Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w Działaniach wdrażanych przez WUP w PO KL Paweł Lulek Koordynator Gender Mainstreaming WUP Kielce 1

Równościowy projekt Z dniem 1 kwietnia 2009 roku weszły w życie zmienione zasady systemu realizacji PO KL i wprowadzono nowy wzór Karty Oceny Merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu. Aktualnie obowiązująca wersja standardu minimum: znowelizowane Zasady Dokonywania Wyboru Projektów z 01.01.2010r. Równość szans to jedna z kwestii horyzontalnych, oceniana w sposób absolutny (0/1). Negatywna weryfikacja wniosku na etapie oceny równości szans powoduje bezwzględne odrzucenie projektu bez względu na jego inne aspekty. 2

Równościowy projekt to taki, który uwzględnia specyfikę, uwarunkowania i potrzeby każdej płci na każdym etapie: planowania, realizacji i ewaluacji. W Polsce dyskryminacja dotyczy przede wszystkim kobiet i jest zjawiskiem stwierdzonym i mierzalnym. Występowanie dyskryminacji jest więc faktem. Należy pamiętać, iż projekty skierowane tylko do kobiet nie dyskryminują mężczyzn i są z założenia zgodne z zasadą równości szans kobiet i mężczyzn. Są to tzw. działania wyrównawcze, zgodne z art. 18 3a &1 (cechy prawnie chronione) Kodeksu Pracy 3

Równościowy projekt Beneficjent ma obowiązek udowodnić, że jego projekt przyczynia się do zwiększenia równości szans. Pozytywna ocena nie może wynikać z deklaracji projektodawcy i zasady domniemania pozytywnego. Deklaracja projektodawcy, iż projekt zakłada „brak dyskryminacji”, „jednakowy dostęp do wsparcia”, uwzględnienie „równej liczby K i M” jest podstawą do odrzucenia wniosku. Deklaracja ta powoduje, że projekt utrwala istniejące dysproporcje i nierówne szanse. 4

Równościowy projekt We wniosku nie ma wyodrębnionego pola do opisu działań antydyskryminacyjnych. Uwzględnienie równości szans wymaga kompletnej przebudowy dotychczasowych wniosków we wszystkich punktach i zaplanowania całego projektu z myślą o położeniu kobiet i mężczyzn w kontekście konkretnego problemu. Adekwatne do analizy potrzeb mają być działania, rezultaty i sposób zarządzania projektem. 5

Równościowy wniosek – krok po kroku 6

Standard minimum Tak □ Nie □ 1. Czy projekt zawiera analizę sytuacji kobiet i mężczyzn, dotyczącą obszaru interwencji i / lub zasięgu oddziaływania projektu, która wskazuje na nierówności ze względu na płeć? (punkt 3.1 wniosku o dofinansowanie). Tak □ Nie □ Każdy wniosek powinien zawierać analizę sytuacji K i M w danym obszarze projektowym, niezależnie od tego, czy wsparcie kierowane jest do osób, czy instytucji. Oznacza to, że w punkcie 3.1 w uzasadnieniu realizacji projektu powinna znaleźć się analiza uwzględniająca społeczno – kulturowe uwarunkowania płci i różnice między położeniem i potrzebami K i M. Cele projektu muszą wynikać ze zdiagnozowanych problemów i być na nie odpowiedzią w kontekście płci Brak danych powinien być zinterpretowany jako bariera w kontekście GM 7

Standard minimum 2. Czy analiza sytuacji kobiet i mężczyzn zawiera dane ilościowe, które wskazują na brak istniejących nierówności w obszarze interwencji i / lub zasięgu oddziaływania projektu? (punkt 3.1 wniosku o dofinansowanie). Tak □ Nie □ W przypadku wykazania przez beneficjenta braku nierówności nie oznacza to automatycznego zwolnienia z obowiązku stosowania standardu minimum. Brak nierówności musi wynikać z przedstawionych danych ilościowych i jakościowych w analizie. Przedstawione dane powinny umożliwiać ich weryfikację przez członka KOP. 8

Równościowa analiza Równościowa analiza – oznacza przedstawienie danych ilościowych i jakościowych w podziale na płeć w obszarze interwencji i / lub zasięgu oddziaływania projektu oraz odniesienie się do występujących barier równości. Obszar interwencji – obszar objęty wsparciem w ramach PO KL, np. Zatrudnienie, integracja społeczna, edukacja, adaptacyjność, etc Zasięg oddziaływania – odnosi się do przestrzeni, której dotyczy projekt (region, powiat, gmina, przedsiębiorstwo, itd.) 9

Konstruowanie równościowej analizy Dane jakościowe: Powinny odnosić się do potrzeb K i M przedstawionych uprzednio w ujęciu ilościowym; Powinny ujawniać przyczyny zaistniałego stanu nierówności (np. wskazywać, dlaczego kobietom trudniej jest uczestniczyć w szkoleniach, mają mniejszą skłonność do reprezentowania postaw przedsiębiorczych); Powinny uzasadniać przyjęte w projekcie zróżnicowane wsparcie: różne dla kobiet i mężczyzn 10

Bariery równościowe Komisja Europejska zdefiniowała 10 barier równości, do których odnosić się muszą dane ilościowe i jakościowe przedstawione w projekcie: Segregacja pozioma i pionowa rynku pracy; Różnice w płacach kobiet i mężczyzn; Mała dostępność elastycznych rozwiązań czasu pracy; Niski udział mężczyzn w wypełnianiu obowiązków domowych; Niski udział kobiet w podejmowaniu decyzji; Przemoc ze względu na płeć; Niewidoczność kwestii płci w ochronie zdrowia; Niewystarczający system opieki przedszkolnej; Stereotypy płci we wszystkich obszarach; Dyskryminacja zwielokrotniona. 11

Równościowa analiza – metoda 4 kroków Reprezentacja ilościowa – zebranie danych posegregowanych ze względu na płeć (ile, w jakim wieku, wykształceniu, stażu, okresu bezrobocia, jaki popyt na pracę, etc) Portret uczestnika/uczestniczki – zbudowanie całościowego obrazu uczestników/uczestniczek projektu z uwzględnieniem wymiaru zawodowego i prywatnego (kto zajmuje się dziećmi, kto i gdzie pracuje, ile zarabia, jakie ma trudności) Przyczyny zaistniałej sytuacji – identyfikacja barier równości w danym obszarze (dlaczego tak jest, jakie są zależności między zaistniałą sytuacją a tradycyjnymi rolami społecznymi, kto naprawdę podejmuje decyzje, które z barier są kluczowe) Potrzeby kobiet i mężczyzn i ich specyficzna identyfikacja 12

Konstruowanie równościowej analizy Analiza sytuacji kobiet i mężczyzn ma na celu pokazanie za pomocą danych liczbowych i jakościowych, w jakiej sytuacji znajdują się kobiety i mężczyźni wchodzący w skład grupy docelowej projektu: Czy w położeniu K i M występują różnice? Jakiego są rodzaju? Czy któraś z grup znajduje się w gorszym położeniu? Z czego wynika gorsze położenie którejkolwiek za grup? 13

Konstruowanie równościowej analizy Przykładowe dane ilościowe: Liczba bezrobotnych kobiet i mężczyzn w zasięgu oddziaływania projektu, stopień korzystania z aktywnej integracji osób niepełnosprawnych według płci, liczba studentów/doktorantów na kierunkach strategicznych, liczba K i M zatrudnionych w instytucjach ekonomii społecznej, liczba kobiet na stanowiskach kierowniczych w przedsiębiorstwach, związkach zawodowych, samorządach gospodarczych. Dane ilościowe muszą odpowiadać geograficznemu zasięgowi projektu. 14

Bariery równościowe Projektodawca nie ma obowiązku powtarzania (potwierdzania) ani udowadniania istnienia barier w obszarze interwencji swojego projektu. Projektodawca ma obowiązek pokazać, jaki wpływ mają te bariery (jedna lub kilka) na rozwiązanie problemu, któremu odpowiada projekt. 15

Standard minimum 3. Czy użyte w analizie sytuacji kobiet i mężczyzn dane w podziale na płeć dotyczą obszaru interwencji i zasięgu oddziaływania projektu (punkt 3.1 wniosku o dofinansowanie). Tak □ Nie □ Dane ilościowe w podziale na płeć powinny dotyczyć zasięgu realizacji projektu, a więc np. regionu, powiatu, instytucji, przedsiębiorstwa, jak również obszaru interwencji projektu, tj. np. zmniejszenia bezrobocia w grupie docelowej. 16

Standard minimum 4. Czy działania odpowiadają na nierówności ze względu na płeć, istniejące w obszarze interwencji i / lub zasięgu oddziaływania projektu i / lub różnicują działania (formy wsparcia) dla kobiet i mężczyzn (punkt 3.2 i 3.3 wniosku o dofinansowanie). Tak □ Nie □ Zaplanowane działania (a w przypadku projektów innowacyjnych również rozwiązania planowane do wypracowania) powinny odpowiadać na nierówności i bariery zdiagnozowane w analizie. W przypadku zdiagnozowanym braku barier projekt powinien uwzględniać działania zapobiegające ewentualnym nierównościom, np. poprzez przedsięwzięcia edukacyjne 17

Równościowe działania Są zróżnicowane – inne dla kobiet i mężczyzn, zależne od położenia, np. wobec kobiet uwzględniające wydłużone godziny pracy biura, elastyczne terminy zajęć szkoleniowych, zapewniające opiekę nad dziećmi na czas zajęć, dogodne sposoby rekrutacji, inne dla kobiet z miasta i z obszarów wiejskich, używające języka wrażliwego na płeć, etc Są kompleksowe – uwzględniają wsparcie dodatkowe, równościowy przekaz w programach nauczania, dodatkowe zajęcia antydyskryminacyjne z Prawa Pracy dla kadry zarządzającej, etc 18

Równościowe działania Kosztowe – wpisane do projektu, wyodrębnione w budżecie, np. dodatkowe szkolenia równościowe, doradztwo dla przedsiębiorców, dodatkowe analizy, niestandardowe warunki rekrutacji, etc; Bezkosztowe – stanowiące wartość dodaną, np. równościowe komunikaty w materiałach promocyjnych, stosowanie języka wrażliwego na płeć w materiałach promocyjnych, uwzględnienie problematyki płci w raportach końcowych, etc Powinny być nowoczesne i innowacyjne – z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, np. adresujące do kobiet wsparcie uważane za typowo męskie i uwzględniające zestaw czynników zachęcających kobiety do podejmowania nowych wyzwań 19

Standard minimum 5. Czy rezultat (y) są podane w podziale na płeć wskazują jak projekt wpłynie na sytuację kobiet i mężczyzn w obszarze interwencji i / lub zasięgu oddziaływania projektu (punkt 3.4 wniosku o dofinansowanie). Tak □ Nie □ Rezultaty w postaci liczby osób mają być podane w podziale na płeć. W punkcie 3.4 wniosku powinna znaleźć się informacja w jaki sposób rezultaty przyczyniają się do zmniejszenia istniejących nierówności płci. 20

Równościowe rezultaty Adekwatne do diagnozy i zidentyfikowanych potrzeb kobiet i mężczyzn, Jeżeli potrzeby są inne w przypadku kobiet i mężczyzn, rezultaty powinny zostać określone oddzielnie dla każdej płci. 21

Standard minimum Tak □ Nie □ 6. Czy projekt wskazuje, w jaki sposób zostanie zapewnione równościowe zarządzanie (punkt 3.5 wniosku o dofinansowanie). Tak □ Nie □ Opis sposobu zarządzania projektem jest zasadny zwłaszcza w stosunku do projektów badawczych oraz skierowanych do instytucji, gdzie można wykazać, iż organizacja prac np. wspiera godzenie życia zawodowego i rodzinnego (elastyczne formy zatrudnienia części kadry). Ważny jest także aspekt edukacyjno – świadomościowy projektu, co powinno być wykazane na tym etapie. Beneficjent powinien uwzględnić np. przeszkolenie kadry w zakresie GM, zapewnić dostęp do informacji w tym zakresie, przeszkolić kadrę trenerską, w materiałach szkoleniowych uwzględnić treści równościowe, etc. Uwaga na zagrożenie kolizji z prawodawstwem krajowym!! Zapis sugerujący kierowanie się płcią w przypadku zatrudniania kadry projektu jest dyskryminacją z punktu widzenia Kodeksu Pracy. 22

Przykłady równościowego sposobu zarządzania projektem (1)‏ 1. Koordynator/ koordynatorka aktywnie wspiera działania na rzecz równości płci i angażuje w nie cały zespól. 2. Wszyscy pracownicy i pracownice zespołu projektowego, w tym również podwykonawcy (np. trenerzy/trenerki) zdają sobie sprawę z obowiązku przestrzegania zasady równości szans kobiet i mężczyzn, i wiedzą jak ta zasada odnosi się do koncepcji projektu oraz ich codziennej pracy. Zespół ma dostęp do wiedzy i umiejętności z zakresu równości płci dostosowanych do potrzeb indywidualnych i zawartości merytorycznej projektu np. poprzez cyklicznie organizowane szkolenia równościowe. 3. Zespół dysponuje wiedzą na temat przepisów prawa pracy dotyczących zapobiegania dyskryminacji, w tym molestowaniu seksualnego. 23

Przykłady równościowego sposobu zarządzania projektem (2)‏ 4. W zespole projektowym jasno określona jest odpowiedzialność za przestrzeganie zasady równości szans. Inne zadania związane z równością przypisane są do obowiązków koordynatora/koordynatorki ds. komunikacji, inne do działu współpracującego z uczestnikami i uczestniczkami projektu, jeszcze inne zdefiniowane są w obszarze sprawozdawczości projektowej. 5. W podejmowaniu decyzji projektowych zaangażowane są zarówno kobiety jak i mężczyźni. Struktura zarządzania projektem gwarantuje zrównoważony pod kątem płci udział w procesach decyzyjnych i wspiera zaangażowanie mężczyzn w działania na rzecz równości płci. 6. Skład zespołu projektowego jest stosunkowo różnorodny i odzwierciedla charakterystykę grup docelowych (ze względu na płeć, wiek, sytuację rodzinną, stopień sprawności, pochodzenie etniczne). 7. Organizacja pracy zespołu projektowego uwzględnia elastyczne formy pracy i wspiera godzenie życia zawodowego i prywatnego pracowników i pracownic. 24

Standard minimum WYJĄTKI Tak □ Nie □ 7. Czy projekt należy do wyjątku, co do którego nie stosuje się standardu minimum? Tak □ Nie □ WYJĄTKI Wyjątki stanowią projekty o ograniczonej rekrutacji, która wynika z: profilu działalności projektodawcy (ograniczenia statutowe), realizacji działań pozytywnych (działania te pozwalają na wpłynięcie na niekorzystną sytuację danej płci w konkretnym obszarze, a tym samym wyrównanie jej szans społecznych i zawodowych) – wówczas beneficjent jest zobowiązany do sporządzenia we wniosku analizy wskazującej na konieczność realizacji takich działań zamkniętej rekrutacji (np. na terenie zakładu karnego). 25

Standard minimum WYJĄTKI Wyjątek zamkniętej rekrutacji – występuje w sytuacji, gdy projekt obejmuje wsparciem wszystkich pracowników (personel) konkretnego podmiotu, wyodrębnionej organizacyjnie części danego podmiotu lub konkretnej grupy podmiotów wskazanych we wniosku (np. wszyscy pracownicy działu PR w przedsiębiorstwie). Beneficjent jest zobowiązany do zawarcia w treści wniosku informacji, iż jego projekt należy do niniejszej kategorii wyjątku oraz wymienić z nazwy podmiot lub podmioty do których kieruje wsparcie. 26

Standard minimum Ostateczna decyzja o zakwalifikowaniu danego podmiotu do któregoś z wyjątków należy do instytucji oceniającej wniosek o dofinansowanie. IZ zaleca, by w przypadku projektów, które należą do wyjątków również zaplanować działania zmierzające do przestrzegania zasady równości płci – pomimo, iż nie będą one przedmiotem oceny. 27

Standard minimum Standard minimum jest spełniony w przypadku uzyskania 2 pozytywnych odpowiedzi. IZ PO KL stopniowo będzie zwiększać ilość pozytywnych odpowiedzi wymaganych do spełnienia standardu minimum. 28

Liczba uczestników projektu – adekwatność i realizm Kryterium 50/50: Może pogłębiać nierówność, gdy problem nie dotyczy „po równo” kobiet i mężczyzn, ale jedna z płci ma wyraźnie gorszą sytuację, Może być niemożliwe do osiągnięcia, gdy z powodu stereotypów i segregacji rynku pracy, nie znajdujemy tylu reprezentantów/reprezentantek w danej grupie, Rekomendowane w składzie ciał podejmujących decyzje. 29

Równościowa „mapa” PO KL Projekty w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i szkoleń pracujących: Dokonujemy analizy bezrobocia w interesującym nas obszarze pod kątem oddziaływania na kobiety i mężczyzn (podajemy wskaźniki ilościowe i jakościowe Wskazujemy bariery i obszary dyskryminacji (niedoreprezentowania). Pamiętajmy: analiza ze względu na płeć powinna dotyczyć grupy, której ma dotyczyć projekt!! (jeżeli dane w podziale na płeć dotyczą innej grupy niż ta, którą obejmuje projekt, jest to nie tylko niezgodne z zasadą równości, ale także niewłaściwe z punktu widzenia metodologii planowania projektu) Stosujemy zasadę proporcjonalności i oddziaływania pozytywnego: zaplanowany udział uczestników w podziale na K i M powinien odzwierciedlać zdiagnozowaną proporcję wzmacniając płeć niedoreprezentowaną 30

Równościowa „mapa” PO KL Projekty w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i szkoleń pracujących: W planowaniu działań odnosimy się do kwestii przełamywania stereotypów (nie utrwalamy podziałów na zawody typowo męskie i kobiecew planowaniu szkoleń, prac interwencyjnych, staży) Realizując działania doradcze w projekcie w sposób szczególny odnosimy się do kwestii równości szans np. w zakresie tworzenia IPD, świadcząc usługo doradztwa zawodowego, etc) Nie wolno nam stracić z oczu celu kluczowego projektu – programujemy wzrost kwalifikacji, na które jest faktyczne zapotrzebowanie, wzmacniając przy tym płeć niedoreprezentowaną i przełamując tradycyjny podział zawodów K/M 31

Równościowa „mapa” PO KL Projekty ukierunkowane na promocję przedsiębiorczości: Zwracamy uwagę na skład komisji oceniających biznesplany – zapobiegamy powstawaniu zespołów jednorodnych płciowo Przy wyborze projektów do dofinansowania – bierzmy pod uwagę poziom przedsiębiorczości i aktywności zawodowej kobiet w danej branży Pamiętajmy, iż odnośnie rekrutacji, zgodnie z prawem, pracodawca może preferować daną płeć tylko i wyłącznie po spełnieniu dwóch warunków: po pierwsze – kwalifikacje merytoryczne na dane stanowisko są w stopniu równym lub „prawie równym” spełnione przez kandydatów K/M oraz dana płeć jest niedoreprezentowana w danym sektorze Umiejętnie skonstruujmy działania promocyjno – informacyjne opierając się na równościowej analizie wstępnej W przypadku doradztwa i szkoleń – zapewnić, iż będą one realizowane w elastycznych godzinach, a w czasie ich świadczenia zostanie zapewniona np. opieka nad dziećmi 32

Równościowa „mapa” PO KL Projekty promocyjno - informacyjne: Używamy języka wrażliwego na płeć; Pokazujemy kobiety i mężczyzn w niestereotypowych rolach; Unikamy przekazu seksistowskiego; Różnicujemy instrumenty i kanały komunikacji tak, by najskuteczniej docierać do pożądanego targetu; Używamy równościowych przekazów audiowizualnych; Zachęcamy wprost przedstawicieli płci niedoreprezentowanej do udziały w nietypowym dla danej płci rodzaju przedsięwzięcia (np. „… zachęcamy do udziału w szkoleniu w szczególności kobiety. Wszystkim uczestniczkom zapewniamy indywidualne doradztwo i elastyczne terminy zajęć” 33

Równościowa „mapa” PO KL Projekty badawcze: Umiejętnie definiujemy problem badawczy w odniesieniu do potrzeb, problemów, specyfiki płci; Dobieramy próby badawcze zgodnie z zasadami równości; Wszystkie dane, jakie dostarcza projekt badawczy powinny być posegregowane ze względu na płeć tak, by w dowolnym momencie mieć łatwy dostęp do informacji ilustrujących położenie kobiet i mężczyzn w obszarze badawczym; Używany języka wrażliwego na płeć; Angażujemy kobiety i mężczyzn w kompleksowy proces realizacji badania: przygotowanie badania, przeprowadzenie, ewaluację i prezentację wyników. 34

Ustalenia Grupy Roboczej ds Ustalenia Grupy Roboczej ds. Zasady Równości Szans Kobiet i Mężczyzn PO KL dotyczące weryfikacji wniosków składanych w ramach PO KL pod kątem spełniania standardu minimum i rekomendacje zawarte w piśmie IZ z 8 września 2009 roku 35

Budżet „wrażliwy” na płeć Budżet wrażliwy na płeć to taki, który na poziomie projektu pozwala kobietom i mężczyznom w równym stopniu korzystać ze wsparcia: Zagwarantuje, że kobiety i mężczyźni uzyskają równe pod względem finansowym wsparcie, Zagwarantuje, że w projekcie znajdą się środki umożliwiające realizację równościowych działań. Na poziomie zadań należy brać pod uwagę liczbę K i M przewidzianą do udzielenia wsparcia oraz całkowitą wartość projektu. Umożliwi to wyliczenie średniej wartości wsparcia udzielonego K i M. W budżecie powinny zostać ujęte środki na działania specyficzne (rekompensacyjne) wobec płci niedoreprezentowanej, np. dojazd, wydłużone godziny otwarcia biura, dodatkowe wsparcie psychologiczne, opieka nad dziećmi, koszty szkoleń GM, szkolenia wspierające konkretne umiejętności w przypadku stwierdzonych braków) 36

Traktowanie rozłącznie pytań standardu minimum - Wszystkie punkty standardu powinny być traktowane rozłącznie. Tym samym możliwa jest sytuacja, w której np. udzielono pozytywnej odpowiedzi na pytanie nr 3 standardu minimum, podczas gdy odpowiedzi na pytanie 1 i 2 są negatywne. 37

Wybrane źródła danych Raport GUS „Kobiety w Polsce” – 2008, Raport UNDP „Polityka równości płci – Polska 2007” - 2007, Krajowy System Monitorowania Równego Traktowania Kobiet i Mężczyzn - www.monitoring.rownystatus.gov.pl, Obserwatoria Rynku Pracy, System Informacji Oświatowej, Analizy rynku pracy i odrębne opracowania WUP i PUP „Ślepa na płeć. Edukacja równościowa po polsku. Raport krytyczny” (www.feminoteka.pl) „Równa szkoła – edukacja wolna od dyskryminacji. Poradnik dla nauczycielek i nauczycieli” (www.haus.pl) Raport Kongresu Kobiet Polskich 2009 Raport GUS „Kobiety w Polsce” 2008 Raport PARP „Rola kobiet w innowacyjnej przedsiębiorczości wysokich technologii” 38

Wybrane źródła danych do projektów edukacyjnych G. Mazurkiewicz „Kształcenie chłopców i dziewcząt. Naturalny porządek, nierówność czy dyskryminacja” Ewa Majewska, Ewa Rutkowska „Równa szkoła – edukacja wolna od dyskryminacji” www.bezuprzedzeń.org www. wstronedziewczat.org.pl 39

Źródła danych Z dniem 18 czerwca 2009 roku została udostępniona skrzynka mailowa rownoscplci@mrr.gov.pl, pod którą można uzyskać informacje nt. standardu minimum w projektach PO KL. W każdej IP oraz IP2 funkcjonują osoby pełniące rolę Koordynatorów GM, realizujących zadania ww. instytucji w zakresie realizacji polityki równości szans kobiet i męzczyzn. 40