SZKOŁA WOBEC WYZWANIA PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM Krystyna Dynowska- Chmielewska

CZY WYKORZYSTUJEMY DAR JAKIM SĄ UCZNIOWIE ZDOLNI? Uczeń zdolny - ang. gifted ( od gift: dar) Jednostki obdarzone szczególnymi możliwościami były od wieków uważane za kapitał, który należy dostrzec i rozwijać. Czy tak właśnie są traktowane w naszym systemie oświaty i w naszych szkołach?

Kim jest uczeń zdolny? Jakie są kierunki pracy z uczniem zdolnym w naszym systemie oświatowym? Jak szkoła wykorzystuje możliwości rozwijania zdolności uczniów?

ZDOLNOŚCI .( M. Chruszczewski, 2005) Wewnętrzne właściwości (różnice indywidualne), które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu ( Z. Pietrasiński,1975) Takie wewnętrzne właściwości człowieka, które umożliwiają mu sprawność, biegłość, szybkość, niezawodność wykonania określonych operacji intelektualnych lub sensomotorycznych. .( M. Chruszczewski, 2005)

RODZAJE ZDOLNOŚCI Zdolności ogólne niezbędne dla wykonywania podstawowych operacji intelektualnych- np. liczbowe, słowne Zdolności specjalne inaczej- kierunkowe, niezbędne dla wykonywania złożonych działań, związane z określonymi dziedzinami bądź formami działalności, np.plastyczne, matematyczne, muzyczne Zdolności specjalne często są utożsamiane z uzdolnieniami ( J. Strelau)  

UZDOLNIENIA   Określony układ właściwości , dzięki którym człowiek osiąga ponadprzeciętne ( na tle grupy odniesienia) rezultaty w danej dziedzinie aktywności. Aktywność ta wymaga nie tylko operacji elementarnych, ale wykorzystania zasobów jako zorganizowanej sekwencji działań o wyższym stopniu złożoności. (M. Chruszczewski)  

TALENT   Szczególny przypadek uzdolnienia; taki układ właściwości fizycznych, zdolności oraz innych cech człowieka, dzięki którym osiąga on wybitne ( na tle grupy odniesienia) rezultaty w danej dziedzinie aktywności. ( M. Chruszczewski ) Najwyższy stopień rozwoju uzdolnień ( B.Hornowski)

ZWIĄZKI MIĘDZY POJĘCIAMI ZDOLNOŚCI-uczeń zdolny UZDOLNIENIA-uczeń uzdolniony /uczeń zdolny w dziedzinie.... TALENT-uczeń utalentowany

UCZEŃ ZDOLNY, UCZEŃ UZDOLNIONY Uczeń zdolny to taki, który z racji wysokiego poziomu zdolności ogólnych w podobnych warunkach przewyższa innych uczniów w wykonywaniu tych samych działań, wykazując silne zaangażowanie w zadanie; jego osiągnięcia są zwykle wysokie, oryginalne i twórcze. W przypadku wysokiego poziomu zdolności specjalnych używa się określenia uczeń uzdolniony

UCZNIOWIE ZDOLNI NALEŻĄ DO GRUPY UCZNIÓW O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH. Specjalne potrzeby mogą dotyczyć : Rozwiązań organizacyjnych Rozwiązań programowych Rozwiązań metodycznych

PRAWNE PODSTAWY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA   (..) nauka dziecka będzie ukierunkowana na rozwijanie w jak najpełniejszym zakresie osobowości, talentów oraz zdolności umysłowych i fizycznych dziecka

PRAWNE PODSTAWY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM USTAWA O SYSTEMIE OŚWIATY z dnia 7 września 1991 r. (...) Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: (...) realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju (...) 4) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej(...) 6) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie Art.22ust.2 p.4,p.8.,p.11, Art..66 ust 1i2, Art90g.h.i  

PRAWNE PODSTAWY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM ROZPORZĄDZENIE W SPRAWIE PODSTAWY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO z dnia 26.02.2002 Nadrzędnym celem działań edukacyjnych szkoły jest wszechstronny rozwój ucznia. Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te tworzą wzajemnie uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela.  

STRATEGIE ROZWIJANIA ZDOLNOŚCI WCZEŚNIEJ np.przyspieszenie obowiązku szkolnego, możliwość promocji w trakcie roku szkolnego, możliwość wcześniejszego ukończenia szkoły WIĘCEJ np.przygotowanie do konkursów i olimpiad, możliwość udziału w zajęciach na uczelniach wyższych, zajęcia dodatkowe,system stypendialny, pomoc ze strony fundacji i stowarzyszeń, obozy,warsztaty, sesje naukowe

STRATEGIE ROZWIJANIA ZDOLNOŚCI INACZEJ np.indywidualny program i tok nauki, indywidualizacja procesu dydaktycznego - zadania asystenckie, zdania dodatkowe,udział w prowadzeniu lekcji, wsparcie psychologiczno-pedagogiczne LEPIEJ I MĄDRZEJ np.rozwijanie umiejętności twórczego myślenia,stosowanie metod aktywizujących, doskonalenie zawodowe

STRATEGIE ROZWIJANIA ZDOLNOŚCI -aspekt prawny WCZEŚNIEJ (np.przyspieszenie obowiązku szkolnego, możliwość promocji w trakcie roku szkolnego, możliwość wcześniejszego ukończenia szkoły, możliwość wcześniejszego podjęcia studiów) Ustawa o systemie oświaty ( art. 16 .ust.1) Rozporządzenie MENiS a dnia 20 lutego 2004 w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r.w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych  

STRATEGIE ROZWIJANIA ZDOLNOŚCI aspekt prawny WIĘCEJ (np.przygotowanie do konkursów i olimpiad, możliwość udziału w zajęciach na uczelniach wyższych/zajęcia dodatkowe, zadania dodatkowe) Rozporządzenie MENiS z 29.01.2002 w sprawie organizacji oraz sposobów przeprowadzenia konkursów, turniejów, olimpiad Zarządzenie MEN z 11 marca 1991 w sprawie zasad i warunków uczestniczenia wybitnie uzdolnionych uczniów w zajęciach przewidzianych tokiem studiów na kierunkach zgodnych z uzdolnieniami oraz zasad zaliczania tych zajęć   Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14.06.2005 w sprawie stypendiów prezesa rady ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego Ustawa o systemie oświaty ( art. 90 g., 90 h, 90.i)  

STRATEGIE ROZWIJANIA ZDOLNOŚCI -aspekt prawny INACZEJ ( np.indywidualny program i tok nauki indywidualizacja procesu dydaktycznego,np.zadania asystenckie, udział w prowadzeniu lekcji) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r.w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych

STRATEGIE ROZWIJANIA ZDOLNOŚCI -aspekt prawny LEPIEJ I MĄDRZEJ ( np.rozwijanie umiejętności twórczego myślenia,stosowanie metod aktywizujących) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2000 r.w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego

POZASZKOLNE DZIAŁANIA NA RZECZ WSPIERANIA ROZWOJU ZDOLNOŚCI/UZDOLNIEŃ Powoływanie stowarzyszeń promujących twórczość i uzdolnienia dzieci Organizowanie międzyszkolnego systemu promującego uczniów przejawiających zdolności kierunkowe ( sesje, obozy, warsztaty) Organizowanie olimpiad i konkursów Organizowanie międzyszkolnego systemu doskonalenia nauczycieli Stworzenie funduszu nagród i wyróżnień dla uczniów i ich mentorów  

WARTO PRZEMYŚLEĆ.......... Informacja NIK o wynikach kontroli opieki nad uczniami szczególnie uzdolnionymi (Nr ewid. 2/2007/P/06/069/KNO, 01.2007) spada liczba ucz. objętych indywidualnymi programami naucz. (spadek o 17% w r.szk. 2006/07 w stosunku do r.szk. 2005/06), znikoma liczba szk. obejmuje ucz. zdolnych indywidualnym tokiem nauki (7% kontrolowanych szk.), duża grupa szkół nie korzysta z możliwości składania wniosków o stypendia (30% uprawnionych) , w niewystarczającym. stopniu uwzględniano problem pracy z uczniem zdolnym w sprawowaniu nadzoru pedagogicznego, stwierdza się pasywne podejście dyr. szkół i większości n-li, marginalizację problemów wyłaniania uczniów zdolnych i opieki nad nimi, co przejawia się m.inn. niechęcią do podnoszenia umiejętności niezbędnych do pracy z tymi uczniami

WARTO PRZEMYŚLEĆ.......... Podczas dyskusji nad Informacją NIK w sejmowej Kom. Edukacji Nauki i Młodzieży (pos. Nr 85, 14.03.2007) stwierdzono: istotnym problemem jest brak opracowanych zasad wyłaniania przez szkoły uczniów szczególnie uzdolnionych z udziałem właściwych jednostek oświatowych i psycholog.-pedagogicznych, wspomagających oświatę i rodziców takich uczniów brak wsparcia psychologiczno-pedagogicznego dla uczniów zdolnych, zarówno w szkole, jak i w ramach działań poradni psychologiczno-pedagogicznych

WARTO PRZEMYŚLEĆ.......... Wyniki badań Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (Programme for International Student Assessment-PISA)w Polsce z 2006 r. (MEN, 2006) Odsetek uczniów na wyższych poziomach badanych umiejętności był w Polsce niższy niż w OECD, a znacząco niższy w przypadku uczniów gimnazjów. Badanie PISA pokazuje problem niezbyt licznej grupy najlepszych uczniów, osiągających wyniki na poziomie 5. i 6. Odsetki uczniów na takim poziomie osiągnięć są niższe w Polsce niż przeciętnie w krajach OECD. Szczególnie jest to widoczne w przypadku rozumowania w naukach przyrodniczych i matematyki (samodzielne myślenie, rozumowanie naukowe,formułowanie hipotez, zwięzłe zapisywanie wniosków, dostrzeganie alternatywnych rozwiązań problemu) Wyniki egzaminów zewnętrznych w skali kraju uczniowie z miast uzyskują lepsze, a w przypadku szkół podstawowych znacząco lepsze rezultaty

PROBLEMY DO ROZWIĄZANIA Brak spójnych, systemowych rozwiązań w zakresie pracy z uczniem zdolnym w polskim systemie oświaty Brak systemu identyfikowania uzdolnień uczniów z uwzględnieniem jednostek oświatowych i poradni psychologiczno-pedagogicznych Słaby stopień wykorzystania przez szkoły możliwości stwarzanych przez prawo oświatowe ( indywidualny tok nauki, indywidualny program nauczania, systemy stypendialne) Brak wsparcia psychologiczno-pedagogicznego dla uczniów zdolnych Niewystarczające przygotowanie i aktywność nauczycieli, kadry kierowniczej, samorządów lokalnych i nadzoru pedagogicznego w zakresie wyłaniania uczniów zdolnych i opieki nad nimi; potrzeba włączenia środowisk akademickich w działania na rzecz uczniów zdolnych Niewystarczające powiązanie oferty edukacyjnej z potrzebami rynku pracy Niski odsetek uczniów uzyskujących najwyższe wyniki w badaniach PISA i na egzaminach zewnętrznych, różnice w wynikach na niekorzyść uczniów ze środowisk wiejskich i z małych miast; słabsze wyniki w obszarze twórczego myślenia

MOŻLIWOŚCI Dokument MEN Wspieranie rozwoju uczniów wybitnie zdolnych jako zadanie władz publicznych(maj,2007) Aby polityka oświatowa w zakresie inwestowania w rozwój talentów odpowiadała obecnym wyzwaniom(...) konieczne jest wzmocnienie działań na rzecz promocji rozwoju najbardziej uzdolnionej młodzieży. Proponowane kierunki działań: większa liczba uczniów realizujących indywidualny program i tok nauki bardziej efektywne funkcjonowanie systemu konkursów i olimpiad motywowanie szkół do występowania o stypendia Prezesa Rady Ministrów zwiększenie liczby szkól realizujących Maturę Międzynarodową szkoły dla wybitnie zdolnych wsparcie psychologiczno-pedagogiczne dla uczniów zdolnych tworzenie ogólnopolskiego szkolnego ruchu naukowego

Małopolski „DiAMEnT” Przygotowanie i pilotażowe wdrożenie ponadregionalnego programu wspierania rozwoju uzdolnień uczniów w zakresie kompetencji kluczowych klasy 1-3 szkoły podstawowej: twórczego myślenia i rozwiązywania problemów klasy 4-6 szkoły podstawowej,gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna ·     technologii informacyjno-komunikacyjnych ·     przedsiębiorczości ·     języków obcych matematyki

CZY WARTO? Ten, kto planuje na jeden rok naprzód -sieje ryż; ten, kto planuje na dekadę -sadzi sad; ten, kto myśli o przyszłości- kształci dzieci. Przysłowie chińskie