Przedsiębiorczość w kształceniu w zakresie gospodarki przestrzennej Tomasz Rachwał, Monika Płaziak Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie GOSPODARKA PRZESTRZENNA – DOŚWIADCZENIA I WYZWANIA PROCESU KSZTAŁCENIA Poznań, 17 – 18 marca 2013 r. Przedsiębiorczość w kształceniu w zakresie gospodarki przestrzennej

Przedsiębiorczość jako kompetencja kluczowa w systemie edukacji (w formach szkolnych i kształcenia przez całe życie) porozumiewanie się w języku ojczystym porozumiewanie się w językach obcych kompetencje matema-tyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne kompetencje informatyczne umiejętność uczenia się kompetencje społeczne i obywatelskie inicjatywność i przedsiębiorczość świadomość i ekspresja kulturalna

Przedsiębiorczość jako cecha osobowości – definicja KE dla systemu edukacji W świetle definicji przyjętej przez Komisję Europejską kompetencje określone jako „inicjatywność i przedsiębiorczość” oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym (gospodarczym) lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie (Kompetencje… 2007).

Przedsiębiorczy człowiek w zmieniającej się gospodarce “Skoro zmienia się gospodarka, zmieniają się również cechy potrzebne do przetrwania w niej, nie mówiąc już o odnoszeniu sukcesów. (...) Nacisk ze strony konkurencji każe więc docenić ludzi, którzy potrafią sami motywować się do działania, wykazują inicjatywę, odczuwają wewnętrzną potrzebę prześcignięcia samych siebie i mają tyle optymizmu, że nie zniechęcają się niepowodzeniami i porażkami, lecz uporczywie kroczą naprzód.” Daniel Goleman (1999)

Przedsiębiorczość w badaniach naukowych W badaniach naukowych przedsiębiorczość ujmowana jest w co najmniej czterech głównych podejściach: przedsiębiorczość jako funkcja osobowości (postawa człowieka), przedsiębiorczość jako funkcja prywatnego przedsiębiorcy (w tym chęć do założenia oraz prowadzenia własnego przedsiębiorstwa), przedsiębiorczość jako funkcja mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, przedsiębiorczość jako funkcja czynności menedżerskich. (Wach, 2012) „przedsiębiorczość” układów przestrzennych różnej skali - jednostek samorządu terytorialnego (przedsiębiorcze miasto, region, gmina?) czy „duch przedsiębiorczości” władz tych jednostek? (Jarczewski 2007, 2012 i in.)

Przedsiębiorczość w rozwoju układów przestrzennych różnej skali coraz większa rola przedsiębiorcy: podejmuje on określone decyzje dotyczące lokalizacji i kierunków rozwoju przedsiębiorstwa, które poprzez swoje relacje w układach przestrzennych wpływa na ich rozwój bądź recesję, procesy przemian gospodarczych, społecznych, kulturowych, a także zmiany elementów środowiska przyrodniczego w różnego typu układach przestrzennych, wynikają z podejmowania określonych decyzji, u podstaw których leży przedsiębiorczość konkretnych osób czy zespołów, w tym przedsiębiorców i przedstawicieli władz samorządowych i centralnych, tym samym przedsiębiorczość można traktować jako jeden z podstawowych czynników przemian przyczyniający się do podnoszenia pozycji konkurencyjnej tych układów. (por. Zioło, Rachwał 2012)

Przedsiębiorczość w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego we wszystkich obszarach kształcenia z zakresu GP (społeczne, przyrodnicze, techniczne, rolnicze, a nawet ścisłe oraz kompetencje inżynierskie dla różnych obszarów) zarówno na I jak i II stopniu oraz profilu A i P, wpisano efekty z zakresu przedsiębiorczości, głównie w zakresie: wiedzy, np.: Zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów (S, P, T, R, X – ścisłe, M – medyczne i in.,) Ma podstawową wiedzę dotyczącą zarządzania, w tym zarządzania jakością, i prowadzenia działalności gospodarczej (Inz), kompetencji społecznych, np.: Potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy (S, P, T1, X, R, Inz1) Potrafi myśleć i działać w sposób kreatywny i przedsiębiorczy (T2, Inz2) a także w pewnym stopniu… umiejętności: Potrafi dokonać wstępnej analizy ekonomicznej podejmowanych działań inżynierskich (Inz, T). Potrafi prawidłowo interpretować zjawiska społeczne (kulturowe, polityczne, prawne, ekonomiczne) - S

Przedmiot badań miejsce i rola problematyki przedsiębiorczości w strukturze oferowanych na rynku edukacyjnym programów kształcenia na kierunkach studiów I i II stopnia z gospodarki przestrzennej, analizie poddano „nowe” (zgodne z KRK dla SW) programy i plany studiów, ze szczególnym uwzględnieniem przewidywanych w ramach ich realizacji efektów kształcenia w różnych ośrodkach akademickich Polski, należący do Unii Uczelni na rzecz rozwoju kierunku GP. liczba uczelni (jednostek odpowiedzialnych za kierunek) 17(18) programy studiów 1 stopnia (licencjackie 11 programy studiów 1 stopnia (inżynierskie) 10 programy studiów 2 stopnia (mgr) 12 programy z efektami kształcenia 18 plany (lub programy bez efektów) 15

Cel badań analiza udziału efektów kształcenia oraz kursów z zakresu przedsiębiorczości, jaki mają w strukturze programu studiów, w oparciu o ilość godzin i punkty ECTS dla poszczególnych kursów, przy czym przyjęto podział na przedmioty z zakresu przedsiębiorczości i związane z przedsiębiorczością oraz na obowiązkowe/fakultatywne, wystąpiły ograniczenia i trudności związane z nazewnictwem kursów, przyjęto założenie, że nazwa kursu w pełni odpowiada zakresowi treściowemu; przy analizie przedmiotów zastosowano kryteria w oparciu o 4 funkcje przedsiębiorczości, analizy zapisów programów przeprowadzono zgodnie z metodologią zastosowaną w art. opubl. w Journal of Curriculum Studies (Berger et al. 2012) ocena oferty Unii w zakresie specjalności z zakresu przedsiębiorczości oferowanych na kierunku GP,

Wyniki – zapisy efektów kształcenia w programach studiów w dostępnych programach studiów tylko w części odwołano się do bezpośrednio do przedsiębiorczości, przykłady z wiedzy: zna podstawy ekonomii oraz tworzenia i rozwoju form przedsiębiorczości w tym związanych z gospodarowaniem przestrzenią, ma podstawową wiedzę dotyczącą funkcjonowania gospodarki w skali lokalnej i regionalnej, jednostek samorządu terytorialnego oraz zasad tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, w tym prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania ma podstawową wiedzę na temat różnych ścieżek własnego rozwoju oraz możliwości uczestnictwa w różnych formach aktywności naukowej i profesjonalnej, w tym możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie planowania przestrzennego, zna zasady rozwijania indywidualnej przedsiębiorczości w zakresie planowania przestrzennego lub społeczno-gospodarczego, zna podstawowe pojęcia dotyczące prawa autorskiego, zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla gospodarki przestrzennej posiada wiedzę na temat zagadnień rozpatrywanych w ramach organizacji i zarządzania; wie w jakich obszarach działalności gospodarczej mogą być one zastosowane; zna metody pozwalające na osiągnięcie lepszych efektów działań zarówno planowanych jak i realizowanych

Wyniki – zapisy efektów kształcenia w programach studiów – cd. z umiejętności: potrafi właściwie interpretować elementy teorii ekonomii i finansów oraz zastosować je w praktyce gospodarki przestrzennej z kompetencji społecznych: potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy, posiada umiejętność negocjacji, potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy, rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie oraz potrzebę upowszechniania przedsiębiorczości i postaw sprzyjających zaangażowaniu w przygotowywanie, propagowanie i realizację projektów społecznych i gospodarczych, potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy oraz umiejętnie ważyć interes prywatny z celami publicznymi w gospodarowaniu przestrzenią, wykazuje się przedsiębiorczością oraz zdolnością do krytycznej oceny własnej wiedzy i umiejętności, a także otwartością na zmiany i świadomością konieczności dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia, ma świadomość, że wizerunek nowoczesnej firmy wymaga nowoczesnej organizacji i zarządzania oraz stworzenia w niej warunków pracy bezpiecznych dla zachowania zdrowia i życia oraz optymalnych z punktu widzenia potrzeb i możliwości psychospołecznych osób tam pracujących,

Wyniki – struktura oferowanych kursów wg stopni/form kształcenia

Wyniki – struktura oferowanych kursów wg kryterium obligatoryjności

Wyniki – struktura oferowanych kursów wg kryterium obligatoryjności oraz stopnia/formy

Wyniki – udział godzin i punktów ECTS w ogólnej liczbie godzin/ECTS stopień /forma studiów Udział liczby godzin kursów z przeds. w ogólnej liczbie godzin (%) Udział liczby godzin kursów pozostałych związanych z przeds. w ogólnej liczbie godzin (%) Udział liczby godzin obu rodzajów kursów w ogólnej liczbie godzin (%) Udział ECTS kursów z przeds. w ogólnej liczbie ECTS (%) Udział ECTS kursów pozostałych związanych z przeds. w ogólnej liczbie ECTS (%) Udział ECTS obu rodzajów kursów w ogólnej liczbie ECTS (%) 1 st. lic. 9,9 2,2 12,1 9,7 2,6 12,3 1 st. inż. 4,5 1,6 6,1 4,2 1,5 5,7 2 st. 8,2 4,3 12,5 6,6 3,3

Wyniki – udział godzin w ogóle wg uczelni, stopni i form uczelnia, stopień/forma Liczba godzin ogółem w programie studiów liczba godzin kursów z przedsiębiorczości (wg stopni) liczba godzin kursów pozostałych związanych z przedsiębiorczością (wg stopni) Liczba godzin obu rodzajów kursów Procentowy udział liczby godzin kursów z przedsiębiorczości w ogólnej liczbie godzin Procentowy udział liczby godzin kursów pozostałych związanych z przedsiębiorczością w ogólnej liczbie godzin Procentowy udział liczby godzin obu rodzajów kursów w ogólnej liczbie godzin PG_1st_inż 2665 150 5,6 0,0 PŁ_1st_inż 2745 135 90 225 4,9 3,3 8,2 PW_1st_inż 2655 30 1,1 PW_2st 960 3,1 PWroc._1st_inż b.i. b.i PWroc._2st 15 1,6 SGGW_1st_l 2635 60 2,3 SGGW_2st 935 SGH_Wwa_1st_l 2010 345 210 555 17,2 10,4 27,6 SGH_Wwa_2st 990 3,0 6,1 9,1 UAM_1st_l 2381 75 0,6 3,8 UAM_1st_inż 2733 0,5 2,7 UAM_2st 1152 45 3,9 1,3 5,2 UE_Kat_1st_l 2205 810 870 36,7 39,5 UE_Kat_2st 1035 405 180 585 39,1 17,4 56,5 UE_Kr_1st_l 1890 240 300 12,7 3,2 15,9 UE_Kr_1st_inż 2200 6,8 UE_Kr_2st 840 120 14,3 UE_Pozn_1st_l 1800 330 420 18,3 5,0 23,3 UE_Pozn_2st 1200 105 195 8,8 16,3 25,0 UŁ-SE_1st_l 2175 4,8 UŁ-SE_2st 14,5 UŁ-NG_1st_l 1810 26   1,4 UŁ-NG_2st 867 UW_1st_l 2623 2,9 1,7 4,6 UW_2st 1168 2,6 6,4 UP_Pozn_1st_l 2250 13,3 UP_Pozn_1st_inż 2800 8,0 UP_Wroc_1st_l 2457 3,7 UP_Krak_1st_inż 2421 207 168 375 8,6 6,9 15,5 UR_Krak_1st_inż 2500 2,4 UR_Krak_2st 900 25 85 6,7 2,8 9,4 ZUT_1st_inż 2520 1,2 4,2 ŁĄCZNIE 59517 4433 1423 5856 7,4 9,8

Wyniki – udział punktów ECTS w ogóle wg uczelni, stopni i form uczelnia, stopień/forma Liczba ECTS ogółem w programie studiów Liczba ECTS kursów z przedsiębiorczości (wg stopni) Liczba ECTS kursów pozostałych związanych z przedsiębiorczością (wg stopni) Liczba ECTS obu rodzajów kursów Procentowy udział ECTS kursów z przedsiębiorczości w ogólnej liczbie ECTS Procentowy udział ECTS kursów pozostałych związanych z przeds. w ogólnej liczbie ECTS Procentowy udział ECTS obu rodzajów kursów w ogólnej liczbie ECTS PG_1st_inż 210 6 2,9 0,0 PŁ_1st_inż 240 20 9 29 8,3 3,8 12,1 PW_1st_inż 2 1,0 PW_2st 90 2,2 PWroc._1st_inż 3 1,4 PWroc._2st SGGW_1st_l 4 1,9 SGGW_2st SGH_Wwa_1st_l 180 36 22 58 20,0 12,2 32,2 SGH_Wwa_2st 120 2,5 5,0 7,5 UAM_1st_l 11 1,1 6,1 UAM_1st_inż 4,3 5,2 UAM_2st 3,3 1,7 UE_Kat_1st_l 57 61 31,7 33,9 UE_Kat_2st 28 12 40 23,3 10,0 33,3 UE_Kr_1st_l 27 31 15,0 17,2 UE_Kr_1st_inż 19 9,0 UE_Kr_2st 18 UE_Pozn_1st_l 35 10 45 19,4 5,6 25,0 UE_Pozn_2st 15,8 24,2 UŁ-SE_1st_l 186 8 UŁ-SE_2st 123 13 10,6 UŁ-NG_1st_l 181   UŁ-NG_2st 121 UW_1st_l 7 3,9 UW_2st UP_Pozn_1st_l 6,7 UP_Pozn_1st_inż UP_Wroc_1st_l UP_Krak_1st_inż 30 8,6 5,7 14,3 UR_Krak_1st_inż 5 2,4 UR_Krak_2st 4,4 ZUT_1st_inż ŁĄCZNIE 5501 374 129 503 6,8 2,3 9,1

Wyniki – specjalności z zakresu przedsiębiorczości tylko Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie ma osobną specjalność „przedsiębiorczość w aktywizacji układów przestrzennych”, obok specjalności: geoinformacja; gospodarka odnawialnymi źródłami energii; gospodarka przestrzenna obszarów miejskich; rozwój lokalny i regionalny; zarządzanie środowiskiem geograficznym. Budowa programu „modułu specjalności” 300 godzin w cyklu kształcenia na I stopniu, 25 punktów ECTS osobny program i efekty bez odwołania do efektów obszarowych, bez włączania do kierunkowych (rozwiązanie unikatowe zatwierdzone przez Senat UP dla całej Uczelni)

Wyniki – specjalność z zakresu przedsiębiorczości: przykład UP kursy w ramach specjalności: Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w układach przestrzennych Gospodarka finansowa System podatkowy Polityka gospodarcza Polityka społeczna Strategie rozwoju układów przestrzennych Podstawy marketingu terytorialnego System bankowy i ubezpieczeniowy Komunikacja interpersonalna Wprowadzenie na rynek pracy Aktywizacja gospodarcza układów lokalnych i regionalnych (w tym ćwiczenia terenowe 2 dni) Ćwiczenia terenowe specjalnościowe (3 dni)

Podsumowanie 2 modele (ścieżki) włączenia przedsiębiorczości w efekty kształcenia: bezpośrednie odwołanie do efektów z zakresu przedsiębiorczości w programach: dominuje w uniwersytetach ekonomicznych (SGH, UE_Kr, UE_Kat, UE_Poz) i UP często są to identyczne bądź podobne zapisy jak w efektach obszarowych, dominują efekty w zakresie wiedzy i kompetencji społecznych, niewiele efektów z zakresu umiejętności  wynik zapisów efektów obszarowych? brak odwołania w programach studiów do efektów w zakresie przedsiębiorczości, pomimo zapisów efektów obszarowych w Rozporządzeniu MNiSW  włączanie ich realizacji do innych kursów, niezwiązanych bezpośrednio z przedsiębiorczością? konieczność przeprowadzenia dalszych, pogłębionych badań nad sylabusami  czy efekty dla poszczególnych kursów je zawierają?

Podsumowanie duże zróżnicowanie oferowanych kursów, w strukturze dominują obligatoryjne z zakresu przedsiębiorczości udział kursów z zakresu przedsiębiorczości i kursów związanych z przedsiębiorczości wykazuje związek z profilem uniwersytetu (wydziału, na którym jest prowadzony)  więcej w UE i UP, kursy fakultatywne często nieobecne w P/UR, generalnie uczelnie nie oferują specjalności z zakresu przedsiębiorczości – wyjątek UP Kraków  efekt rzadkiego pojawiania się specjalności na studiach I stopnia?

Dziękujemy za uwagę! GOSPODARKA PRZESTRZENNA Tomasz Rachwał, Monika Płaziak Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie GOSPODARKA PRZESTRZENNA – DOŚWIADCZENIA I WYZWANIA PROCESU KSZTAŁCENIA Poznań, 17 – 18 marca 2013 r. Dziękujemy za uwagę!