PTAKI -WSTĘP Ptaki (Aves) - gromada stałocieplnych kręgowców o skórze wytwarzającej pióra, przednich kończynach przekształconych w skrzydła i szczękach okrytych rogowym dziobem, u współczesnych przedstawicieli pozbawionym zębów. Zależnie od przyjętego podziału systematycznego gromada obejmuje od 8800 do 10200 gatunków żyjących obecnie oraz 120-130 znanych gatunków wymarłych, co czyni ją najbardziej zróżnicowaną spośród gromad kręgowców lądowych. Charakterystyczną cechą ptaków jest umiejętność latania, jednak zdarzają się wyjątki. Przykładowo, największy ptak świata, struś, przez swój ciężar nie może poderwać się do lotu. Ale umiejętność latania wcale nie jest zależna od wagi. Żyjący w Nowej Zelandii, niezbyt dużej wielkości kiwi, również nie potrafi latać. Stracił tą możliwość drogą przystosowania do środowiska –kiwi nie ma naturalnych wrogów.

Przystosowanie do lotu w budowie zewnętrznej Dzięki wielu czynnikom budowy zewnętrznej ptaki przystosowały się do lotu. Podstawowym elementem są oczywiście pióra, najważniejsza część zewnętrznej budowy. Pióra dzielimy na: -konturowe -puchowe. Pióra, choć lekkie, w sumie ważną dwa lub trzy razy więcej niż masa szkieletu. Drugim ważnym elementem jest gruczoł kuprowy (w przypadku niektórych ptaków) albo pióra pudrowe. Te elementy budowy zabezpieczają pióra przed zamoknięciem. Trzecim elementem jest kształt –aerodynamiczny, umożliwia łatwiejsze pokonywanie oporu powietrza.

Przystosowanie do lotu w budowie wewnętrznej Szczególnie ważnym elementem jest szkielet ptaka. Pneumatyczne, przez co bardzo lekkie kości redukują wagę do minimum. Ptaki nie mają również zębów, przez co ich czaszka jest dużo mniejsza. Skrzydła to bardzo silnie przekształcone kończyny przednie, ze szczególnie zredukowanymi kośćmi dłoni. Mięśnie poruszające skrzydłami to niekiedy POŁOWA MASY CIAŁA ptaka. Mięśnie te przyczepione są do grzebienia. Zrośnięcie się tułowiowej części kręgosłupa stanowi solidne oparcie dla skrzydeł. Dzięki workom powietrznym, podczas lotu w płucach ptaka znajduje się powietrze z tlenem. Worki działają zazwyczaj w czasie lotu, rzadziej gdy ptak porusza się na ziemi, czy siedzi w gnieździe. Dzięki odpowiedniej budowie płuc, serca i pokrycia ciała, ptaki są zwierzętami stałocieplnymi. Utrzymywanie stałej temperatury ciała pochłania dużo energii, dlatego małe ptaki muszą dziennie zjeść tyle, ile same ważą, a w zimę potrzebują jeszcze więcej pokarmu.

Przystosowanie do środowiska i trybu życia Wiele czynników wpływa na umiejętność przystosowania się ptaków do życia w różnych środowiskach. Jednym z najważniejszych jest umiejętność pobierania danego pokarmu. Zależnie od tego, jakim pokarmem się żywią, ptaki mają różnorodne budowy dziobów, np. u ziarnojadów (gołębie) jest on gruby i mocny. Z trybem życia związany jest rozwój zmysłu wzroku. Oczy ptaków są nadzwyczaj duże. Pole widzenia jest niewielkie (a ptaki mają przecież ruchliwą szyję), ale precyzja widzenia jest ogromna. Oczy sów są świetnie przystosowane do widzenia nocą (gdyż o tej porze zwierzęta te funkcjonują), a oczy ptaków nurkujących umożliwiają im ostre widzenie nawet pod wodą. Większość ptaków owadożernych rozpoznaje nawet subtelne odcienie barw, co umożliwia im odróżnienie owadów.

Rozmnażanie i rozwój Ptaki to zwierzęta rozdzielnopłciowe i jajorodne. Sprawują one opiekę nad pisklętami w bardzo różny sposób. Około 1% ptaków wcale nie buduje gniazd i nie opiekuje się młodymi, a podrzuca jaja innym ptakom do wychowania. Są to tzw. pasożyty lęgowe a ich najbardziej znanym przedstawicielem jest kukułka. Ptaki, które składają jaja zaopatrzone w większą ilość materiału zapasowego i wysiadują je dłużej, a pisklęta po przyjściu na świat są całkowicie samodzielne to zagniazdowniki. Są to np. kaczki, kury, gęsi, strusie. Ptaki, które składają jaja zaopatrzone w niewielką ilość materiału zapasowego i wysiadują je krócej, a pisklęta po przyjściu na świat wymagają troskliwej opieki to gniazdowniki. Są to np. słowiki, jaskółki, wilg, gile. Miejscem złożenia jaj i późniejszego rozwoju piskląt jest gniazdo. Tak samo jak ptaki, gniazda mogą być różnorodne, a więc wiszące, w kształcie kosza, czy nawet dziurą w ziemi. Część ptaków nie buduje gniazd, a składa jaja wprost na skałach. Ptaki mają przeróżne zachowania godowe, często łącza się z partnerem na całe życie.

Budowa jaja 1 - skorupka wapienna, 2 - zewnętrzna błona podskorupowa (pergaminowa), 3 - komora powietrzna, 4 - wewnętrzna błona podskorupowa, 5 - sznury białkowe - chalazy, 6 - białko gęste, 7 - osłona żółtka, 8 - wewnętrzna warstwa białka płynnego, 9 - żółtko białe, 10 - żółtko żółte, 11 - tarczka zarodkowa

Wędrówki (migracje) Patrząc na tryb życia, polskie ptaki można podzielić na osiadłe, zalatujące, lęgowe i przelotne. Na zimę goszczą u nas ptaki osiadłe tj. gawrony, kawki, myszołowie. Ptaki lęgowe i przelotne, to, które regularnie odbywają długie wędrówki. Różnią się tym, że lęgowe przylatują do nas odchować potomstwo, a przelotne zatrzymują się tu podczas podróży na północ, bądź południe. Dzięki systemowi obrączkowania ptaków, znamy trasę, prędkość i czas przelotu ptaków odbywających migrację. Podczas migracji, ptaki potrafią przebywać do 30 000 km (rybitwa popielata). Gdy nadchodzi jesień ptaki mają coraz więcej trudności ze zdobyciem pokarmu, więc przenoszą się na południe, gdzie są tereny bogate w pokarm. Po skończeniu okresu zimowego ptaki wracają na północ -jednak nie wszystkie znów ujrzą swoje gniazda. Burze, drapieżniki i zmęczenie to główni wrogowie podczas ptaków, podczas ich migracji. Można zadać sobie pytanie: skoro południe jest takie korzystne, dla czego ptaki tam nie pozostają? Odpowiedź jest bardzo prosta. Duża ilość w lecie na północy umożliwia owadożercom wykarmienie potomstwa. Na południu jest więcej ptaków, które nie podróżują -większa konkurencja dla zdobywania pokarmu. Ważna jest też duża ilość drapieżników żywiących się jajami.

Grupy ekologiczne W zależności od środowiska ptaki można podzielić na gatunki: -leśne np. dzięcioł, kowalik, modraszka -polne (stepowe) np. kuropatwa, przepiórka, skowronek -wodne np. łyska, nur, łabędź -błotne np. żurawie, bataliony, czajki -synantropijne np. gołębie, sroki, szpaki Każdy ptak, może należeć do więcej niż jednej grupy. Zależnie od grupy ekologicznej, ptaki żywią się różnymi rodzajami pożywienia. Przykładowo, ptaki synantropijne (czyli takie, które mieszkają blisko człowieka) często żywią się ludzkimi odpadami. Oczywiście, nie jest to zbyt zdrowy pokarm.

Znaczenie i ochrona Znaczenie ptaków w przyrodzie jest olbrzymie. Ptaki są zarówno szkodliwe, jak i pożyteczne –kawki i gawrony obsiadają zasiewy, czasowo niszcząc plony. Ale w zamian, tępią masowo szkodliwe owady, latające nad polami. Ptaki tępią także inne szkodniki -np. gryzonie takie jak myszy i szczury. Bardzo ważną rolę odgrywają ptaki owadożerne zamieszkujące w lasach -są one naturalną ochroną tutejszych drzew. Niemal wszystkie ptaki w Polsce korzystają z jakiegoś rodzaju ochrony prawnej -przykładowo, ptaki łowne podlegają ochronie prawa łowieckiego, a ptaki drapieżne korzystają z ochrony terenu wokół ich gniazd. Podczas lęgów, nie wolno dokonywać żadnych zmian w tym terenie.