Proces Boloński - co warto o nim wiedzieć? Elżbieta Walkiewicz

Proces Boloński to ogólnoeuropejskie przedsięwzięcie, którego istotą są zmiany w systemach szkolnictwa wyższego a strategicznym celem jest stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i podniesienie międzynarodowej konkurencyjności europejskiego szkolnictwa wyższego 2020 EOSW 19.VI.1999 Deklaracja Bolońska 2010 1998 2001 2003 2005 2007 2009 Deklaracja Sorbońska (F, D, GB, IT) Deklaracja Bolońska (29 państw w tym PL) Kom. Paryski – (33 państwa) Kom. Berliński (40 państw) Kom. z Bergen – (45 państw) Kom. Londyński – (46 państw) Kom. z Leuven Kom. z Wiednia (47 państw) 1998 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2010

Państwa uczestniczące w Procesie Bolońskim Obecnie w PB uczestniczy 47 krajów: Albania, Andora, Armenia, Austria, Azerbejdżan, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czarnogóra, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kazachstan, Lichtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Macedonia, Malta, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Ukraina, Watykan, Węgry, Wielka Brytania, Włochy.

Podstawowe założenia PB wg dokumentów bolońskich Deklaracja Bolońska (1999) - określono następujące cele: przyjęcie systemu czytelnych i porównywalnych tytułów zawodowych/stopni wprowadzenie systemu opartego na 2 głównych cyklach kształcenia: studiach I stopnia (licencjackich/inżynierskich) i studiach II stopnia (magisterskich) wprowadzenie systemu punktów kredytowych - ECTS (European Credit Transfer System) promowanie mobilności studentów i pracowników uczelni, rozwój współpracy europejskiej w zakresie zapewniania jakości kształcenia, promowanie wymiaru europejskiego w szkolnictwie wyższym Komunikat Praski (2001) - wprowadzono dodatkowo jeszcze 3 cele: promowanie kształcenia przez całe życie (lifelong learning), zwiększenie zaangażowania studentów oraz instytucji szkolnictwa wyższego na rzecz realizacji PB, promowanie atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego poza Europą

rozszerzenie systemu studiów o trzeci stopień – studia doktoranckie, Komunikat Berliński (2003) - uznając znaczenie badań jako integralnej części szkolnictwa wyższego, przyjęto 2 cele: rozszerzenie systemu studiów o trzeci stopień – studia doktoranckie, wzmocnienie współpracy w ramach Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i Europejskiej Przestrzeni Badawczej Komunikat Bergeński (2005) - wskazano następujące priorytety działań na kolejne lata: rozwój studiów doktoranckich oraz powiązanie sektora szkolnictwa wyższego z sektorem badań, wymiar społeczny PB tj. zapewnienie dostępności do studiów szczególnie studentom z grup o niższym statusie społecznym, usuwanie barier w mobilności poprzez m.in. akceptację pełnego uznawania okresu studiów zrealizowanego w uczelni partnerskiej przyjęte dwa istotne dokumenty tj. standardy i wskazówki dot. zapewnienia jakości kształcenia oraz ramę kwalifikacji EOSW Komunikat Londyński (2007) - jako priorytety do 2009 roku przyjęto: dalszą likwidację przeszkód w rozwoju mobilności, tworzenie krajowych strategii w zakresie wymiaru społecznego szkolnictwa wyższego, opracowanie baz danych w zakresie mobilności oraz wymiaru społecznego, zwrócenie uwagi na zatrudnialność absolwentów w odniesieniu do każdego z trzech cykli kształcenia, szeroką promocję założeń PB w innych częściach świata.

Komunikat z Leuven/Louvain- la Neuve (2009) - podsumowano osiągnięcia PB oraz wskazuje priorytety dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego na następne dziesięciolecie, którymi są: wymiar społeczny szkolnictwa wyższego - równy dostęp i możliwość ukończenie studiów, uczenie się przez całe życie w tym wdrożenie krajowych ram kwalifikacji, zatrudnialność i współpraca uczelni z rynkiem pracy, kształcenie ukierunkowane na studenta, powiązanie edukacji, badań i innowacji, umiędzynarodowienie studiów, wzrost mobilności poprzez tworzenie tzw. "okienek mobilności" oraz wspólne kształcenie, potrzeba zbierania danych dla monitorowania postępu w zakresie mobilności, wymiaru społecznego i zatrudnialności, opracowanie mechanizmów ułatwiających identyfikowanie i porównywanie instytucji szkolnictwa wyższego w Europie (klasyfikacje i rankingi szkół wyższych), zwrócenie uwagi na finansowanie szkolnictwa wyższego. Komunikat z Budapesztu - Wiednia (2010) – podtrzymano ustalenia z poprzednich konferencji i podkreślono potrzebą kontynuacji działań związanych z realizacją założeń PB. formułują

Proces Boloński – cele dydaktyczne Przygotowanie uczących się do rynku pracy Przygotowanie do bycia aktywnym obywatelem demokratycznego społeczeństwa Rozwój osobowy uczących się Rozwój i podtrzymywanie podstaw wiedzy zaawansowanej (społeczeństwo i gospodarka oparta na wiedzy) ich realizacji służą

Proces Boloński - zadania Mobilność studentów i pracowników uczelni Kształtowanie postaw sprzyjających powstawaniu wspólnoty Europejczyków Porównywalność kwalifikacji / dyplomów Podniesienie atrakcyjności i konkurencyjności europejskiego szkolnictwa wyższego w świecie (różnorodność programowa i instytucjonalna) Dostosowanie kształcenia w poszczególnych krajach do potrzeb rynku pracy Unii Europejskiej Zapewnienie jakości kształcenia w szkołach wyższych wykonywane są poprzez zastosowanie

Proces Boloński - narzędzia Studia wielostopniowe System akumulacji i transferu osiągnięć - ECTS Suplement do dyplomu Akredytacja europejska Ramy kwalifikacji

Trochę więcej o narzędziach PB

Studia wielostopniowe Uczelnia działająca zgodnie z celami Procesu Bolońskiego powinna prowadzić studia, w zależności od przyznanych uprawnień: studia jednostopniowe (studia licencjackie -6 - 8 sem. / inżynierskie - 7 – 8 sem.), studia dwustopniowe (studia magisterskie - 3 – 4 sem. ) jednolite studia magisterskie - 9 – 12 sem. studia trzystopniowe – doktoranckie - nie dł. niż 4 lata Student powinien mieć możliwość kontynuowania studiów na stopniu wyższym bezpośrednio po ukończeniu studiów na stopniu niższym lub po przerwie

Struktura studiów (1) 300 240 180 Poziom studiów (pkt ECTS) studia III stopnia doktor (Ph.D.) magister (MA) 300 studia II stopnia studia jednolite 240 studia I stopnia bechelor (BA) 180

System akumulacji i transferu osiągnięć - ECTS ECTS to system akumulacji i transferu punktów zaliczeniowych stosowanych w szkolnictwie wyższym EOSW (może być też stosowany w innych formach LLL) głównie w celu promowania mobilności studentów i zapewnienia jakości kształcenia. Akumulacja ECTS- gromadzenie punktów w celu uzyskania kwalifikacji lub dyplomu Transfer ECTS – przenoszenie punktów z jednego programu do innego w obrębie tej samej lub innej instytucji ułatwia stosowanie podst. dok. ECTS: katalogu przedmiotów, formularza zgłoszeniowego studenta, porozumienia o programie zajęć, wykazu zaliczeń, suplementu do dyplomu

Punkty ECTS – podstawowe cechy: tworzą system zorientowany na studenta przypisywane są bezpośrednio efektom kształcenia / uczenia się kształcenia pełnego programu studiów a także do jego poszczególnych komponentów (moduł, przedmiot, praca dyplomowa, praktyka zaw., ćwiczenia) odzwierciedlają nakład pracy (czas) studenta potrzebny do osiągnięcia założonych w programie efektów kształcenia / uczenia się Efekty kształcenia/ uczenia się - określają co student powinien wiedzieć, rozumieć, potrafić zrobić po pomyślnym zakończeniu procesu kształcenia.

W bolońskim modelu studiów przypisano następujący zakres punktów ECTS: studia I stopnia 180 – 240 pkt studia II stopnia 90 – 120 pkt jednolite st. magisterskie 300 – 360 pkt 30 pkt = 1 semestr 60 pkt = 1 rok (ok. 1500 -1800 godz. śr. nakład pracy studenta studiów stacjonarnych dla uzyskania założonych w programie efektów kształcenia / uczenia się) 1pkt odpowiada 25 – 30 godz. Poświadczenie 180 pkt uprawnia do wydania suplementu do dyplomu

Suplement do dyplomu Co to jest? Dla kogo? Po co? suplement do dyplomu jest dokumentem, który zawiera informacje potrzebne do określenia poziomu i charakteru wykształcenia uzyskanego przez absolwenta studiów wyższych tj.: programu studiów, osiągnięć w dziedzinie nauki i innych form aktywności, charakterystykę systemu szkol. wyższego Dla kogo? suplement jest dla przyszłego pracodawcy, w kraju i za granicą, pierwszym źródłem wiadomości o kompetencjach absolwenta Po co? suplement do dyplomu ułatwia mobilność pionową (w tym karierę akademicką) stanowiąc podstawę do uznawania kwalifikacji absolwenta w dalszym toku kształcenia

Akredytacja europejska cel PB zapewnienie wysokiej jakości kształcenia w EOSW oraz współdziałanie w tym zakresie na forum europejskim służą Zewnętrzne i wewnętrzne systemy zapewnienia jakości realizacja PROCES AKREDYTACJI W PL prowadzone są, niezależne od siebie: akredytacja państwowa – PKA - (zew., obowiązkowa, zgodna ze standardami międzynarodowymi) akredytacja środowiskowa

Uczelnie Standardy dla zapewniania jakości kształcenia w uczelniach (wewnętrzne systemy jakości) odnoszą się głównie do: polityki uczelni na rzecz zapewniania jakości, monitorowania, oceny programów i uzyskiwania dyplomów, systemu oceniania studentów, zapewniania jakości kadry nauczającej, pomocy dydaktycznych i pomocy studentom w nauce, systemu zbierania informacji o zarządzaniu, programami nauczania i inną działalnością, informacji o uczelni i jej rozpowszechnianiu.

Ramy kwalifikacji Bolońskie a krajowe ramy kwalifikacji RK służą uznawaniu i przenoszeniu osiągnięć Bolońskie a krajowe ramy kwalifikacji Cel strategiczny PB EOSW Instrument - Rama Kwalifikacji dla EOSW (zwana „bolońską”), która ma służyć jako inspiracja dla krajowych ram kwalifikacji (komunikat z Bergen w 2005 r. ), które w zgodzie z ramą bolońską miały być wdrożone do 2010 r Bolońska rama kwalifikacji tworzy wspólny system odniesienia (uniwersalny język przekładu), który wiąże krajowe ramy kwalifikacji (2)

Oczekiwania względem Ramy Kwalifikacji dla EOSW Zadaniem bolońskiej ramy kwalifikacji jest zapewnienie różnorodności i porównywalności dyplomów (świadectw) Oczekiwania względem Ramy Kwalifikacji dla EOSW porównywalność efektów kształcenia (w wymiarze krajowym i międzynarodowym) wszechstronna informacja dotycząca kompetencji uzyskiwanych przez absolwentów informacja dotycząca możliwości kontynuacji kształcenia w LLL definiowanie standardów kształcenia poprzez porównywalne kompetencje absolwentów „otwarcie” systemu: uznawanie kompetencji zdobytych poza formalną edukacją (3).

Bolońska Struktura Kwalifikacji miała być oparta na 3 - stopniowej strukturze studiów (studia I, II, III stopnia) + cykl krótki Poziomy kwalifikacji są w niej określone przez, wyrażony w pkt ECTS, nakład pracy studentów i oczekiwane efekty kształcenia / uczenia się opisane przez poniższe wskaźniki (deskryptory) zwane „dublińskimi”: wiedza i rozumienie (knowing and understanding), wiedza jak działać (knowing how to act) wiedza jak być (knowing how to be) (4).

Europejskie ramy kwalifikacji są podstawowym instrumentem (oprac. przez KE) umożliwiającym porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych w rozmaitych zakresach i formach uczenia się, w różnych miejscach i czasie Wg zalecenia PE i RUE z 23 kwietnia 2008r są one „[...] wspólnymi europejskimi ramami odniesienia, wiążącymi systemy kwalifikacji różnych krajów [...] dzięki którym kwalifikacje staną się bardziej czytelne i łatwiejsze do zrozumienia w różnych państwach i systemach w Europie” (6) służą 2 celom promocji mobilności obywateli między krajami ułatwieniu im procesu uczenia się przez całe życie (polityka edukacyjna LLL)

„Europejska polityka edukacyjna” jest to polityka na rzecz uczenia się przez całe życie (Lifelong Learning – LLL) koncepcja LLL nie jest nowa, pochodzi z lat 70. ub. wieku obejmuje różne formy kształcenia: formalne, pozaformalne i nieformalne „uczenie się” oznacza nacisk na podmiotowość uczącego się opiera się na 3 podstawowych zasadach: - lifelong learning (obejmuje okres całego życia uczących się) - lifewide learning (występuje we wszystkich aspektach życia) - learning outcomes (ocena i uznawanie efektów uczenia się) została uznana za b. istotną dla teorii i praktyki edukacyjnej na różnych poziomach edukacji

Ramy kwalifikacji jako narzędzie uczenia się przez całe życie ERK (EQF), jako rama odniesienia składa się z: 8 poziomów i (zgodnie z ideą LLL) ujmują pełną skalę kwalifikacji, zdobywanych w ramach kształcenia formalnego, jak i poza nim (np. kursy, szkolenia, doświadczenie zawodowe) 3 działów: wiedza / umiejętności / inne kompetencje

Krajowe Ramy Kwalifikacji Krajowe ramy kwalifikacji są narzędziem służącym do opisu i klasyfikowania kwalifikacji ze względu na poziomy osiągnięć, scharakteryzowane wedle przyjętych w danym kraju zestawów kryteriów (wskaźników) mających jednak jasne odniesienia do ram europejskich (5). Krajowe ramy kwalifikacji, mają być zgodne (lecz nie jednolite) z „ramami europejskimi”, które stanowią model odniesienia. Polskie Ramy Kwalifikacji proponują opis 7 poziomów kwalifikacji przy użyciu 3 głównych zakresów efektów uczenia się (wskaźników) określonych terminami: wiedza umiejętności postawy

Ramy kwalifikacji - poziomy Bolońskie ramy kwalifikacji – 3 poziomy Europejskie ramy kwalifikacji – 8 poziomów Krajowe ramy kwalifikacji od 5 (Francja) do 12 (Szkocja) Polski projekt przewiduje 7 poziomów www.krk.org.pl

„Tłumaczenie” kwalifikacji ERK PRK 10 8 7 9 7 6 6 8 5 5 7 4 4 6 3 3 5 2 2 4 1 1 Model – Tomasz Saryusz - Wolski

Proces Boloński - podsumowanie -

Proces Boloński - mity Narzucony został przez Unię Europejską aby zniszczyć krajowe struktury kształcenia, często dużo lepsze Ma ułatwić wprowadzenie studiów odpłatnych Zamyka drogę do dalszego wykształcenia części studentów, którzy zakończą studia licencjackie. Obniża poziom kształcenia Można bez problemu studiować co się chce Możliwe są przeskoki z najbardziej odległych dyscyplin naukowych do innych. Bez wysiłku można studiować w uczelniach całej Europy Opracowanie - Marek Wilczynski

Warto wiedzieć, że Proces Boloński zapoczątkował „kulturę reform” w szkolnictwie wyższym, warunkujących gospodarczy i społeczny rozwój Europy przyczynia się do zmian kulturowych pozwalających młodzieży dostosować się do wymogów rynków pracy, procesów związanych z globalizacją i geopolityką, do rozwoju nowoczesnych technologii i funkcjonowania w coraz bardziej złożonych sytuacjach społecznych pozwala na zaspokajanie w coraz szerszym zakresie aspiracji edukacyjnych społeczeństw i rozwój osobowy jednostki

Przydatne materiały i linki: (1) A. Kraśniewski, Proces Boloński to już 10 lat, Wyd. FRSE, Warszawa 2009, s.19. (2), (3), (4), (5) E. Chmielecka, prezentacja pt. „Europejskie i Krajowe Ramy Kwalifikacji – nowe narzędzie organizacji kształcenia” M. Wilczyński, prezentacja pt. „Mobilność młodzieży, uznawalność i jakość w Procesie Bolońskim” (6) zalecenie PE i RUE z 23 kwietnia 2008 r w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (w:) Od Europejskich do Krajowych Ram Kwalifikacji, (red.) Chmielecka E., MEN, Warszawa 2009, s.8. www.frse.org.pl (dostęp na dzień 5 kwietnia 2010r.) www.ec.europa.eu (dostęp na dzień 20 kwietnia 2010r) www.ekspercibolonscy.pl (dostęp na dzień 5 kwietnia 2010r.) www.nauka.gov.pl (dostęp na dzień 5 kwietnia 2010r.) http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/ (dostęp na dzień 7 kwietnia 2010r.)

Dziękuję Dziękuję za uwagę