Tworzenie strategii komunikowania o ryzyku (the Enhance Health Project) Anna Poznańska Zakład Statystyki Medycznej, PZH Warszawa

Czym jest poczucie ryzyka ? Poczucie ryzyka to własna opinia dotycząca prawdopodobieństwa doznania szkody (np. utraty zdrowia lub życia), w związku z podjęciem pewnego działania lub wyborem określonego stylu życia

Informowanie o ryzyku (ang. risk communication) to proces współdziałania w zakresie wymiany informacji i opinii o ryzyku między poszczególnymi osobami, grupami i instytucjami.

informacje wymieniane są pomiędzy: Złożony problem środowiskowy informacje wymieniane są pomiędzy: * władzami odpowiedniego szczebla * opinią publiczną * ekspertami

Kierunki przepływu informacji (złożony problem ekologiczny) WŁADZE DECYZJA ocena pytania wyniki analiz (ocena ryzyka) projekt wątpliwości EKSPERCI OPINIA PUBLICZNA odpowiedzi

Siedem podstawowych zasad informowania o ryzyku według Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska US Environmental Protection Agency: Seven Cardinal Rules of Risk Communication EPA-87-020, 1988, Washington, D.C.

1. Akceptuj i angażuj opinię publiczną jako równorzędnego partnera 2. Ostrożnie planuj i oceniaj własne wyniki 3. Wsłuchuj się w to, co stanowi przedmiot szczególnej troski opinii publicznej 4. Bądź uczciwy, szczery i otwarty

5. Koordynuj wysiłki i współpracuj z innymi wiarygodnymi źródłami informacji 6. Spełniaj oczekiwania środków masowego przekazu 7. Mów jasno i życzliwie

z zamieszkiwaniem w pobliżu spalarni odpadów komunalnych II Elementy tworzenia strategii informowanie o ryzyku związanym z zamieszkiwaniem w pobliżu spalarni odpadów komunalnych

Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych /ZUSOK/ w Warszawie widok ogólny

Działalność ZUSOK * segregacja odpadów z odzyskiem surowców wtórnych * kompostowanie części organicznej odpadów * przetwarzanie termiczne odpadów nie nadających się do wykorzystania * produkcja energii elektrycznej * przetwarzanie powstającego żużla i popiołu na nieszkodliwe dla środowiska kruszywo

Procesy technologiczne ZUSOK w tym * warunki termiczne spalania * oczyszczanie spalin * poziom emisji substancji chemicznych * unieszkodliwianie żużli, popiołów i pyłów są zgodne z wymaganiami dyrektyw Unii Europejskiej Procesy technologiczne w ZUSOK, w tym kwestie najbardziej drażliwe czyli warunki termiczne spalania, proces oczyszczania spalin, poziom emisji substancji chemicznych do środowiska, unieszkodliwianie powstających w procesie spalania popiołów, pyłów i żużla są zgodne z wymaganiami dyrektyw Unii Europejskiej

Dyrektywa 2000/76/WE * zastąpiła wcześniejsze dyrektywy z końcem 2005 roku * władze polskie zrezygnowały z ubiegania się o okresy przejściowe w jej wdrażaniu * reguluje wszystkie zagadnienia dotyczące spalania odpadów, w sposób minimalizujący ich niekorzystny wpływ na środowisko

-pozwolenie na działalność i wniosek o jego wydanie (art. 4) -dostawy i odbiór odpadów (art. 5) -warunki eksploatacyjne (art. 6) -dopuszczalne wartości emisji do powietrza (art. 7) -odprowadzanie ścieków z oczyszczalni gazów odlotowych (art. 8) -pozostałości po procesie spalania (art. 9) -kontrola i monitoring (art. 10) -wymagania pomiarowe (art. 11) -dostęp społeczeństwa do informacji (art. 12) -nienormalne warunki eksploatacyjne (art. 13) -klauzule przeglądu (art. 14) -sprawozdawczość (art. 15)

Dyrektywa 2003/4/EC o publicznym dostępie do informacji o środowisku * obowiązuje od 14 lutego 2005 * potwierdza prawo dostępu do informacji na temat emisji zanieczyszczeń, ich wpływu na zdrowie i stan środowiska dla osób fizycznych i prawnych, niezależnie od miejsca zamieszkania i narodowości * nadaje organom władzy państw członkowskich prawo odmowy informacji, tylko gdy interes publiczny związany z jej nieujawnianiem przeważy interes petenta

Proces komunikowania o ryzyku wymiana informacji pomiędzy * władzami administracyjnymi * powołanymi ekspertami * mieszkańcami dzielnicy * organizacjami ekologicznymi * ewentualnie innymi zainteresowanymi (np. związkami zawodowymi wg włoskich współpracowników projektu ENHance Health)

Eksperci * inżynierowie (technologie, awarie) * specjaliści ochrony środowiska (gospodarka odpadami, zanieczyszczenie powietrza) * przedstawiciele stacji sanitarno-epidemiologicznej (kontrola poziomu skażeń) * lekarze (alergie, choroby układu oddechowego, nowotwory,wady wrodzone) * epidemiolodzy (chorobowość, umieralność mieszkańców) * prawnicy (wartość nieruchomości, odszkodowania)

Co niepokoi mieszkańców? - skażenie środowiska - wpływ emisji spalin na zdrowie - bezpieczeństwo w razie awarii - uciążliwość transportu odpadów - nieprzyjemny zapach - spadek wartości nieruchomości

Stopień odczuwanego zagrożenia * wpływa na rodzaj podejmowanych działań * 1997 r - referendum w sprawie budowy spalarni, frekwencja 25,9%, powyżej 90% głosów - przeciw * zarzuty wobec władz dzielnicy w sprawie nieprawidłowości przy powiadamianiu o referendum i jego przebiegu (fundacja Zielone Mazowsze)

Badanie ankietowe mieszkańców * ocena zanieczyszczenie środowiska w miejscu zamieszkania * stan zdrowia * stosunek do budowy i działalności spalarni * ocena własnej wiedzy na ten temat PAŃSTWOWY ZAKŁAD HIGIENY * zapotrzebowanie na informacje ANKIETA Problemy zanieczyszczenia środowiska Warszawa 2006

Informacje dla mieszkańców bezpośredni dostęp do informacji: * ogólnie dostępna tablica elektroniczna pokazująca natężenie emisji poszczególnych substancji * strona internetowa spalarni lub niezależna prowadzona przez upoważnionych specjalistów np. pod patronatem Wydziału Ochrony Środowiska (stężenia dopuszczalne przez normy prawne, stężenia emitowane, przystępne informacje o wynikach badań naukowych, przeprowadzonych kontrolach, itp.) * aktualizacja strony ZUSOK (www.zusok.com.pl) * prasa lokalna

Kontakty z mieszkańcami * otwarte spotkania i prelekcje - udział specjalisty: lekarz, inżynier, specjalista ochrony środowiska, prawnik - wykład, dyskusja, pytania * wycieczki do spalarni - zgodnie z zapisami statutowymi bierze udział w edukacji ekologicznej społeczeństwa - przyjmuje wycieczki uczniów, studentów, delegacji samorządowych, przedstawicieli branż pokrewnych i innych zainteresowanych * działania w ramach istniejących już imprez edukacyjnych typu Dzień Ziemi, Festiwal Nauki - np. organizacja terenowych pomiarów skażenia (wybór i oznaczenie stanowiska, pobranie próbki wody, gruntu czy powietrza, dostarczenie do punktu pomiarowego, udział w odczytaniu wyniku) * organizacja wyjazdu do spalarni funkcjonującej za granicą (zwiedzanie, rozmowa z przedstawicielami wspólnoty mieszkańców na temat poczucia bezpieczeństwa mechanizmów kontrolnych ze strony wspólnoty, itd.)

Badania lekarskie dla mieszkańców zagadnienie dyskusyjne - wytypowanie przechodni, gdzie można uzyskać poradę w związku z kłopotami zdrowotnymi, przypisywanymi sąsiedztwu spalarni np. na wzór działającej w Sosnowcu Przychodni Medycyny Środowiskowej przy Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego - możliwość przeprowadzania z określoną częstotliwością wybranych badań (np. na obecność metali ciężkich czy dioksyn) Plusy: - bezpośrednie usunięcie wątpliwości mieszkańców, co do ich stanu zdrowia - możliwość szybkiej podjęcia działań w razie nagłego pogorszenia wyników - zamieszkiwanie w okolicy spalarni dałoby konkretny profit - upewnienie mieszkańców, że władze są zainteresowane ich problemami Minusy: - koszty - kwestie organizacyjne - możliwość zwiększenia poczucia zagrożenia

Szkolenie dla lekarzy przychodni rejonowej na temat chorób, które mogą być skutkiem skażenia wody lub powietrza substancjami powstającymi w procesie spalania śmieci np. choroby układu oddechowego, alergie, zatrucia

Przekazywanie informacji za pośrednictwem mediów prasa, radio, telewizja Zainteresowanie dziennikarzy tematyką spalarni, aby pojawiała się nie tylko w kontekście negatywnym: protesty mieszkańców, organizacji ekologicznych, ewentualnie awaria tematy ogólniejsze: - niezbędny element systemu utylizacji śmieci komunalnych i bardziej szczegółowe: - systemy zabezpieczeń przed skażeniem - konkretne akcje monitorowania stanu środowiska czy zdrowia ludności - pozytywne przykłady funkcjonowania spalarni w innych krajach

Informacje dla dzieci i młodzieży * wyrabianie w całych rodzinach pozytywnego stosunku do kwestii zagospodaro- wania odpadów (ograniczanie ilości śmieci „u źródła”, selekcjonowanie) * inwestycja w świadomość obywatelską na przyszłość współpraca ze szkołami (lekcje ekologii) - materiały pomocnicze dla nauczycieli (gospodarka odpadami, spalanie jako jeden z etapów tego procesu) - zwiedzanie spalarni przez nauczycieli (ewentualnie starszych uczniów) - pomoc w organizacji konkursów o tematyce proekologicznej (w tym kwestia gospodarki odpadami)

Organizacje ekologiczne Niezależne, aktywne, nagłaśniają problemy, przeciwne spalarniom

Organizacje ekologiczne Włączenie w dyskusję o całościowym systemie utylizacji odpadów komunalnych (gminnei wojewódzkie plany zagospodarowania odpadów) - bez podziału na metody „dobre” (ograniczanie ilości śmieci, selekcjonowanie, recycling) i „złe” (spalanie, składowanie na wysypiskach) Stwarzanie mieszkańcom możliwości weryfikacji informacji - dostęp do wyników: * monitoringu (tablica informacyjna, internet, prasa lokalna) * badań naukowych (otwarte wykłady, prasa) Odparcie zarzutów dotyczących stanu zdrowia ludności (zwiększenie liczby zachorowań na nowotwory, alergie, choroby układu oddechowego, negatywny wpływ na przebieg ciąży i zdrowie noworodków, choroby pracowników), wyeliminowanie poczucie zagrożenia * przeprowadzenie badania stanu zdrowia mieszkańców * analiza danych zbieranych rutynowo * rozpowszechnianie wyników badań prowadzonych w innych krajach

Dziękuję za uwagę