Projektowanie programów studiów Seminarium BOLOŃSKIE Krajowe Ramy Kwalifikacji. Budowa programów studiów na bazie efektów kształcenia Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 12 kwietnia 2011 Maria Próchnicka Projektowanie programów studiów w oparciu o efekty kształcenia zdefiniowane dla obszarów kształcenia

Plan Definicje podstawowych terminów Metodyka tworzenia programu studiów/kształcenia w oparciu o efekty kształcenia Narzędzia wykorzystywane w procesie projektowania programu studiów/kształcenia Metodyka opisu programu studiów/kształcenia

Definicje podstawowych terminów

Program studiów/kształcenia (curriculum) USTAWA z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw Podporządkowany wspólnemu celowi i wynikający z ogólnego opisu efektów uczenia się spójny i dobrze ustrukturowany zestaw wzajemnie połączonych ze sobą przedmiotów, ich treści oraz osiąganych efektów uczenia się, oferowany przez uczelnię, prowadzący do uzyskania pełnej kwalifikacji na określonym poziomie, zgodnie z wymaganiami prawnymi i wewnętrznymi regulacjami obowiązującymi w uczelni Program kształcenia – opis określonych przez uczelnię spójnych efektów kształcenia, zgodny z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, oraz opis procesu kształcenia, prowadzącego do osiągnięcia tych efektów, wraz z przypisanymi do poszczególnych modułów tego procesu punktami ECTS

Cel programu studiów/kształcenia/modułu/przedmiotu Moduł/przedmiot Cel programu studiów/kształcenia/modułu/przedmiotu Jednostka programu studiów/kształcenia posiadająca wyodrębnione cele i efekty kształcenia, zgodne z celem i efektami programu kształcenia, realizowana w oparciu o specyficzne dla niej metody nauczania i uczenia się oraz oceny i potwierdzania efektów kształcenia Szeroki, ogólny opis intencji kształcenia; wskazuje na to co nauczyciel zamierza osiągnąć w programie kształcenia/modułu/przedmiotu. Cele są zwykle formułowane z punktu widzenia nauczycieli

Studia w uczelni są prowadzone w ramach kierunku studiów USTAWA z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw OBSZAR KSZTAŁCENIA - zasób wiedzy i umiejętności z zakresu jednego z obszarów wiedzy określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki „Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego, określi w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów […] dziedziny nauki i sztuki oraz dyscypliny naukowe i artystyczne, […] oraz obszary wiedzy, z uwzględnieniem obszarów kształcenia określonych w przepisach o szkolnictwie wyższym” (art. 3 ust. 1. ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki ) KIERUNEK STUDIÓW - wyodrębnioną część jednego lub kilku obszarów kształcenia, realizowana w uczelni w sposób określony przez program kształcenia Studia w uczelni są prowadzone w ramach kierunku studiów Art. 8 ust. 1 PROGRAM KSZTAŁCENIA - opis określonych przez uczelnię spójnych efektów kształcenia, zgodny z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, oraz opis procesu kształcenia, prowadzącego do osiągnięcia tych efektów, wraz z przypisanymi do poszczególnych modułów tego procesu punktami ECTS Uczelnia ma w szczególności prawo do: ustalania planów studiów i programów kształcenia, uwzględniających efekty kształcenia zgodnie z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, zwanymi dalej „Krajowymi Ramami Kwalifikacji”, dla obszarów kształcenia określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 1pkt 2 [Art. 6 ust. 1, pkt 4 b)]

Kwalifikacje pierwszego stopnia Kwalifikacje - efekty kształcenia, poświadczone dyplomem, świadectwem, certyfikatem lub innym dokumentem wydanym przez uprawnioną instytucję potwierdzającym uzyskanie zakładanych efektów kształcenia Kwalifikacje pierwszego stopnia (Tytuł zawodowy licencjata, inżyniera lub równorzędny) USTAWA z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw Kwalifikacje drugiego stopnia (Tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny) NAKŁAD PRACY POZIOM Kwalifikacje trzeciego stopnia (Stopień naukowy doktora) KWALIFIKACJE Kwalifikacje podyplomowe Profil ogólnoakademicki EFEKTY KSZTAŁCENIA PROFIL Profil praktyczny

WIEDZA  efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się. Wiedza jest zbiorem faktów, zasad, teorii i praktyk powiązanych z dziedziną pracy lub nauki. W kontekście europejskich ram kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną UMIEJĘTNOŚCI  zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. W kontekście europejskich ram kwalifikacji umiejętności określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów) EFEKTY UCZENIA SIĘ KOMPETENCJE  udowodniona zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych, społecznych lub metodologicznych okazywana w pracy lub nauce oraz w karierze zawodowej i osobistej; w europejskich ramach kwalifikacji, kompetencje określane są w kategoriach odpowiedzialności i autonomii W projekcie Tuning kompetencje stanowią „dynamiczne połączenie wiedzy, jej rozumienia i umiejętności” oraz dzielą się na przedmiotowe i ogólne (instrumentalne: kognitywne, metodologiczne, techniczne, językowe); interpersonalne: interakcja, współpraca społeczna); systemowe: połączenie wiedzy, jej rozumienia i wrażliwości np. umiejętność prowadzenia badań, zastosowania wiedzy w praktyce, uczenia się, przystosowywania się do nowych sytuacji) ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 18 czerwca 2009 r.

EFEKTY UCZENIA SIĘ (LEARNING OUTCOMES) – to, co osoba ucząca się wie, rozumie i potrafi wyko­nać w wyniku uczenia się, ujęte w kategoriach wiedzy, umie­jęt­ności oraz kompetencji personalnych i społecznych EFEKTY KSZTAŁCENIA – to, co osoba uczestnicząca w procesie kształcenia prowadzonym przez instytucję edukacyjną lub szkoleniową wie, rozu­mie i potrafi wyko­nać po jego zakończeniu, ujęte w kategoriach wiedzy, umie­jętności oraz kompetencji personalnych i społecznych Definicja przyjęta uchwałą nr 7/VII/10 Komitetu Sterującego do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie w dniu 29 lipca 2010 r.

GENERYCZNE EFEKTY EFEKTY SPECYFICZNE Definicje przyjęte uchwałą nr 7/VII/10 Komitetu Sterującego do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie w dniu 29 lipca 2010 r. Dla poziomów (Krajowe Ramy Kwalifikacji) Wiedza – zasób powiązanych ze sobą faktów, zasad, teorii i doświadczeń przyswojonych przez osobę uczącą się Dla obszarów kształcenia: 1. studiów humanistycznych, 2. nauk społecznych, 3. nauk ścisłych, 4. studiów przyrodniczych, 5. technicznych, 6. medycznych, 7. rolniczych, leśnych i weterynaryjnych, 8. poświęconych sztuce EFEKTY SPECYFICZNE Efekty kształcenia - zasób wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych uzyskanych w procesie kształcenia przez osobę uczącą się Umiejętności – zdolność wykorzystania wiedzy oraz wyćwiczonych spraw­ności do wykonywania zadań oraz rozwiązywania problemów Dla profili kształcenia Dla kierunków studiów Dla programów studiów/kształcenia Kompetencje personalne i społeczne – zdolność do autonomicznego i od­po­­wie­dzialnego wykonywania powierzonych zadań; gotowość do uczenia się przez całe życie; sprawność komunikowania się; umiejętność współdziałania z innymi w roli zarów­no członka jak i lidera zespołu Dla przedmiotów/modułów Dla zajęć

Kto określa efekty kształcenia?

Art. 9. 1. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w drodze rozporządzenia: 1) warunki, jakie musi spełniać opis kwalifikacji pierwszego i drugiego stopnia, uwzględniając przyporządkowanie kwalifikacji do obszarów kształcenia oraz dziedzin i dyscyplin określonych na podstawie ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki; 2) Krajowe Ramy Kwalifikacji, w tym opis efektów kształcenia dla obszarów kształcenia, z uwzględnieniem poziomów i profili kształcenia. 2. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wzorcowe efekty kształcenia dla wybranych kierunków studiów, uwzględniając poziom i profil kształcenia w poszczególnych obszarach kształcenia

Prowadzenie kierunku jest uwarunkowane posiadaniem minimum kadrowego Jednostki podstawowe uczelni posiadające uprawnienie do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego Mogą prowadzić studia na określonym przez senat uczelni kierunku studiów i poziomie kształcenia : uchwała senatu określa efekty kształcenia, do których dostosowane są plany studiów i programy kształcenia kierunek studiów może być prowadzony w ramach obszarów kształcenia oraz dziedzin odpowiadających uprawnieniom do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego Prowadzenie kierunku jest uwarunkowane posiadaniem minimum kadrowego Jednostki podstawowe uczelni nieposiadające uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego mogą prowadzić studia na określonym kierunku, profilu i poziomie kształcenia zgodnie z: A. wzorcowym opisem efektów kształcenia dla kierunku określonym przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego w drodze rozporządzenia B. opisem efektów kształcenia określonym przez senat uczelni dla kierunku innego niż te, dla których minister w drodze rozporządzenia określił wzorcowe efekty kształcenia W przypadku A. jednostka podstawowa uczelni może uzyskać uprawnienie do prowadzenia studiów na podstawie decyzji ministra po zasięgnięciu opinii PKA w zakresie spełniania warunków minimum kadrowego W przypadku B. do uzyskania uprawnienia do prowadzenia studiów wymagana jest dodatkowo opinia PKA o efektach kształcenia określonych przez senat

STANDARDY KSZTAŁCENIA – zbiór reguł kształcenia na studiach przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela oraz zawodów, dla których wymagania dotyczące procesu kształcenia i jego efektów są określone w przepisach prawa Unii Europejskiej USTAWA z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (określane przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego w porozumieniu odpowiednio z ministrem ds. zdrowia oraz oświaty)

Metodyka tworzenia programu kształcenia w oparciu o efekty uczenia się Wg. E. Brenner, J. Niehs. Curricula Development based on Learning Outcomes – An Austrian Case. In: Implementing Competence Orientation and Learning Outcomes in Higher Education, ed. by E. Canon [i in.], 2008

Planowanie i rozwój oferty dydaktycznej uczelni Wyniki kompleksowych badań efektów kształcenia np.: zatrudnialności, pracodawców Dokumenty strategiczne UE (gospodarka, nauka, edukacja, w tym LLL, rynek pracy) Partnerzy: inne uczelnie, biznes Obszary kształcenia Profile i poziomy Kierunki studiów Dokumenty strategiczne państwa np. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki, Strategia rozwoju zasobów ludzkich STRATEGIA ROZWOJU UCZELNI Posiadane uprawnienia akademickie Regionalne dokumenty strategiczne Posiadane zasoby ludzkie i materialne i perspektywy ich rozwoju Wyniki badań i prognozy dotyczące rynku pracy

BOTTOM - UP TOP - DOWN POZIOM INSTYTUCJONALNY POZIOM MIĘDZYNARODOWY Ramy Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie Standardy i uzgodnienia przyjęte przez międzynarodowe i krajowe organizacje zawodowe i komisje akredytacyjne TOP - DOWN BOTTOM - UP POZIOM KRAJOWY Krajowe Ramy Kwalifikacji, Opisy efektów kształcenia dla obszarów kształcenia, Wzorcowe opisy efektów kształcenia Standardy i inne uregulowania prawne, wymagania środowiskowych komisji akredytacyjnych Uzgodnienia międzyuczelniane, porozumienia dziekanów Wskazówki i wymagania stowarzyszeń zawodowych POZIOM INSTYTUCJONALNY Standardy i inne uregulowania wewnętrzne Przykłady dobrej praktyki POZIOM PROGRAMU Poziom i profil Zasady organizacyjne Wymagania egzaminacyjne

Etapy projektowania KIERUNKU STUDIÓW/programu kształcenia KONCEPCJA I OKREŚLENIE WYMAGAŃ PLANOWANIE PROJEKTOWANIE IMPLEMENTACJA TESTOWANIE i OCENIA

Lista przykładowych pytań kontrolnych Koncepcja Rozpoznanie potrzeb związanych z utworzeniem planowanego kierunku studiów Sformułowanie przewidywań odnoszących się do zainteresowania kandydatów kierunkiem studiów Wstępne określenie celów i efektów kształcenia Wstępne rozpoznanie rynku pracy dla absolwentów programu Rozpoznanie gotowości uczelni do finansowania planowanego kierunku studiów; poszukiwanie innych źródeł finansowania Lista przykładowych pytań kontrolnych

? Czy istnieje potrzeba utworzenia kierunku studiów o wstępnie określonym celu? Jakie czynniki sprzyjają podjęciu decyzji o jego utworzeniu? Kto może być zainteresowany utworzeniem i realizacją planowanego kierunku? Do jakich grup potencjalnych kandydatów kierunek jest kierowany? Jaką wiedzą i umiejętnościami powinni wykazywać się kandydaci? Czy grupa kandydatów ma charakter homogeniczny z punktu widzenia wiedzy i umiejętności posiadanych przez jej członków? Czy i jakie kryteria doboru kandydatów należy wprowadzić ? Jaką wiedzę i umiejętności będą posiadać po ukończeniu programu kształcenia Jakie elementy powinny być włączone do profilu kwalifikacji absolwenta? W jaki sposób dokonać dystrybucji tych elementów w poszczególnych przedmiotach/modułach składających się na program kształcenia? Kto jest odpowiedzialny za opracowanie projektu kierunku, jego implementację oraz testowanie i ocenę? Jaki jest koszt realizacji kierunku studiów, jakie będą źródła jego finansowania

Planowanie i określenie wymagań Włączenie wszystkich interesariuszy Określenie poziomu, na którym będzie realizowany kierunek studiów oraz profilu Określenie obszaru/obszarów kształcenia, w obrębie których będzie się mieścił planowany kierunek studiów Określenie zakresu i poziomu wstępnej wiedzy i umiejętności kandydatów Opracowanie opisu efektów kształcenia w odniesieniu do wszystkich kategorii: wiedzy, umiejętności i innych kompetencji personalnych i społecznych (postaw) oraz ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla poziomu, profilu oraz obszaru/obszarów kształcenia Dyskusja nad możliwością i sposobami osiągnięcia wszystkich zdefiniowanych efektów Przeprowadzanie wymaganych przepisami prawa czynności administracyjnych wymaganych do zatwierdzenia efektów kształcenia dla kierunku studiów

Projektowanie PROGRAMU KSZTAŁCENIA NA KIERUNKU STUDIÓW Opracowanie szczegółowego opisu efektów kształcenia w odniesieniu do wszystkich kategorii: wiedzy, umiejętności i kompetencji personalnych i społecznych (postaw) Opracowanie zestawu przedmiotów i przyporządkowanie tematów i treści poszczególnym modułom/przedmiotom Przyporządkowanie umiejętności i innych kompetencji (postaw) poszczególnym modułom/przedmiotom Przyporządkowanie poszczególnym przedmiotom/modułom odpowiednich typów zajęć i metod kształcenia; należy zadbać o zróżnicowanie typów zajęć i metod Sporządzenie opisu poszczególnych przedmiotów/modułów Określenie nakładu pracy studenta i przyporządkowanie punktów ECTS poszczególnym przedmiotom/modułom Czynności te są wielokrotnie powtarzane, w kolejnych cyklach należy przedyskutować ich rezultaty z różnymi interesariuszami, aż do osiągnięcia konsensu, co do struktury programu kształcenia, jego jednostek składowych (przedmiotów/modułów), ich zawartości oraz efektów uczenia się i sposobów ich osiągania

Implementacja Sporządzenie szczegółowych opisów przedmiotów/modułów (cel, efekty uczenia się, zakres wymaganej wiedzy i umiejętności kandydatów, inne warunki wstępne, nakład pracy niezbędny do osiągnięcia efektów uczenia się, metody nauczania i uczenia się, sposoby oceny i egzaminowania, minimum wymagane do zaliczenia przedmiotu/modułu Wybór wykładowców Przeprowadzenie wymaganych w uczelni czynności administracyjnych związanych z zatwierdzeniem programu kształcenia (należy wziąć pod uwagę obowiązujące terminy i podejmować działania projektowe z odpowiednim wyprzedzeniem Inne czynności administracyjne (opracowanie harmonogramu zajęć, rezerwacja sal, opracowanie materiałów promocyjnych)

Testowanie i ocena W trakcie projektowania programu kształcenia – sprawdzenie, czy program spełnia wszystkie założenia i zapewnia osiągnięcie efektów uczenia się W trakcie realizacji programu – przeprowadzenie oceny na zakończenie pierwszego cyklu kształcenia według opracowanego programu oraz cykliczne powtarzanie ocen, zgodnie z wewnętrznymi procedurami ustalonymi w uczelni Przeprowadzenie oceny zewnętrznej (akredytacji) program kształcenia Zaangażowanie różnych grup interesariuszy w ocenę programu

Narzędzia wykorzystywane w procesie projektowania programu kształcenia Wg. E. Brenner, J. Niehs. Curricula Development based on Learning Outcomes – An Austran Case. In: Implementing Competence Orientation and Learning Outcomes in Higher Education, ed. by E. Canon [i in.], 2008 oraz M. Ziółek, Tworzenie programu studiów na bazie efektów uczenia się, 2010 oraz D. Kennedy, Designing Curricula based on Learning Outcomes, 2009

Macierz efektów kształcenia Odzwierciedla relacje między efektami kształcenia sformułowanymi dla obszaru kształcenia oraz kierunku studiów (relacje między efektami kształcenia dla kierunku studiów oraz programu kształcenia na tym kierunku; relacje między efektami kształcenia dla programu kształcenia oraz dla jego jednostek strukturalnych (przedmiotów/modułów) Pozwala na sprawdzenie, czy efekty kształcenia zdefiniowane dla kierunku studiów zapewniają osiągnięcie przez absolwentów efektów założonych dla obszaru kształcenia (czy efekty kształcenia zdefiniowane dla programu kształcenia zapewniają osiągnięcie przez absolwentów efektów założonych dla kierunku studiów itd.) Umożliwia identyfikację „białych plam”, to znaczy rozpoznanie takich efektów kształcenia które nie są osiągane wcale lub w niedostatecznym stopniu Pozwala na optymalne „rozłożenie” efektów kształcenia w obrębie kierunku i programu kształcenia (unikanie nadmiernej „kumulacji” efektów jednego typu, właściwe przyporządkowanie efektów generycznych poszczególnym przedmiotom/modułom)

Wzór macierzy efektów KSZTAŁCENIA dla KIERUNKU STUDIÓW

Wzór macierzy efektów kształcenia dla programu kształcenia

Metodyka opisu programu kształcenia

Elementy opisu programu kształcenia na Kierunku studiów wg Przewodnika dla użytkowników ECTS (2009) przyznawane kwalifikacje (tytuły i dyplomy) poziom kwalifikacji szczegółowe kryteria przyjęć szczegółowe procedury dotyczące uznawania wcześniejszego kształcenia (formalnego, nieformalnego i incydentalnego) wymagania i przepisy dotyczące kwalifikacji profil programu studiów podstawowe efekty kształcenia/uczenia się profile zawodowe absolwentów wraz z przykładami dalsze możliwości kształcenia struktura programu wraz z liczbą punktów (60 punktów rocznie) przepisy dotyczące egzaminów, systemu oceniania i ocen wymogi związane z ukończeniem studiów typ studiów (stacjonarne, niestacjonarne, e-learning...) kierownik programu studiów lub inna odpowiedzialna osoba

Dziękuję za uwagę maria.prochnicka@uj.edu.pl Seminarium BOLOŃSKIE Krajowe Ramy Kwalifikacji. Budowa programów studiów na bazie efektów kształcenia Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 12 kwietnia 2011 Dziękuję za uwagę maria.prochnicka@uj.edu.pl