Budowa programów studiów z wykorzystaniem efektów uczenia się Seminarium Bolońskie Uniwersytet Zielonogórski 12 kwietnia 2010 Ryszard RASIŃSKI, Uniwersytet Łódzki, rasinski@uni.lodz.pl Jolanta URBANIKOWA, Uniwersytet Warszawski

PLAN PREZENTACJI Efekty uczenia się w nowym (bolońskim) paradygmacie kształcenia Efekty uczenia się – definicja i klasyfikacja Przykłady efektów uczenia się Zasady formułowania efektów uczenia się Efekty uczenia się a Ramy Kwalifikacji Zamiast podsumowania

NOWY PARADYGMAT KSZTAŁCENIA istotne co absolwent wie i potrafi; efekty uczenia się – spoiwo nowego paradygmatu kształcenia (centralny element reform związanych z Procesem Bolońskim) mniej istotne w jaki sposób nabył wiedzę i umiejętności Jolanta Urbanikowa, UW

Element konstrukcyjny nowego paradygmatu kształcenia krajowe ramy kwalifikacji (KRK) europejskie ramy kwalifikacji (ERK) EFEKTY UCZENIA SIĘ standardy kształcenia zapewnianie jakości, akredytacja programy studiów za A. Krasniewskim

DEFINICJA EFEKTÓW Efekty uczenia się określają, co uczący się wie, rozumie i potrafi po zakończeniu okresu kształcenia (w obszarze wiedzy, umiejętności i postaw). Efekty prowadzą do kompetencji (ogólnych, dziedzinowych, przedmiotowych) – stanowiących zintegrowaną, dynamiczną kombinację wiedzy, umiejętności i postaw. vs. Cele kształcenia – intencje uczącego Jolanta Urbanikowa, UW

Cele dydaktyczne a efekty: Wiedzieć Rozumieć Zapoznać się Docenić Przyswoić Rozróżnić Wybrać Wymienić Dostosować Zidentyfikować Jolanta Urbanikowa, UW

KLASYFIKACJA EFEKTÓW (1) Z czym (z jaką częścią programu kształcenia) są związane? pełny program studiów (dyplom) - studia I, II, III stopnia, studia podyplomowe, … moduł (blok programowy) pojedynczy przedmiot dodatkowo przypisane punkty ECTS za A. Krasniewskim Jolanta Urbanikowa, UW

KLASYFIKACJA EFEKTÓW (2) Jakiego rodzaju (na ile specyficzne) efekty związane są z programem studiów? ogólne (generyczne) dziedzinowe przedmiotowe - specyficzne dla danego modułu/przedmiotu (i jego realizacji) określone centralnie (standardy kształcenia) określone decyzją uczelni za A. Krasniewskim

Przykład efektu kształcenia (1): Przykład efektu kształcenia prowadzącego do kompetencji ogólnych: Po zakończeniu nauki w ramach modułu/ przedmiotu /programu studiów student powinien umieć: wyszukiwać informacje ze źródeł podstawowych i wtórnych, łącznie z wyszukiwaniem informacji za pomocą komputera w trybie on-line.

Przykład efektu kształcenia (2): Przykład efektu kształcenia prowadzącego do kompetencji dziedzinowych (z historii): Po zakończeniu nauki w ramach modułu/przedmiotu/ programu studiów student powinien umieć: komentować oraz opatrywać przypisami teksty i dokumenty, zgodnie z kanonami tej dziedziny.

Przykład efektu kształcenia (3): Przykład efektu kształcenia prowadzącego do kompetencji przedmiotowych (z historii Irlandii): Po zakończeniu nauki w ramach modułu/ przedmiotu/ programu studiów student powinien umieć: opisać historię Celtów od najwcześniejszych świadectw do migracji na Wyspy.

KLASYFIKACJA EFEKTÓW (3) Z jakim poziomem wymagań są związane? pożądane (standardowe, dla typowego studenta) progowe (minimalne) Z jaką fazą „cyklu życia” procesu kształcenia są związane? zamierzone (projektowanie procesu kształcenia) osiągnięte (realizacja procesu kształcenia) za A. Krasniewskim

KLASYFIKACJA EFEKTÓW (4) Efekty uczenia się należą do trzech obszarów: Savoir Savoir faire Savoir être inaczej Knowing and understanding (wiedza) Knowing how to act (umiejętności) Knowing how to be (postawy) Jolanta Urbanikowa, UW

ATRYBUTY EFEKTÓW obserwowalne osiągalne mierzalne jasno i prosto zdefiniowane nie lista „pobożnych życzeń” stwierdzenia: „po ukończeniu kształcenia/kursu/programu uczący będzie” + czasownik w stronie czynnej Jolanta Urbanikowa, UW

WZORCE i PUNKTY ODNIESIENIA Taksonomia Blooma Ramy Kwalifikacji dla EOSW (Deskryptory Dublińskie) Projekt TUNING Projekt OECD DeSeCo Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie Krajowe Ramy Kwalifikacji

TAKSONOMIA BLOOMA (1956) Efekty uczenia się występują w 3 domenach: 1) kognitywnej (wiedzy)* 2) afektywnej (postaw) 3) psychomotorycznej *(i umiejętności)

Domena kognitywna (wiedzy) Domeny kognitywna afektywna psychomotoryczna 1. Wiedza 3. Zastosowanie 2. Zrozumienie 4. Analiza 5. Synteza 6. Ocena Hierarchia procesów w domenie kognitywnej (wiedzy) Bloom (1956)

Wiedza (knowledge) Umiejętność przywoływania i pamiętania faktów (bez konieczności ich rozumienia). nazwij, określ, opisz, pokaż, wylicz, wymień, zbierz, zdefiniuj, znajdź, itp. Wymień kryteria, jakie należy uwzględnić przy leczeniu pacjenta chorego na zapalenie płuc. Określ jakie zachowania świadczą o nieprofesjonalnym podejściu adwokata do klienta. Opisz historię Celtów od najwcześniejszych świadectw do migracji na Wyspy.

Zrozumienie (comprehension) Umiejętność rozumienia (understanding) oraz interpretacji (interpreting) zebranych bądź nabytych informacji. oszacuj, powiąż, przekształć, przetłumacz, skonstruuj, wyjaśnij, zakwalifikuj, zróżnicuj itp. Przetłumacz fragment tekstu medycznego z języka angielskiego na polski. Zróżnicuj prawo cywilne i prawo karne. Opisz siły hamujące rozwój systemu oświaty irlandzkiej w XIX-tym wieku.

Zastosowanie (application) Umiejętność wykorzystania nabytych informacji w nowych sytuacjach, np.do rozwiązywania problemów. oblicz, opracuj, pokaż, rozwiąż, użyj, zastosuj, zbuduj, zilustruj, zademonstruj, itp. Zastosuj wiedzę o kontroli zakażeń do praktyki konserwacji urządzeń medycznych. Pokaż, jak zmiany w prawie karnym wpłynęły na liczbę więźniów w Polsce powojennej. Zbuduj chronologię najważniejszych wydarzeń w historii Irlandii w XIX-tym wieku.

Analiza (analysis) Umiejętność dekompozycji informacji na elementy składowe, odnajdywanie powiązań i zależności przyczynowo-skutkowych. porównaj, przetestuj, sklasyfikuj, uporządkuj, zanalizuj, zademonstruj itp. Zanalizuj możliwe skutki prywatyzacji szpitali w Polsce. Porównaj prawo o wykroczeniach przed i po ostatnich zmianach kodeksowych. Sklasyfikuj na skali ważności społeczne skutki rewolucji francuskiej.

Umiejętność łączenia w całość składowych nabytej wcześniej wiedzy. SYNTEZA (synthesis) Umiejętność łączenia w całość składowych nabytej wcześniej wiedzy. opracuj, podsumuj, rozwiń, sformułuj, uogólnij, zorganizuj, zrekonstruuj itp. Opracuj program rehabilitacji pourazowej dla pacjenta oddziału ortopedycznego. Sformułuj projekt statutu dla organizacji pozarządowej. Podsumuj przyczyny i skutki rewolucji październikowej 1917 roku.

OCENA (evaluation) Umiejętność wydania osądu/opinii o wartości/przydatności nabytej wcześniej wiedzy do wskazanych celów. obroń, oceń, osądź, poprzyj, podsumuj, skrytykuj, zaopiniuj, zarekomenduj itp. Oceń rolę sportu w promocji zdrowia wśród młodzieży. Zaopiniuj poprawność (formalną i merytoryczną) statutu organizacji pozarządowej. Podsumuj krytycznie wkład partii politycznych w kształtowaniu ustroju powojennej Irlandii.

Domena afektywna (postaw) kognitywna psychomotoryczna 1. percepcja 3. wartościowanie 2. reagowanie 4. hierarchizowanie 5. integrowanie Hierarchia procesów w domenie afektywnej (postawy) Bloom (1956)

DOMENA AFEKTYWNA (postaw) akceptować, asystować, doceniać, komunikować się, kwestionować, podejmować wyzwanie, przestrzegać zasad, wspierać, wykazać się Wykaż się umiejętnością rozmowy z pacjentem i opisania podejmowanych wobec niego działań medycznych. Przestrzegaj zasad dyskrecji (poufności) w relacjach z klientem kancelarii adwokackiej. Akceptuj konieczność zachowania obiektywizmu w sytuacji publicznej oceny działań innych osób, np. w relacji nauczyciel-uczeń.

Przykład efektów kształcenia dla modułu Economics 1102 (University College Cork) Po ukończeniu tego modułu studiów student potrafi: Wymienić i zdefiniować podstawowe wskaźniki ekonomiczne. Rozróżniać między polityką monetarną a fiskalną państwa. Zorganizować i poprowadzić księgowość przedsiębiorstwa. Sformułować właściwą politykę budżetową przedsiębiorstwa. Ocenić politykę fiskalną rządu i jej wpływ na kierunki rozwoju branży.

Przykład efektów kształcenia dla programu studiów informatycznych II stopnia (University College Cork) Po ukończeniu tego programu studiów absolwent potrafi: Rozwiązywać problemy informatyczne w środowisku i miejscu pracy. Budować (tworzyć) duże systemy informatyczne i administrować nimi. Wykonywać zlecone zadania w projektach zespołowych zawierających komponent informatyczny. Organizować i realizować seminaria informacyjne zgodne z aktualnymi standardami wiedzy fachowej. Komunikować się w sposób skuteczny ze środowiskiem zawodowym, jak również ze społecznością odbiorców usług informatycznych.

FORMUŁOWANIE EFEKTÓW Jasno napisanie Mierzalne (tak sformułowane, aby dały się zmierzyć) 5-9 efektów na przedmiot/moduł/program Unikać zwrotów: wiedzieć, rozumieć, nauczyć się, zapoznać się, przyswoić – niemierzalne i dwuznaczne Myśleć w kategoriach efektów dla studenta, a nie intencji, czy zamierzeń dydaktycznych nauczyciela Jolanta Urbanikowa, UW

Techniki oceny efektów uczenia się Pisemne: test, egzamin, zadanie domowe, esej Praktyczne: sprawdzian praktyczny, zadanie w laboratorium Ustne: egzamin ustny Projekt: indywidualny, grupowy, badania, praca projektowa, Portfolio Obserwacja Prezentacja Inne? Jolanta Urbanikowa, UW

KRYTERIA OCENY EFEKTU Efekt kryteria oceny Ocena 1 Ocena 2 Ocena 3 uczenia się Ocena 1 Ocena 2 Ocena 3 Zaliczone Niezaliczone Po ukończeniu modułu student będzie umiał wykorzystać źródła do przedstawienia dowodów na poparcie obranej linii argumentacji Wyróżniające wykorzystanie źródeł wskazujące na doskonałą umiejętność syntetycznego przedstawienia dowodów oraz formułowania wniosków. Bardzo dobre wykorzystanie źródeł wskazujące na bardzo dobrą umiejętność … Dobre wykorzystanie… Ograniczone wykorzystanie… Niewystarczające wykorzystanie … Jolanta Urbanikowa, UW

EFEKTY-NAUCZANIE-EWALUACJA Efekty uczenia się Działania dydaktyczne Ewaluacja (ocena) Kognitywne (demonstracja: wiedzy, rozumienia, zastosowań, analizy, syntezy, oceny) Afektywne (integracja: przekonań, idei, postaw) Wykład Dyskusja Ćwiczenia laboratoryjne Klinika Praca w grupie Seminarium - egzamin końcowy - egzamin śródsemestralny test cząstkowy praca domowa (np. esej) - esej - raport z badań/eksperymentu - sprawdzian praktyczny - badanie kliniczne - prezentacja - portfolio - projekt zespołowy - … Jolanta Urbanikowa, UW

EFEKTY- STATUS PRAWNY Rozporządzenie MNiSzW z 3.X.2006 w sprawie warunków i trybu przenoszenia osiągnięć studenta Para 2.2. Jeden punkt ECTS odpowiada efektom kształcenia… Para 3.2. Student otrzymuje ECTS jeśli… osiągnie… efekty kształcenia Rozporządzenie MNiSzW z 12.VII.2007 w sprawie standardów kształcenia… Zał. Standardy kształcenia dla kierunków studiów 3. Treści i efekty kształcenia Efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje Uchwała 219/2008 PKA z 10.IV.2008 W sprawie kryteriów oceny systemu weryfikacji efektów kształcenia Jolanta Urbanikowa, UW

STRUKTURA/RAMA KWALIFIKACJI Narzędzie przekładu, porównywania kwalifikacji – ułatwia dostęp do systemu kształcenia, progresję, uznawanie osiągnięć spoza systemu formalnego, zapewnia informację dla pracodawców i społeczeństwa. Kwalifikacja – element struktury: tytuł/stopień, odpowiadający dyplom, świadectwo Jolanta Urbanikowa, UW

Stanowi opis stanu lub narzędzie zmiany. KWALIFIKACJA Definiowana przez: poziom nakład pracy studenta (ECTS) profil efekty uczenia się Struktura kwalifikacji – elementy i relacje pomiędzy nimi - ścieżki kształcenia. Stanowi opis stanu lub narzędzie zmiany. Jolanta Urbanikowa, UW

STRUKTURA/RAMA KWALIFIKACJI Struktura Kwalifikacji dla EOSW (2005) [Qualifications Framework for EHEA] 3 stopnie (lic. – mgr - dr) Deskryptory Dublińskie Efekty uczenia się wiedza i rozumienie stosowanie wiedzy i rozumienia formułowanie sądów kompetencja komunikacyjna umiejętność uczenia się Jolanta Urbanikowa, UW

STRUKTURA/RAMA KWALIFIKACJI Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008) [European Qualifications Framework for LLL] 8 stopni (6.+7.+8. = 1.+2+3.) Efekty uczenia się wiedza umiejętności postawy samodzielność odpowiedzialność Jolanta Urbanikowa, UW

STRUKTURA/RAMA KWALIFIKACJI Harmonogram wdrożenia: 3-stopniowa – decyzja Ministrów Państw Sygnatariuszy Deklaracji Bolońskiej (2005/2007) 8-stopniowa – Rekomendacja Parlamentu (2008) Europejskiego i Rady (inkorporuje 3-stopniową) do 2010 – opracowanie Krajowych Ram Kwalifikacji kompatybilnych z europejskimi Do 2012 – wszystkie wydawane dyplomy (kwalifikacje) odniesione do jednego z 8 poziomów Ramy – odpowiedni zapis na wydawanym dokumencie Jolanta Urbanikowa, UW

PRZYSZŁOŚĆ? Centralne „standardy” (w kategoriach generycznych efektów uczenia się) w odniesieniu do dziedzin/dyscyplin Uczelnie same określają nazwę programu studiów i efekty uczenia się (szczegółowe) Misja, strategia, zasoby, potrzeby …

ZAMIAST PODSUMOWANIA Po zapoznaniu się z tą prezentacją odbiorca potrafi: Zdefiniować pojęcie „efekty uczenia się”. Nazwać 3 obszary, do których należą efekty uczenia się. Podać przykład efektu uczenia się prowadzącego do kompetencji ogólnych. Podać przykład efektu uczenia się w domenie postaw. Wymienić min. 3 zasady formułowania efektów. Opisać związek efektów uczenia się i Ram Kwalifikacji.

Dziękuję za uwagę.