DIAGNOZA ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO KONFERENCJA METODYCZNA DLA WYCHOWAWCÓW 31.08.2013

Diagnoza pedagogiczna – konieczność czy potrzeba? Diagnoza pedagogiczna – to opis i wyjaśnienie sposobów poznawania sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia, w tym głównie zmian w nim zachodzących pod wpływem oddziaływania pedagogicznego. Diagnoza ta obejmuje nie tylko ocenianie i sprawdzanie stanu osiągnięć ucznia, ale także wyjaśnianie przyczyn (genezę) oraz przewidywanie rozwoju tychże osiągnięć (prognozę).

Poznanie diagnostyczne opiera się na doświadczeniu (zebraniu danych z zastosowaniem odpowiednich technik i narzędzi) i rozumowaniu (ocenie i interpretacji danych). Diagnoza jest podstawą prognozy, warunkuje projektowanie działań pedagogicznych i wychowawczych. Naturalnym przedłużeniem diagnozy jest działanie interwencyjne.

EWALUACJA Ewaluacja to zaproszenie do rozwoju (wg Helen Simpson). Jest to najkrótsza, najtrafniejsza i najgłębsza treściowo definicja, pozwalająca na zrozumienie sensu i znaczenia ewaluacji. „Zaproszenie” – oznacza dobrowolność, akceptację, stan świadomości. Nie ma tu miejsca na przymus i powinność. „Rozwój” – oznacza dynamikę, wzmocnienie, interaktywność i spojrzenie w przyszłość.

Ewaluacja - jest częścią procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez systematyczne i jawne zbieranie i analizowanie informacji o działaniu, w odniesieniu do znanych celów, kryteriów i wartości. Zarówno ewaluacja, jak i diagnoza są procesami o charakterze uspołecznionym i dialogicznym.

Diagnoza w planowaniu pracy wychowawczej Niezbędnym warunkiem skutecznego oddziaływania wychowawczego w zespole klasowym jest jak najlepsze poznanie wychowanków, zrozumienie ich potrzeb i problemów, wzajemnych relacji z rówieśnikami. Praca wychowawcza tylko wtedy będzie efektywna, jeśli oddziaływania nauczycieli zostaną odpowiednio, świadomie i precyzyjnie zaadresowane, czyli będą odnosić się do konkretnej, zdiagnozowanej uprzednio grupy uczniów. Bez dokonania tego zabiegu cele wychowawcze są jedynie wyrazem poglądów wychowawcy.

Podstawowe pytania, na które wychowawca powinien uzyskać odpowiedź: jakie są relacje między uczniami? jakie normy zachowań panują w grupie? jakie role istnieją w klasie i komu są one „przydzielone”? czy istnieją w klasie konflikty i problemy? jakie klasa ma mocne strony? co uczniowie uważają za słabe strony klasy? jak grupa komunikuje się z dorosłymi/ z wychowawcą?

Metody poznawania uczniów i zespołu klasowego •  obserwacja, •  ankieta, •  wywiad, •  tematyczna i swobodna wypowiedź pisemna, •  analiza wytworów uczniowskich, •  technika niedokończonych zdań, •  badania socjometryczne.

OBSERWACJA Obserwacja polega na „świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zachowania się człowieka i na rejestrowaniu przebiegu zjawisk i wydarzeń” . Każdy obserwator musi odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego ma zamiar zastosować metodę obserwacji oraz jakie przejawy zachowania będą dla niego szczególnie interesujące. Psychologowie opracowali różnego rodzaju arkusze obserwacyjne, zawierające m. in. działy dotyczące przejawów osobowości, temperamentu, uspołecznienia.

Pogłębiona obserwacja celowa Przed podjęciem obserwacji określa się cel. Jeżeli koleżanki i koledzy śmieją się z uczennicy X, obserwujemy  wszystkie jej kontakty społeczne, jej sposób zachowania  się. Zwracamy uwagę na to, co uczennica X mówi o swoich kontaktach społecznych, oraz na posiadane przez nią rzeczy, które mogą wpływać na jej pozycję i atrakcyjność w oczach kolegów i koleżanek. Pogłębiona obserwacja celowa może być stosowana  także wobec grupy uczniów. Najlepsze rezultaty daje wówczas, gdy występuje w połączeniu z innymi technikami, głównie z wywiadem i ankietą.

ANKIETA Zaletą ankiety jest anonimowość, co w pewnych sytuacjach pozytywnie wpływa na szczerość wypowiedzi, gdyż badany pozbywa się uczucia skrępowania osobą słuchacza. Na podstawie ankiety można ustalić, co jest istotne dla uczniów i ich wspólnego życia w klasie, jakie są ich oczekiwania wobec wychowawcy, jak wyobrażają sobie współpracę.

WYWIAD Wywiad jest  definiowany jako celowa rozmowa lub ustne użycie kwestionariusza.  Wyodrębnia się następujące typy wywiadów: Wywiad swobodny – nauczyciel stosuje wówczas, gdy nie ma ścisłego planu przeprowadzenia rozmowy, spontanicznie zadaje pytania dotyczące różnych spraw, pozwala uczniowi swobodnie mówić. Wywiad kierowany – nauczyciel ma przygotowane projekty pytań, które następnie zadaje uczniowi. Wywiad mieszany – jest najczęściej stosowanym typem wywiadu, w którym szerokie pytania otwarte rozpoczynają omawianie danej sprawy, natomiast dokładne pytania, uprzednio przygotowane, dotyczą zagadnień szczegółowych związanych z daną sprawą.

Wywiad środowiskowy Pozwala na ustalenie aktualnych warunków środowiskowych jednostki, której wywiad dotyczy. Informacje uzyskane w ten sposób pozwalają na pełniejsze poznanie dziecka i – przy odpowiednio dobranych pytaniach – odszukanie przyczyny zachowań zaburzonych. Rozmowie i wywiadowi musi towarzyszyć świadomość, że deklaracje słowne czy pisemne badanego mogą być dalekie od rzeczywistych sytuacji. Dlatego też te metody powinny być jedynie punktem wyjścia do zastosowania innych metod diagnostycznych lub traktowane jako uzupełnienie zbieranych materiałów do postawienia diagnozy i prognozy pedagogicznej.

TEMATYCZNA I SWOBODNA WYPOWIEDŹ PISEMNA •  Autobiografia niekierowana Prosimy uczniów o przedstawienie siebie w sposób dla nich najwygodniejszy. Uzyskuje się wtedy wiele informacji o tym, co uczniowie uważają za ważne. •  Autobiografia kierowana elementami treści Prosimy o napisanie autobiografii po przedstawieniu punktów nadających jej strukturę wewnętrzną. Mogą to być na przykład następujące punkty: Przed rozpoczęciem szkoły. .. , Moje doświadczenia szkolne ..., Wakacje ..., Najciekawsze wydarzenia z przeszłości ..., Kłopoty, które niegdyś miałem ..., Zainteresowania ..., Koledzy ..., Plany na przyszłość ... •  Autobiografia cząstkowa Jest to rodzaj autobiografii poświęconej określonemu tematowi, np. opowieść tylko o doświadczeniach szkolnych, planach na przyszłość…

ANALIZA WYTWORÓW UCZNIOWSKICH Szczególnie często dokonuje się oceny prac plastycznych dziecka. Prawidłowa interpretacja danych jest jednak bardzo trudna. Zasadniczo najlepiej traktować swoje wnioski wynikające z analizy wytworów dziecka raczej jako sygnały niż informacje pewne. Jeśli określony typ prac dziecka często i wyraźnie różni się od innych wytworów uczniów danej klasy, to może to być informacja o występowaniu problemów, które powinny zostać dokładniej poznane za pomocą innych metod przez specjalistę.

TECHNIKA NIEDOKOŃCZONYCH ZDAŃ Polega ona na werbalnym lub pisemnym dokończeniu podanego zdania.   „Gdyby tylko nauczyciele...”, „Przepisy nas obowiązujące...” , „Wszyscy myślą, że nasza klasa ...”. Początek zdania musi być tak skonstruowany, by nie nasuwała się tylko jedna określona forma uzupełniająca.

BADANIA SOCJOMETRYCZNE Mianem socjometrii określa się metodę badania nieformalnej struktury grupy (J. L. Moreno) – pomiaru stosunków wzajemnej atrakcyjności i niechęci. Socjometria jest metodą szczególnie użyteczną, gdy zachodzi potrzeba postawienia szybkiej diagnozy struktury wewnętrznej grupy.

Badanie socjometryczne polega na podaniu wszystkim członkom badanej grupy pytań. Np. „Gdyby wasza klasa wybierała się na wycieczkę pociągiem, z kim najbardziej chciałbyś siedzieć w przedziale?” Osoby badane wskazują tych, z którymi najbardziej lub najmniej chciałyby przebywać w określonych sytuacjach, przy zaistnieniu umownych warunków podanych w założeniu.

Warunki efektywności badań socjometrycznych grupa, w której stosujemy socjometrię, musi być zamknięta i jasno dla każdego z jej członków zdefiniowana, wszyscy jej członkowie muszą znać się wzajemnie i pozostawać w rzeczywistych stosunkach społecznych, prowadzący badania  cieszy się zaufaniem u członków badanej grupy, prowadzący badania zapewnia dyskrecję.

WYKORZYSTANIE WYNIKÓW BADAŃ SOCJOMETRYCZNYCH Na podstawie danych uzyskanych w badaniach można proponować osoby zajmujące najwyższe pozycje socjometryczne na pełnienie funkcji w zespole klasowym. Osoby zajmujące wysokie pozycje socjometryczne w grupie mają znaczny wpływ na pozostałych uczniów. Uczniów izolowanych i odrzucanych przez zespół klasowy, nauczyciele muszą otoczyć szczególną opieką. Działania nauczyciela muszą zmierzać do podwyższania pozycji uczniów małopopularnych w grupie. Uczniów takich należy wprowadzać w odpowiednie zespoły, w których będą mieli ułatwione interakcje z innymi członkami grupy.

Chcąc oprzeć plan pracy wychowawczej na diagnozie wychowanków, należy: 1) Przygotować i przeprowadzić diagnozę. 2) Sformułować na podstawie diagnozy cele zmierzające do zaspokojenia potrzeb i eliminacji deficytów. 3) Zaplanować działania służące realizacji tych celów.

Dostosowany do problemów klasy plan pracy wychowawczej pozwoli na podjęcie działań mających na celu zwiększenie stopnia spoistości i integracji oraz poczucia bezpieczeństwa wszystkich (lub zdecydowanej większości) członków grupy.

Literatura: -   A. Górniak – „Metody badań pedagogicznych w zarysie”, Wyd. WSPS 1994. -  A. Janowski – „Poznawanie uczniów. Zdobywanie informacji w pracy wychowawczej”, Wyd. WSiP, Warszawa, 1985. S. Ziemski: „Problemy dobrej diagnozy” Warszawa 1973, H. Radlińska: „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego”, Warszawa 1937, „Metodologia pedagogiki społecznej”. Praca zbiorowa po red. R. Wroczyńskiego i T. Pilcha. Wrocław 1974, K. Kuberska – Gaca, A. Gaca: „Profilaktyka niedostosowania społecznego w szkole”, Warszawa 1986, M. Przetacznikowa, G. Makiełło – Jarża: „”Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna” oraz „Psychologia ogólna” ,Warszawa 1977; M. Ziemska: „Postawy rodzicielskie”, Warszawa 1978. A. Molak: „Socjometria, jej technika badawcza i zastosowanie w pracy wychowawczej.” [w:] „Materiały do nauczania psychologii” . Seria III, tom 1, Warszawa 1965, M. Łobocki: „Wychowanie w klasie szkolnej”, Warszawa 1986, A. Janowski, R. Stachyra: „Prestiż ucznia wśród rówieśników” (r. „Klasa szkolna jako grupa społeczna”), Warszawa 1985.

ŻYCZĘ OWOCNEJ PRACY WYCHOWAWCZEJ DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ ŻYCZĘ OWOCNEJ PRACY WYCHOWAWCZEJ