Wykład 6. Miasto – pojęcie, funkcje i rodzaje

Miasto większa jednostka osadnicza, skupiająca ludność zatrudnioną w zawodach pozarolniczych; jednostka osadnicza charakteryzująca się wysoką intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem oraz prowadzącą miejski styl życia; jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych posiadająca prawa miejskie.

Kryteria wyróżniania miast PRAWNO-ADMINISTRACYJNE – prawa miejskie LUDNOŚCIOWE – duża gęstość zaludnienia i duża koncentracja miejsc pracy FUNKCJONALNE – przewaga zatrudnienia w sektorach pozarolniczych (przemysł i usługi) FIZJONOMICZNE – miejski typ zabudowy INFRASTRUKTURALNE – rozwinięta infrastruktura miejska SOCJOLOGICZNE – miejski styl życia

Cechy miasta: odpowiednia liczba ludności i zwartość skupiska ludności, zróżnicowana struktura funkcji z przewagą funkcji pozarolniczych, zwarta struktura zagospodarowania przestrzeni, odpowiadająca strukturze funkcji i liczbie mieszkańców, specyficzny (miejski) styl życia mieszkańców.

Funkcje miasta: to działalności pełnione przez miasto, od których zależy jego powstanie i rozwój, to główne rodzaje działalności (pracy) wykonywanej przez jego mieszkańców; stanowią podstawę rozwoju miasta.

Podstawowe rodzaje funkcji miasta f. produkcyjne – obejmują różne rodzaje działalności produkcyjnej; f. usługowe – dziedziny życia miasta, które składają się na zaspokojenie licznych potrzeb ludności w zakresie handlu, transportu, kultury, oświaty, nauki, ochrony zdrowia, rozrywki itp.

1) FUNKCJE ZEWNĘTRZNE (egzogeniczne, podstawowe, wyspecjalizowane) – to rodzaje działalności produkcyjnej lub usługowej realizowane przez podmioty zlokalizowane w mieście, ale skierowane na rynek pozamiejski, są spełniane przez miasto wobec jego zaplecza, regionu lub kraju, stanowią źródło dochodów gosp. miejskiej oraz decydują o jego rozwoju – określają bazę ekonomiczną miasta; określają specjalizację miasta w strukturze regionu lub kraju; są wyrazem otwarcia miasta na świat zewnętrzny, ich ilość i rodzaje są ściśle związane z wielkością miasta.

2) FUNKCJE WEWNĘTRZNE (endogeniczne, obsługi miasta, uzupełniające) – to rodzaje działalności podejmowane dla zaspokojenia wewnętrznych potrzeb miasta, stworzenia pożądanych warunków życia mieszkańców miasta i prowadzenia działalności gospodarczej w mieście, są spełniane wobec ludności miasta; ich celem jest obsługa wyłącznie mieszkańców miasta, mają charakter wtórny – nie są przyczyną powstania i rozwoju miasta decydują o warunkach życia w mieście; są związane z mieszkalnictwem, gospodarką komunalną oraz usługami o zasięgu lokalnym.

funkcja dominująca (wiodąca) – to funkcja tworząca najważniejszą podstawę życia miasta, f. uzupełniające – inne funkcje, podporządkowane funkcji dominującej Sukcesja funkcji – zjawisko zastępowania się (ewolucji) kolejnych funkcji miasta na pozycji dominującej

Czynniki wpływające na zmianę rangi funkcji miasta: koniunktura lub dekoniunktura w gospodarce krajowej, regionalnej lub lokalnej, wzmożone procesy migracji ludności, przyrost naturalny i zmiany w strukturze wieku i zatrudnienia, uaktywnienie lokalnych czynników rozwoju miasta lub też miast sąsiednich, działalność władz miejskich zachęcająca inwestorów do lokaty kapitałów, czynniki losowe (np. katastrofy), powodujące zmianę dotychczasowych funkcji.

Struktura przestrzenna miasta to: położenie względem siebie różnych działalności w mieście; opis rozmieszczenia zjawisk społeczno-gospodarczych w przestrzeni miasta; realnie istniejące, rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób układy jednostek gospodarczych i społecznych wraz z ich wzajemnymi powiązaniami przestrzennymi; zespół nałożonych na siebie układów, odpowiadających podstawowym sferom życia i działalności mieszkańców miasta

Komponentami struktury przestrzennej miasta są: struktura morfologiczna, struktura demograficzno-społeczna, struktura funkcjonalna, które pozostają ze sobą w ścisłych związkach przyczynowo-skutkowych.

Komponenty struktury przestrzennej miasta: STRUKTURA MORFOLOGICZNA to przestrzenne rozmieszczenie i wzajemne związki elementów morfologicznych na obszarze miasta, jak: 1) ulice, drogi, place, parki; 2) tereny budowlane; 3) budynki i urządzenia techniczne, związane z funkcjami miasta; stanowi ramy, w których wykonywane są funkcje miasta i w których organizuje się codzienne życie jego mieszkańców.

Komponenty struktury przestrzennej miasta: STRUKTURA DEMOGRAFICZNO-SPOŁECZNA to rozmieszczenie ludności wg cech demograficznych oraz statusu społecznego mieszkańców; oznacza występowanie na pewnych obszarach miasta zgrupowań ludzi o podobnych cechach społecznych i ekonomicznych, tworzących rejony społeczno-zawodowe (np. inteligenckie, studenckie, robotnicze, rolnicze, mieszane);

Komponenty struktury przestrzennej miasta: STRUKTURA FUNKCJONALNA dotyczy rozmieszczenia i wzajemnego oddziaływania poszczególnych funkcji (działalności) na obszarze miasta i struktury użytkowania terenów miejskich, wyraża proporcje i związki między poszczególnymi funkcjami na terenie miasta,

Najważniejsze kategorie użytków miejskich: tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowo-składowe, tereny komunikacyjno-transportowe, strefy usługowe, tereny rekreacyjne- wypoczynkowe, nieużytki.

Strefy (obszary) funkcjonalne miast: 1) tereny zabudowy mieszkaniowej zajmują największą, w stosunku do pozostałych funkcji, część obszaru miast, wyraźnie wyodrębniają się w oddzielne osiedla, różnią się zwartością i wysokością zabudowy, standardem mieszkań oraz pozycją społeczną i poziomem zamożności mieszkańców;

Strefy (obszary) funkcjonalne miast: 2) strefy usług i biznesu lokalizacja usług ma charakter rynkowy; na lokalizację placówek usługowych wpływa częstotliwość korzystania z ich usług, cechą handlu i usług jest tendencja do skupiania się w centra handlowo-rozrywkowe lub centra biznesu, w centrum miasta położony jest centralny ośrodek usługowy („dzielnica interesów"), w wielkich miastach jest to city (Central Business District - CBD) – dzielnica finansowo-administracyjno-handlowa – koncentracja banków, biur, domów handlowych, hoteli – bardzo mała liczba stałych mieszkańców i bardzo duża liczba zatrudnionych;

Strefy (obszary) funkcjonalne miast: 3) strefy przemysłowe współcześnie przesuwają się na peryferia miast, lokalizują się wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych (przy drogach, nad kanałami i rzekami żeglownymi, blisko lotnisk); w granicach miasta mieszczą się jedynie „czyste” i nieuciążliwe gałęzie przemysłów zaawansowanej technologii (parki technologiczne, parki biznesu)

Strefy (obszary) funkcjonalne miast: 4) tereny komunikacyjne w miastach pełniących rolę węzłów transportowych wydzieliły się w postaci odrębnych dzielnic, np. tereny kolejowe, lotniska, porty.

Strefy (obszary) funkcjonalne miast: i) inne strefy funkcjonalne tereny rekreacyjne kampusy uniwersyteckie tereny wojskowe tereny sakralne

Model koncentryczny E.W. Burgessa Centralny obszar działalności gospodarczej (Central Business District - CBD) - centrum handlowo-usługowe i biznesowe Strefa przejściowa - obszar otaczający CBD, obejmuje obszary zabudowy mieszkaniowej o niskim standardzie Strefa mieszkaniowa ludności o niskim statusie ekonomicznym Strefa mieszkaniowa klasy średniej Pierścień zewnętrzny (strefa peryferyjna, podmiejska) - obszar mieszkaniowy wyższych klas społecznych CBD 1 2 3 4 5

Model radialno-sektorowy H. Hoyta Centralny obszar działalności gospodarczej (CBD) Strefa przejściowa - obszar otaczający CBD, obejmuje obszary zabudowy mieszkaniowej o niskim standardzie Strefa mieszkaniowa ludności o niskim statusie ekonomicznym Strefa mieszkaniowa klasy średniej Pierścień zewnętrzny (strefa peryferyjna, podmiejska) - obszar mieszkaniowy wyższych klas społecznych

Model policentryczny Ch.D. Harrisa i E.L. Ullmana Centralny obszar działalności gospodarczej (CBD) Strefa handlu hurtowego i przemysłu lekkiego Strefa mieszkaniowa o niskim standardzie Strefa mieszkaniowa klasy średniej (średni standard) Strefa mieszkaniowa ludności zamożnej (wysoki standard) Strefa przemysłu ciężkiego Peryferyjny ośrodek handlowo-usługowy Podmiejskie tereny mieszkaniowe Podmiejskie tereny przemysłowe

Kryterium klasyfikacji miast Rodzaje miast Kryterium klasyfikacji miast Rodzaje miast Wielkość miasta wg liczby mieszkańców i powierzchni: miasta wielkie, średnie, małe Funkcje miejskie – dominujące rodzaje działalności przemysłowe, handlowe, usługowe, rekreacyjne, stołeczne, ośrodki kultu religijnego, centra życia artystycznego, naukowego itp.. Dynamika rozwoju – poziom aktywności funkcji miastotwórczych w fazie tworzenia nowych funkcji, rozwijające się, w fazie stagnacji, w fazie schyłkowej, w fazie odbudowy funkcji Miejsce w podziale administracyjnym państwa stolica, miasta wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziby władz powiatowych, gminy miejskie

Zespoły miejskie: to skupiska miast położonych blisko siebie, silnie ze sobą powiązanych funkcjonalnie i komunikacyjnie, tworzących jeden organizm miejski.

Typy zespołów miejskich Aglomeracja miejska – zintegrowany funkcjonalnie i przestrzennie zespół jednostek osadniczych, powiązanych ze sobą licznymi funkcjami i wykazujący silne tendencje integracyjne; wysoki poziom zurbanizowania zespołu, złożony układ funkcjonalno-przestrzenny, dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna międzymiastowa lub podmiejska, wyludnianie się obszarów centralnych (śródmieść), urbanizacja terenów wiejskich (semiurbanizacja),

Typy aglomeracji miejskich: monocentryczna – zespół wielkomiejski z jednym dominującym ośrodkiem miejskim powiązanym z miastami satelickimi, pełniącymi funkcje podporządkowane ośrodkowi centralnemu, policentyczna - zespół kilku lub kilkunastu samodzielnych i równorzędnych pod względem wielkości i znaczenia gospodarczego miast, powiązanych gospodarczo, funkcjonalnie i komunikacyjnie.

Model konurbacji

Metropolia wielkoprzestrzenny obszar zurbanizowany, złożony z wielu ośrodków miejskich zintegrowanych poprzez rozwój transportu publicznego, rozbudowę połączeń drogowych, tworzenie nowych dzielnic mieszkalnych.

Centralną część metropolii stanowi CITY („dzielnica interesów”)

Cechy miasta-metropolii: koncentracja funkcji zarządczych (siedziby lub filie korporacji międzynarodowych, przedstawicielstwa organizacji miedzynarod.; usługi wyższego rzędu – tzw. FIRE: finance, insurance and real estate), wyposażenie w instytucje kulturalne i naukowe (wysoka aktywność kulturotwórcza, renomowane uniwersytety, międzynarodowe instytucje naukowe), doskonała sieć połączeń komunikacyjnych z innymi metropoliami w kraju i zagranicą (autostrady, szybka kolej, lotniska międzynarodowe),

Cechy miasta-metropolii (c.d.): rozwinięte usługi nastawione na klientów i turystów zagranicznych (centra kongresowe i wystawiennicze, luksusowe hotele, centra rozrywki, obiekty sportowe, itp.), regularne organizowanie spotkań międzynarodowych (kongresy, wystawy, targi, imprezy sportowe i artystyczne), własne przedstawicielstwa za granicą, rozwinięte przemysły wysokiej techniki, instytucje medialne o zasięgu międzynarodowym.

Sieć metropolii w ramach europejskiego centrum

Megalopolis to wielkoprzestrzenny układ osadniczy powstający w wyniku łączenia się sąsiednich obszarów metropolitalnych. np. tzw. BosWash (Boston, NY, Filadelfia, Baltimore i Waszyngton) – pow. 175 tys. km2, ok. 50 mln mieszk. Nippon-Megalopolis (Tokio-Jokohama, Osaka-Kioto-Kobe, Nagoja) - ok. 45 mln, megalopolis brytyjskie (Londyn-Birmingham-Manchester-Liverpool) - 20 mln, megalopolis zachodnioeuropejskie (Paryż-Lille-Bruksela-Antwerpia; Randstad Nederlanden: Rotterdam-Utrecht-Amsterdam i Zagłebie Ruhry) - ok. 40 mln

Nippon-Megalopolis

Shinkansen

Miasto postindustrialne to nowy typ miasta będący rezultatem współczesnych przemian w sferze ekonomicznej, technologicznej i społecznej; różni się od miast industrialnych pod wieloma względami, m.in. w zakresie struktury bazy ekonomicznej, systemu zarządzania, struktury społecznej, krajobrazu, rozmieszczenie funkcji, kierunków planowania itd.

Cechy miasta postindustrialnego: rosnąca rola sektora usług, przy jednoczesnym ograniczaniu znaczenia sektora produkcyjnego. większa elastyczność działalności produkcyjnej, rosnące znaczenie produkcji zaawansowanych technologii intensyfikacja kontaktów i przepływów międzynarodowych (ludzi, towarów, kapitałów i informacji) orientacja na zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych, menadżerski styl zarządzania, partnerska współpraca między sektorem publicznym i prywatnym, funkcjonowanie większości usług społecznych na zasadach rynkowych,