poczucie kontroli i faktyczne funkcjonowanie); zwiększenie kompetencji ułatwiających realizacje ról społecznych i adaptację w środowisku; demokratyczne uczestnictwo w życiu społecznym

METODY PRACY SOCJALNEJ Metoda indywidualnego przypadku Metoda grupowa Metoda środowiskowa

Etapy pracy z indywidualnym przypadkiem Diagnoza sytuacji jednostki / rodziny Diagnoza sytuacji w środowisku społecznym Negocjacje i podpisanie kontraktu Plan pomocy Realizacja planu / kontraktu Ewaluacja Decyzje w sprawie kontynuacji / zakończenia pracy z przypadkiem

ZASADY METODY GRUPOWEJ Dwa przedmioty oddziaływania: jednostka i grupa Grupa źródłem pomocy Dobrowolność uczestnictwa Osobiste kontakty Identyfikacja z grupą Wykorzystanie procesu grupowego Wzmacnianie jednostek i ich usamodzielnienie Wykorzystywanie doświadczeń z pracy grupowej w realnym życiu Samorządność Ustalanie terminu zakończenia pracy Por. J.Szmagalski, op.cit.

Typologia modeli metody środowiskowej wg Jacka Rothmana community development (locality development) community planning (social planning) > community organization community action, social action Trzy główne modele (odmiany) metody środowiskowej: Model A: Rozwój społeczności lokalnych (community developement) Cel: aktywizacja społeczności lokalnej dla potrzeb zmiany społecznej; przywrócenie społeczności zdolności do rozwiązywania problemów, zapobieganie dezintegracji, anomii; budowa struktur organizacyjnych, stymulowanie grup samopomocowych, rozwój samorządności, kanałów przepływu informacji; Inspiracja i plan: osoby, grupy, instytucje lokalne; Realizatorzy: grupy, instytucje z danego środowiska; Metody działania: diagnoza, plan, programy aktywizujące poszczególne obszary; samoorganizacja i samopomoc; procedury demokratyczne; kształcenie; Zakres działania: rozwój społeczny, ekonomiczny i kulturalny środowiska lokalnego; np. programy zdrowotne, ekologiczne, konsumenckie "Kierunek" działania: z dołu do góry Np. patrole obywatelskie mające dbać o porządek publiczny; szkoły środowiskowe (community education); np. projekt „Korzenie” – odtwarzanie tradycji w skali rodziny, społeczności lokalnej, budowanie tożsamości; koła gospodyń wiejskich Model B: Organizacja społeczności lokalnej (community organization) = planowanie zmian społecznych (community, social planning) Cel: przekształcenia w sferze społeczno-edukacyjnej; zmiana społeczna; działania skoncentrowane na rozwiązywaniu konkretnych problemów społecznych (np. ubóstwa, przestępczości, zdrowia psychicznego, mieszkalnictwa) Inspiracja i plan: podmioty mogą być i często są spoza społeczności lokalnej; Realizatorzy: podmioty publiczne i społeczne spoza społeczności lokalnej, współpracujące z samorządem lokalnym i innymi grupami lokalnymi; ważna rola profesjonalnych służb społecznych Metody działania: kompleksowa diagnoza, planowanie, praca zespołowa z udziałem ekspertów; Zakres działania: głównie służby społeczne "Kierunek" działania: z góry na dół; racjonalny zamysł i kontrolowanie wdrożenia Np. programy rewitalizacji dzielnic miejskich, rozwój służb społecznych zgodnie np. krajowym planem rozwoju opieki nad ludźmi starymi Kamiński: "Sztuka planowania stosunków społecznych w życiu społeczności lokalnej". Model C: Akcja społeczna (social action) Generalny cel: zmiana zasad dystrybucji władzy lub zasobów na korzyć najbardziej upośledzonych grup społecznych; praca socjalna w tej wersji nie stroni od konfliktów i konfrontacji; akcja społeczna może być podejmowana z myślą o różnych celach, ale zawsze zakłada się niestosowanie przemocy. Dwa wymiary akcji społecznej: organizowanie zasadniczych zmian w systemie władzy i instytucji lokalnych w celu stworzenia lepszych warunków zaspokajania potrzeb grup upośledzonych w społeczności lokalnej np. analfabeci, kobiety w Trzeci Świecie – stymulowanie działan tych grup, organizowanie nacisku opinii publicznej oddziaływanie na politykę społeczną (np. w sprawie planowania rodziny); rzecznictwo (np. w sprawie barier architektonicznych utrudniających społeczne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych); polityczna reprezentacja. Rzadko te modele metody środowiskowej występują w praktyce w czystej postaci. Por.: J.Krzyszkowski, op.cit.

Sposoby (formy) działania w ramach metody środowiskowej świadczenie usług, rzecznictwo, aktywizacja dla usamodzielnienia, organizacja instytucji, edukacja, działania o charakterze politycznym (odezwy, manifestacje). )

Literatura E.Marynowicz-Hetka, J.Piekarski (red.), Wokół problemów działania społecznego, Warszawa 1996. C.de Robertis, Metodyka działania w pracy socjalnej, Warszawa 1996, rozdz.6.

Kontrakt socjalny wg ustawy o pomocy społecznej (Art..6) kontrakt socjalny [oznacza]- pisemną umowę zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. (Art. 108.) 1. W celu określenia sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej ośrodek pomocy społecznej zawiera kontrakt socjalny z tą osobą lub rodziną. 2. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, wzór kontraktu socjalnego, w którym zostaną uwzględnione indywidualne cechy osoby podpisującej kontrakt socjalny.

wzór kontraktu socjalnego w pomocy społecznej – załącznik do rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005 r. w sprawie wzoru kontraktu socjalnego Dz.U. 2005 r., nr 42, poz. 409

Projekt socjalny Zespół celów skoordynowanych ze względu na cel nadrzędny. Jest systemem wielu interwencji, które przebiegają etapowo i są ze sobą powiązane. projekt jako działanie Dokument zawierający opis celów, środków etc. projekt jako dokument

negocjacje z partnerami DIAGNOZA problemy społeczne 4 podsystemy pracy socjalnej 1 wersja projektu negocjacje z partnerami (sojusznicy, ograniczenia, zasoby) 2 wersja projektu kontrakty OCENY ETAPOWE REALIZACJA RAPORT KOŃCOWY – EWALUACJA ex-post ZAKOŃCZENIE PRAC