Badanie potrzeb i opinii społeczeństwa Wprowadzenie do problematyki  

  Projekt : „Odpowiedź na wyzwania gospodarki opartej na wiedzy: nowy program nauczania na WSHiP”. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Cele przedmiotu Celem przedmiotu jest wprowadzenie słuchaczy w problematykę pozyskiwania i analizy danych służących do projektowania polityk publicznych, planowania strategicznego, planowania reform i kampanii społecznych oraz oceny jakości funkcjonowania agend rządowych, samorządowych oraz organizacji pozarządowych wykonujących zadania publiczne. Przedmiot koncentruje się na przekazaniu praktycznej wiedzy dotyczącej źródeł i zasad gromadzenia danych oraz zasad projektowania badań potrzeb i opinii społeczeństwa jako istotnego elementu procesu zarządzania strategicznego w jednostkach administracji publicznej.

Literatura podstawowa: E. Babbie "Podstawy badań społecznych", PWN 2009 M. Szreder "Metody i techniki sondażowych badań opinii", PWE 2009 L. Anderson (i inni) "Analiza układów społecznych. Przewodnik metodologiczny po badaniach jakościowych", SCHOLAR 2010 Rejestry, bazy danych, administracyjne systemy informacyjne, do pobrania: www.stat.gov.pl/.../BIP_rejestry_bazy_systemy_2009_080109.rtf

Warunki zaliczenia: Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest przygotowanie badania w grupie około 4-5 osobowej, a następnie prezentacja i omówienie wyników przeprowadzonej analizy w formie 15-20 minutowej prezentacji.

Organizacja zajęć Zajęcia 1 – 24.02.2010 Zajęcia 2 – 03.03.2010 (ustalenie zespołów badawczych) Zajęcia 3 – 10.03.2010 (przedstawienie propozycji badania) Zajęcia 4 – 17.03.2010 (przedstawienie celu i schematu badania oraz metodologii) Zajęcia 5 – 24.03.2010 (konsultacje) Zajęcia 6 – 31.03.2010 (prezentacja wyników badania: 6-7 grup) Zajęcia 7 – 07.04.2010 (prezentacja wyników badania: 3-4 grupy)

Raport z badania Specyfika problemu (diagnoza – dlaczego chcemy zbadać te, a nie inne aspekty, problem? Co było inspiracją do badania?) Określenie celu badania i grupy badawczej Metoda (metodologia, np. wywiady, ankiety, rozmowy telefoniczne → Uzasadnienie wyboru metody) Planowany scenariusz (jak chcemy zrealizować dane zadanie, podział obowiązków itd.) Realizacja (Jak w rzeczywistości przebiegała realizacja badania?) Odstępstwa od planu Uzyskane rezultaty, efekty (co wynika z przeprowadzonego badania?) Ocena koncepcji Ocena realizacji Ocena współpracy Problemy Korekta planu (alternatywne pomysły) Wnioski

Potrzeby W ujęciu psychologicznym - mechanizmy wyzwalające i regulujące zachowania człowieka; napięcie fizjologiczne lub psychiczne wywołane jakimś brakiem wywołujące świadome lub nieświadome dążenie do redukcji napięcia przez środki materialne i duchowe W ujęciu socjologicznym - konsumpcja, społeczne uwarunkowanie poziomu i sposobu zaspokojenia potrzeb, mechanizmy powstawania i modyfikowania potrzeb przez społeczeństwo, wpływ konsumpcji na sytuację społeczną jednostek i grup W ujęciu ekonomicznym - pobudzają aktywność człowieka i określają popyt na dobra i usługi

Podstawowe założenia dotyczące potrzeb społeczeństwo jako źródło potrzeb możliwość zhierarchizowania potrzeb ze względu na ich niezbędność dla istnienia i rozwoju człowieka  hierarchia celów i zadań zmienność potrzeb stosownie do cyklu życia jednostki różnorodność potrzeb i zróżnicowany poziom aspiracji  brak możliwości usatysfakcjonowania wszystkich  minimalny i optymalny poziom zaspokojenia potrzeb jako miernik poziomu zaspokojenia potrzeb możliwość empirycznego badania potrzeb za pomocą wskaźników społecznych Subiektywizm i obiektywizm w kontekście pragnień i potrzeb

Klasyfikacje potrzeb człowieka potrzeby indywidualne społeczne obiektywne – naturalne dla określonej fazy życia człowieka, jego kondycji psychicznej i fizycznej oraz miejsca w systemie społecznym, niezależnie od tego, czy są uświadomione przez jednostkę czy nie subiektywne – zawsze uświadomione materialne niematerialne stałe – o zmiennym natężeniu w poszczególnych fazach życia zmienne – zależne od poszczególnych faz życia

O potrzebach społecznych możemy mówić w następujących sytuacjach: takie same potrzeby jednostek występują powszechnie, a ich zaspokojenie wymaga istnienia odpowiednich instytucji - o potrzebach społecznych mówi się podczas analizy przyczyn powstania instytucji gdy instytucje nie zaspokajają potrzeb w oczekiwany sposób niezaspokojone potrzeby narastają do tego stopnia, że uzasadniają rozwiązania instytucjonalne lub systemowe - o potrzebach społecznych mówi się w przypadku odczuwanego lub uświadamianego braku pewnych rozwiązań instytucjonalnych niektóre instytucje społeczne są ograniczone funkcjonalnie (ograniczenia, braki w działaniu); o potrzebach społecznych mówi się, gdy obserwowane (odczuwane) są negatywne skutki funkcjonowania jakiegoś systemu

Mierniki reprezentanty Grupy potrzeb Mierniki reprezentanty Wyżywienie kaloryczność pożywienia spożycia białka na osobę dziennie spożycia białka zwierzęcego na osobę dziennie Mieszkanie zaludnienie mieszkań samodzielność mieszkań jakość usług mieszkaniowych Ochrona zdrowia dostępność usług leczniczych zgony z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych zgony osób poniżej 50 lat Wykształcenie powszechność systemu szkolnego wydajność szkół liczba uczniów na jednego nauczyciela Rekreacja czas wolny od pracy zarobkowej nakład czasopism abonenci radia i telewizji Zabezpieczenie społeczne nagła śmiertelność powszechność zabezpieczeń na wypadek choroby powszechność świadczeń emerytalnych i rentowych  

Sposoby zaspakajania potrzeb: świadczenia organizowane przez rodzinę i grupy nieformalne świadczenia ze środków publicznych kierowane na zaspokojenie potrzeb indywidualnych świadczenia i usługi kupowane na rynku

Badanie potrzeb Główny cel badań: Przedmiot badań: Podział badań: wskazanie grup wymagających ingerencji polityki społecznej zbadanie skutków działań polityki społecznej Ustalenie poziomu zaspokojenia potrzeb w skali jednostki i grupy Uzyskanie informacji o obecnych pragnieniach, preferencjach, hierarchii wartości jednostki i grupy Przedmiot badań: potrzeby odczuwane przez grupy społeczne potrzeby obiektywne wynikające z funkcjonowania instytucji społecznych Podział badań: jakościowe – jak są zaspokajane potrzeby ilościowe – pozostałe kwestie związane z zaspokajaniem potrzeb  

Sposoby pomiaru poziomu zaspokojenia potrzeb Wskaźniki społeczne – pomiar zaspokojenia poszczególnych wymiarów potrzeb podstawowych oraz poszczególnych potrzeb pośrednich Wskaźniki ekonomiczne – pomiar ogólnego stanu zaspokojenia potrzeb bytowych i kulturalnych, tj. dobrobytu, z pomocą koncepcji dochodu narodowego Podejścia łączące – wskaźniki ekonomiczne (PKB na głowę) i wskaźniki społeczne (np. przeciętne dalsze trwanie życia)

Dane wykorzystywane przez politykę społeczną do diagnostyki potrzeb Statystyki spożycia, analiza budżetów gospodarstw domowych, budżetu czasu pracy, badanie stanu zdrowia, dostępność do wykształcenia, warunki mieszkaniowe, minimum socjalne itd. Wyniki spisu ludności, raporty, monograficzne badania statystyczne (np. sytuacja kobiet) Badania empiryczne z wykorzystaniem metod socjologicznych (np. badanie opinii publicznej)

Ograniczenia badań nie obejmują wszystkich potrzeb z reguły posługują się danymi uśrednionymi dotyczącymi poszczególnych zagadnień w skali społecznej brak danych o całościowej sytuacji życiowej brak danych o wpływie zaspokojenia lub nie jednych potrzeb na inne

Wskaźniki społeczne: Wskaźnik społeczny to subiektywna lub obiektywna miara związana teoretycznie z badaną kategorią poziomu, jakości i godności życia System wskaźników społecznych to zbiór wskaźników społecznych adekwatnych do warunków społecznych i gospodarczych, które służą formułowaniu programów społecznych i ocenie skuteczności ich realizacji.  

Wielkości progowe wskaźników minimalny – społeczeństwo żyje na granicy minimum egzystencji (potrzeby materialne) i nie ma potrzeb kulturowych optymalny = maksymalny – stan pełnego zaspokojenia potrzeb; najwyższy stopień rozwoju społeczno – gospodarczego