Wprowadzenie do literatury i historii biblijnej – Pięcioksiąg (Tora)‏

BIBLIOGRAFIA Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych ze wstępami i komentarzami. Opracował zespół pod redakcją M. Petera i M. Wolniewicza, t. 1-4, Poznań3 1999. The New Jerusalem Bible – komentarze STACHOWIAK L., WSTĘP DO STAREGO TESTAMENTU, Pallotinum, Poznań 1990. PRITCHARD J., WIELKI ATLAS BIBLIJNY Vocatio, 1994 AHARONI J,. BIBLE ATLAS New York, 1993 ACHTEMEIER P. J., ENCYKLOPEDIA BIBLIJNA Vocatio, 1998 METZGER M. SŁOWNIK WIEDZY BIBLIJNEJ Vocatio, 1999 BRIGHT J., HISTORIA IZRAELA Warszawa, 1994 HARRINGTON W. J., KLUCZ DO BIBLII, PWN, 1992. CHROSTOWSKI W. (red. tł. pol.), KATOLOCKI KOMENTARZ BIBLIJNY, Vocatio, 2001 PARROT A., BIBLIA I STAROŻYTNY ŚWIAT, PAX, 1968

Biblia a kultura (cywilizacja) europejska Możemy mówić o trzech źródłach obecnej cywilizacji: tradycja grecko-rzymska, tradycja chrześcijańska wypływająca z tradycji żydowskiej, nauka współczesna. Kultura rozumiana jako produkt myśli i wysiłku pojedynczego człowieka i wszystkich ludzi razem jest określonym dobrem, zawierającym: język, literaturę, edukację, naukę, sztukę, filozofię, prawo, obyczaje itd.

Wpływ Biblii na kulturę Wpływ ten jest widoczny we wszystkich dziedzinach aktywności ludzkiej: religia, polityka, prawo, sztuka, moralność, język i historia (wszak Biblia jest księgą historyczną). Warto uświadomić sobie jak wiele idiomów zawdzięczamy Biblii, np. niewierny Tomasz, wilk w owczej skórze, sodomia, manna z nieba, Judasz, oraz wiele imion własnych.

Co to jest Biblia? ?

Problem nazwy 1) Biblia 2) Pismo Święte 3) Stary Testament i Nowy Testament 3) Kanon (ksiąg świętych)‏ 4) Tanach ??????????????????????????????

1) Biblia (z greckiego βιβλίον, biblion – zwój papirusu, księga, l.m. βιβλία, biblia – księgi)‏

2) Pismo Święte: Zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez Żydów, chrześcijan (i innych?) za natchnione przez Boga. Nie tylko chrześcijanie i Żydzi moją święte księgi

Koran

Księga Mormona

Wedy

Tora Samarytan Wielki Kapłan Yaacov ben Aaharon ben Shalma (1900 r.)‏ Samarytanie na g. Gerizim

3) Stary i Nowy Testament Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Trzeba pamiętać, że kanony Kościołów Prawosławnych są zróżnicowane nieco w zależności od patriarchatu, u protestantów w zależności od wspólnoty. Różnice nieraz są znaczne, jeśli chodzi o przyjęcie lub odrzucenie całych ksiąg, jak i ich fragmentów.

cd. Stary i Nowy Testament Katolicy → 46 ksiąg ST z księgami deuteronomicznymi (Tobiasza, Judyty, Mądrości Salomona, Barucha, 1-2 Machabejską, fragmentami Estery i Daniela) oraz 27 ksiąg NT; Protestanci → 39 ksiąg ST (bez deuteronomicznych) i 27 NT; Prawosławni → dodają do Biblii Katolickiej 1-2 Ezdrasza, Modlitwę Manassesa, Psalm 151 oraz 3 Księgę Machabejską (4 Mch jest dodatkiem).

3) Kanon (ksiąg świętych)‏ (z gr. od "kané" miara, pręt mierniczy, "kanon" reguła postępowania)‏ – zbiór lub spis ksiąg uznanych za autentyczne i natchnione Pismo Święte (Biblię). Ustalenie kanonu jest ściśle związane z uznaniem Biblii i jej poszczególnych części za dzieło powstałe z inspiracji Boga.

4) Tanach Biblia hebrajska - Judaizm 1) Tôrâh (pięcioksiąg Mojżesza), 2) Nêbî’îm (Prorocy), 3) Kĕtûbîm (Pisma).

Sposób podejścia do Biblii Religijne (dewocjonalne od łac. devotus – wierny, pobożny lub devotio – ślubowanie, ofiarowanie) → Biblia jest Słowem Żywym, wykładnikiem doktryny religijnej. Naukowo – krytyczne → Przygotowaniem do niego jest ten kurs. Opiera się ono na szukaniu znaczenie tekstu w jego dalszym i bliższym kontekście zarówno tekstualnym jak historycznym i stanowi informację obiektywną. Synteza → jest obecnie domeną teologii biblijnej oficjalnie wykładanej w dokumentach Kościoła.(SWD)‏

I. METODY I NARZĘDZIA DO STUDIOWANIA BIBLII Błędy interpretacji tekstu biblijnego spowodowane są: różnicami kulturowymi; przepaścią czasową (nawet 3000 lat); specjalnym statusem przypisanym Biblii przez religie. Biblia jest traktowana jako test święty, któremu stawiane są inne pytania niż innym tekstom; nastawieniem uprzednim. Itp. .... Biblia jako księga pisana w obcym, starożytnym języku wymaga egzegezy. Słowo egzegeza pochodzi od gr. evxhgei/to – wyjaśnia, opowiada, oznacza proces wyjaśniania i interpretacji tekstu.

Typy krytycyzmu biblijnego Słowo „krytyczny” nie ma tu znaczenia negatywnego, lecz odwołuje się do greckiego rdzenia znaczeniowego kritiko.j – zdolny do rozróżniania, osądzania. Krytycyzm biblijny nie niszczy znaczenia tekstu, lecz szuka sensów głębszych i szerszych.

KRYTYKA TEKSTU (Textual criticism)‏ Krytyka tekstualna poprzez porównywanie różnych, dostępnych manuskryptów stara się odsłonić tekst oryginalny. Ta forma studiów biblijnych nazywana jest czasem Lower criticism. W tej metodzie, która jest zasadniczo wstępną metodą interpretacji tekstu wyróżnia się dwa obszary studiów: Fakty zewnętrzne; Fakty wewnętrzne. Jako przykład może służyć Ps 49(48), 12 – „Groby są ich domami na wieki …”, hebrajskie słowo tłumaczone na język polski jako „grób” ma rdzeń zwokalizowany jako rb,q, - „grób”, ale inny równorzędny manuskrypt zawiera formę rdzenia br,q, - „wnętrze”. Za tym pierwszym tłumaczeniem przemawia kontekst.

KRYTYKA HISTORYCZNA (Historical criticism)‏ Krytyka ta obejmuje dwa pola studiów: Historyczność zawartych w tekście informacji. Przykładem może być pytanie o historyczność narodzenia Jezusa. Łukasz podaje (Łk 2,1-7) podaje, że Jezus narodził się, „gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz,” a był on nim od 6 – 9 r po Chr. Mateusz natomiast (Mt 2,1) mówi o narodzeniu Jezusa „za panowania króla Heroda”, który umarł w 4 r. przed Chr. Większość egzegetów opowiada się za pomyłką Łukasza, który pisał swą ewangelię później tzn. pod koniec I w. po Chr., dzieciństwa zaś Jezusa przypadało właśnie na rządy Quiriniusa. Czynniki historyczne kształtujące tekst. Analiza ta bierze pod uwagę następujące czynniki: czas kompozycji tekstu, który kształtuje przesłanie; miejsce kompozycji; autora; tożsamość słuchaczy, czyli to kim byli. (nb. adresat wpływa także na kompozycję tekstu poprzez swoje potrzeby, problemy, pochodzenie itp.)‏

KRYTYKA LITERACKA (Literary criticism)‏ W procesie tej analizy należy rozważyć: Tekst niezależnie od jego historycznych i kulturowych uwarunkowań. Specyfikę wewnętrznych elementów tekstu takich jak: funkcja słów, znaczenie symboli i znaków, dynamika i znaczenie tekstu, gramatyka, styl, struktura, integralność itp.

KRYTYKA ŹRÓDEŁ (Source criticism)‏ Rozważa się tu inne źródła potwierdzające lub zaprzeczające szczegółom tekstu badanego oraz źródła, do których tekst odwołuje się lub które cytuje. Przykładem może być Lb 21,14-15 – „ … powiedziane jest w księdze "Wojen Pana"” Cechami pozwalającymi wyodrębnić inne źródła, wkomponowane w tekst są: zmiana słownictwa (np. zmiana nazwy Boga: Elohim / Jahwe), składni, stylu, przerwy w płynności tekstu, powtórzenia (np. Rdz1,1 – 2,4a i Rdz 2,4b-25). Wnioskiem z tej analizy jest np. teoria dokumentów (XIX w.), która wyodrębnia w Pięcioksięgu Mojżesza cztery hipotetyczne źródła, z których jest on skompilowany: źródłoJ-Jahwisty (1000 – 900 r. przed Chr.), źródło E- Elohisty (pochodzące z królestwa północnego 900 – 800 r. przed Chr.), źródło D-Deuteronomiczne (głównie Księga Powtórzonego Prawa) oraz źródło P-kapłańskie (zwierające głównie przepisy kultyczne, genealogie).

KRYTYKA FORM (Form criticism)‏ Akty komunikacji wyrażają się poprzez użytą formę: żart, wiadomość, telefon itp. Forma wpływa na rozumienie wiadomości. Przykładami mogą być: Apokalipsa, która ma formę apokalipsy, listy św. Pawła mające formę listów, hymny jak Flp 2,6-11, itp. Proces polega także na badaniu formy ustnej na podstawie tekstu zapisanego poprzez próbę odpowiedzi na pytanie jak użyty był badany materiał na początku np. do modlitwy, jako treść ślubu, jako dokument prawny itp. Krytyka Form pozwala określić także zmiany tradycji oraz miejsca styku rożnych tradycji.

KRYTYKA REDAKCJI (Redaction criticism)‏ Krytyka redakcji zajmuje się odpowiedzią na pytanie: jak autor uformował materiał? O ile krytyka form zajmowała się stosunkowo małymi jednostkami tekstu, o tyle krytyka redakcji spogląda na bardziej całościowe dane. Pisarze biblijni nie byli tylko kolekcjonerami i kompilatorami tradycji, lecz byli twórczymi pisarzami i teologami. Redaktor był, więc edytorem, korektorem uzupełniającym idee. Krytyka Redakcji domaga się zrozumienia teologicznego, ideologicznego, politycznego punktu widzenia przyjętego przez autora (redaktora) tekstu, jego literackich zainteresowań, uwarunkowań jego życia itd. Przykładem może być 1Krn, która używa jako źródeł 1 i 2 Sm, lecz prezentuje postać Dawida w sposób wyidealizowany (np. pomija grzech z Batszebą) - dlaczego???.

KRYTYKA KANONICZNA Jest to najnowsza metoda analizy biblijnej. Zajmuje się ona ostateczną formą tekstu, sposobem, w jaki badany tekst pojawia się w kanonie. Analiza traktuje tekst jako część większej całości i pyta o jego znaczenie dla wspólnoty wierzących w czasie powstawanie tekstu oraz współcześnie. Teksty biblijne stanowią mowę części wspólnoty do pozostałych wierzących. Czasem teksty pozornie sobie zaprzeczają i tylko analiza kanoniczna pozwala wydobyć ich prawdziwie uniwersalny i głęboki sens. Przykładem może być Rz 13,1 – „Każdy niech będzie poddany władzom, sprawującym rządy nad innymi. Nie ma bowiem władzy, która by nie pochodziła od Boga, a te, które są, zostały ustanowione przez Boga.” oraz Dz 4, 19 – „Piotr i Jan odpowiedzieli: «Rozsądźcie, czy słuszne jest w oczach Bożych bardziej słuchać was niż Boga?” i Ap 13, które mówią wyraźnie o konieczności stawienia oporu władzy. Dopiero zestawienie tych tekstów ze znaczeniem całościowym Biblii pozwala na prawidłową interpretację tego problemu