Michał Górzyński CASE – Doradcy Sp. z o.o. Struktury klastrowe - system podnoszenia konkurencyjności firm i regionów. Przegląd praktyk międzynarodowych Michał Górzyński CASE – Doradcy Sp. z o.o.

Cel prezentacji Prezentacja znaczenia struktur klastrowych w warunkach postępującej globalizacji Prezentacja doświadczeń zagranicznych w zakresie wspierania gron przedsiębiorczości

Struktura prezentacji Definicja i cechy klastrów (gron) – ang. clusters Dlaczego struktury klastrowe? Klastry w UE Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych Bariery rozwoju struktur klastrowych Elementy strategii rozwoju struktur klastrowych Narzędzia wspierania klastrów Prezentacja doświadczeń międzynarodowych procesu stymulowania rozwoju struktur klastrowych Wnioski i rekomendacje

Definicja klastrów (gron) UNIDO - klastry to regionalne i terytorialne koncentracje firm produkujących i sprzedających podobne lub komplementarne produkty, a przez to zmuszonych do przezwyciężania podobnych problemów i wyzwań. W rezultacie powoduje to powstawanie wyspecjalizowanych dostawców maszyn i surowców, rozwój specjalistycznych kompetencji i umiejętności oraz szybszy rozwój specjalistycznych i zindywidualizowanych usług M. Porter - klastry to geograficzne koncentracje wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców (w tym dostawców usług), przedsiębiorstw z innych powiązanych sektorów i branż oraz instytucji otoczenia gospodarczego (np. uniwersytetów, izb handlowych) wzajemnie konkurujących oraz współpracujących

Cechy klastrów System powiązań (w tym nieformalnych) stymulujący efekt synergii funkcjonowania firm Koncentracja geograficzna – mobilość społeczeństwa, możliwości transportowe, etc.

Dlaczego klastry? Proces globalizacji wymusza specjalizację produktową i procesową, a w efekcie stymuluje geograficzną koncentrację i specjalizację działalności gospodarczej – koncentrowanie zasobów na silnych stronach, eliminowanie zagrożeń; Efektywny mechanizm stymulowania konkurencyjności sektora małych i średnich przedsiębiorstw - głównym problem rozwoju małych firm jest problem skali działalności w kontaktach z dostawcami, instytucjami finansowymi, instytucjami doradczymi. Struktury klastrowe pomagają niwelować te strukturalne bariery rozwoju poprzez wspieranie nowych lub istniejących form współpracy.

Ważne!!! struktury klastrowe to nie są struktury gospodarcze koncentrujące się jedynie na obszarach działalności w sektorach wysokich technologii –kwestia długotrwałej konkurencyjności i innowacyjności

Doświadczenia UE około 200 członków; w obrębie klastra zatrudnionych jest około 2 000-10 000 pracowników; szczególną rolę odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa – można zaobserwować zintegrowanie działań w ramach globalnych sieci; klastry charakteryzują się różnorodnym poziomem innowacji w (od innowatorów do zwykłych użytkowników technologii); wspólne działania skoncentrowane są na rozwoju nowych produktów, struktur organizacyjnych i innowacji rynkowych.

nie ma standardowej polityki klastrowej, modelu który można implementować bez względu na uwarunkowania zewnętrzne. Regiony różnią się otoczeniem prawnym i administracyjnym, zakresem rozwoju infrastruktury, jakością instytucji około biznesowych, stopniem rozwoju systemu finansowego, zakresem rozwoju i wykorzystywania w regionie technologii informatycznych i komunikacyjnych, strukturą gospodarczą, strukturą społeczną i demograficzną, potencjałem innowacyjnym (w tym poziomem zakumulowanej wiedzy), źródłami pozyskiwania technologii, kwalifikacjami zasobów ludzkich, charakterystyką i strukturą popytu wewnętrznego (regionalnego), czy istniejącym modelem współpracy kooperacyjnej firm.

Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych Wg R. Moss: elastyczność i „otwartość" struktury klastrowej, która umożliwia dostęp do nowych technologii, wiedzy i informacji; wysoką jakość powiązań i wzajemne zaufanie w relacjach pomiędzy uczestnikami grona – kluczowy czynnik sukcesu w zakresie skutecznego funkcjonowania mechanizmu dyfuzji informacji i wiedzy; poziom kompetencji i jakość zasobów ludzkich

Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych II Ch. Ketels oraz M. Porter za kluczowy czynnik rozwoju uznają otoczenie biznesowe, charakteryzując je za pomocą 4 obszarów: dostępnych zasobów (infrastruktura, umiejętności, etc.), popytu wewnętrznego (wymagania lokalnych odbiorców), ogólnego poziomu przedsiębiorczości oraz jakości regulacji dla stymulowania przedsiębiorczości (opodatkowanie, lokalne strategie konkurencji firm, prawo konkurencji, etc.), innych wspomagających przemysłów – dostawców i odbiorców (tzw. zasięg i głębokość klastra).

Bariery funkcjonowania klastrów niską jakość infrastruktury (w tym transportowej oraz informatycznej); brak dostępu do kapitału; niską jakość otoczenia innowacyjnego, w tym przede wszystkim niską jakość instytucji badawczo - rozwojowych oraz szkoleniowych; niedostateczne otwarcie firm „na zewnątrz" (ang. outward approach) – często firmy z regionu „zamykają się w sobie" (ang. inward approach); niska jakość i niedostateczne kwalifikacje zasobów ludzkich; narzucana hierarchiczność funkcjonowania struktur klastrowych;

Elementy strategii rozwoju struktur klastrowych poprawa otoczenia biznesowego (w tym uwzględnienie potrzeb i oczekiwań wspomaganych klastrów), dostarczanie informacji i danych o prognozach gospodarczych w celu identyfikacji szans oraz zagrożeń rozwojowych i prowadzenia działań „wyprzedzających” – tworzenie klastrów w obszarach mających perspektywy rozwoju, stały rozwój infrastruktury i oferty edukacyjnej oraz szkoleniowej, wdrażanie skutecznych metod sieciowania firm, finansowanie otoczenia około biznesowego (tworzenie struktur wsparcia wspomagających tworzenie nowych firm), tzw. community building process – czyli proces tworzenia lepszej jakości relacji lokalnych (min. budowanie wzajemnego zaufania); koncentrowanie swojej aktywności na rynkach międzynarodowych, a nie regionalnych;

Narzędzia wspierania klastrów monitorowanie struktury gospodarczej regionu w celu identyfikacji potencjalnych obszarów wsparcia – analiza porównawcza w obszarach: oceny porównawczej bazy technologicznej i potencjału B+R, dostępności wykwalifikowanej siły roboczej, oceny poziomu i możliwości rozwoju zakumulowanej wiedzy, struktury, dostępności i poziomu technologicznego dostawców, dostępności kapitału, dostępności i jakości struktur szkoleniowych oraz systemu kształcenia, dostępności i jakości wyspecjalizowanych usług na potrzeby grona, zakresu i jakości powiązań kooperacyjnych w ramach klastra, stopnia przedsiębiorczości w regionie, poziomu działalności innowacyjnej i imitacyjnej obecności i jakości liderów innowacyjnych i przemysłowych jakości relacji zewnętrznych i stopnia „otwartości” wizji rozwoju klastra i regionu

Narzędzia wspierania klastrów tzw. proces „tworzenia kotwic” rozwoju klastra poprzez kreowanie wspólnych działań (np. lobbowanie na rzecz regionu lub obszaru działalności) - tworzenie otoczenia instytucjonalno – organizacyjnego grona przygotowanie profesjonalnej i interdyscyplinarnej oferty usług wspierających działalność struktur klastrowych - orientacja na rozwiązywanie problemów identyfikowanych i zgłaszanych przez firmy: tworzenie zindywidualizowanego systemu pozyskiwania i rozpowszechniania (dyfuzji) informacji organizowanie klastrowych „one – stop – hub” – kompleksowych punktów obsługi firm pomoc w procesie formowania interdyscyplinarnych zespołów roboczych pomoc w tworzeniu systemu wspomagającego nawiązywanie kontaktów zewnętrznych tworzenie tzw. cluster branches w oddziałach administracji regionalnej i lokalnej

Narzędzia wspierania klastrów podnoszenie jakości kształcenia i działalności szkoleniowej oraz wspomaganie procesu pozyskiwania wyspecjalizowanych kadr, kluczowych dla klastra poprzez: dofinansowanie specjalistycznych szkoleń; wspólne opracowywanie programów szkoleniowych; wykorzystywanie praktycznych aspektów funkcjonowania struktur klastrowych w procesie nauczania; tworzenie klastrowych centrów umiejętności i doskonałości; stymulowanie partnerstwa i pogłębiania wzajemnych relacji pomiędzy uczelniami, a gronami; wspomaganie inicjatyw w zakresie zwiększania zdolności kompetencyjnych (np. wspólne szkolenia, programy badawcze, misje handlowe i technologiczne); wspomaganie tworzenia międzyregionalnych aliansów klastrowych w celu zwiększenia bazy kompetencyjnej i poprawy konkurencyjności regionów kooperujących.

Narzędzia wspierania klastrów podejmowanie działań promocyjnych i wyróżniających region (promowanie klastrów eksportowych, promowanie regionów przez grona); stymulowanie i przyciąganie inwestycji w obszary działalności struktur klastrowych w regionie, a w tym w szczególności promowanie: wielostronnych projektów inwestycyjnych; dofinansowywanie inwestycji o charakterze innowacyjnym; stymulowanie innowacyjności i przedsiębiorczości wspomagać proces powstawania nowych firm; wspomagać powstawanie inkubatorów klastrowych; wspomagać powstawanie relacji sieciowych, wspomagać powstawanie i rozwój centrów technologicznych świadczących usługi na potrzeby grona, inwestować w infrastrukturę badawczo – naukową w obszarze funkcjonowania klastra.

Wsparcie administracyjne – doświadczenia międzynarodowe konieczność kompleksowego i systemowego podejścia do procesu wspierania rozwoju struktur klastrowych - rozwiązywanie wspólnie zidentyfikowanych problemów; działania administracji muszą być działaniami wspomagającymi - identyfikowanie potencjalnych struktur klastrowych, a następnie projektowanie i wdrażanie narzędzi wsparcia dla już istniejących i zweryfikowanych pozytywnie przez rynek struktur klastrowych poprawne określenie grona (zarówno geograficzne, jaki dokładne sprecyzowanie jego obszaru działalności)

Zagraniczne doświadczenia praktyczne efektywny mechanizm komunikacji pomiędzy „aktorami” grona; silna grupa inicjująca (nie może to być jednak administracja); myślenie strategiczne oraz długookresowe zaangażowanie w proces tworzenia klastra; podejmowanie współpracy jest łatwiejsze gdy firmy działają w podobnych obszarach funkcjonowania oraz sąsiadują ze sobą, a celem ich działania jest wspólne przeciwstawianie się zewnętrznej konkurencji; budowanie nieformalnych relacji w oparciu o wzajemne zaufanie - proces ten nie powinien być ograniczany barierami biurokratycznymi; konieczny jest spiritus movens, czyli tzw. „facilitator” (lub inaczej broker) – promocja, zarządzanie siecią planowanie operacyjne i strategiczne

Zagraniczne doświadczenia praktyczne propagowanie idei gron poprzez edukowanie, prezentowanie potencjalnych korzyści dla uczestników klastrów oraz prezentowanie praktycznych rozwiązań i sukcesów innych klastrów funkcjonujących w zbliżonym obszarze działalności lub regionie; gromadzenie potencjalnych uczestników inicjatyw klastrowych wokół wspólnej idei (np. wspólnie zidentyfikowanego problemu); tworzone systemy powinny być skierowane na zewnątrz; tworzony system powinien być dostępny dla wszystkich zainteresowanych (powinny być tworzone elastyczne struktury organizacyjne); budowanie struktur klastrowych w oparciu o już istniejące instytucje otoczenia około biznesowego;

Obszary współpracy w ramach struktur klastrowych działalność badawcza oraz lobbowanie, w zakresie nawiązywania relacji z dostawcami i odbiorcami, w zakresie działalności szkoleniowej i edukacyjnej, w zakresie kreowania innowacji i pozyskiwania nowych technologii, w zakresie inwestycji (łączenie zasobów produkcyjnych, dystrybucja, sprzedaż, marketing); Wraz z upływem czasu nie zwiększa się zakres współpracy, ale intensywność działań w ramach wcześniej zdefiniowanych obszarów kooperacji.

Wnioski koncentracja geograficzna działalności odgrywa cały czas bardzo dużą rolę - w wielu regionach postępujący proces integracji gospodarczej zwiększa znaczenie koncentracji geograficznej; postępujący proces integracji gospodarczej wymusza specjalizację produktową i procesową firm, regionów oraz krajów; polityka regionalna powinna koncentrować zasoby na wybranych obszarach działalności, charakteryzujących się największą obecną i potencjalną konkurencyjnością; nie ma standardowej polityki klastrowej

Wnioski Kluczowe czynniki rozwoju gron: wysoki poziom kompetencji i jakości zasobów ludzkich, przyjazne otoczenie instytucjonalno – regulacyjne, wzajemne zaufanie w relacjach pomiędzy uczestnikami grona, zorientowanie struktury klastrowej „na zewnątrz”, a nie „do wewnątrz”, elastyczność i jak najmniejszy poziom sformalizowania struktury, tworzenie struktur klastrowych w obszarach działalności, które mają perspektywy rozwoju

Wnioski Praktyka zagraniczna wskazuje na konieczność kompleksowego podejścia do procesu wspierania struktur klastrowych; działania administracji mogą być jedynie działaniami wspomagającymi; Na etapie tworzenia klastra kluczowym czynnikiem powodzenia jest skuteczność pracy tzw. facilitatora (brokera). Zagraniczne doświadczenia wskazują, że powinna to być osoba o dobrych kontaktach w firmach, a jego głównym zadaniem powinno być budowanie wzajemnych relacji i zaufania pomiędzy potencjalnymi uczestnikami grona, koordynowanie procesu tworzenia planów działań strategicznych i operacyjnych sieci w pierwszym okresie wdrożeniowym – w tym przede wszystkim stymulowanie procesu wspólnego określenia celów oraz zarządzania siecią;

Rekomendacje ciągłe monitorowanie struktury gospodarczej regionu w celu identyfikacji potencjalnych struktur klastrowych i ewentualnych obszarów wsparcia – analiza porównawcza; promowanie koncepcji klastrów wśród przedsiębiorców, jednostek otoczenia około biznesowego, administracji regionalnej; podnoszenie jakości kształcenia i działalności szkoleniowej w regionie poprzez inwestowanie w infrastrukturę edukacyjno - szkoleniową; zacieśnianie współpracy pomiędzy sektorem przedsiębiorstw, a sektorem wyższych uczelni; stymulowanie i przyciąganie wielostronnych projektów inwestycyjnych, w szczególności o charakterze B+R; kompleksowe wspieranie przedsiębiorczości w regionie (w tym wspomaganie procesu powstawania nowych firm);

Rekomendacje inwestowanie w poprawę funkcjonowania infrastruktury (w tym w szczególności infrastruktury transportowej i informatycznej); rozwijanie infrastruktury badawczo – naukowej. inicjowanie współpracy pomiędzy firmami poprzez: identyfikowanie wspólnych barier oraz możliwości i tworzenie schematów wspólnego przeciwdziałania negatywnym zjawiskom lub wykorzystywania szans; stymulowanie i formalizowanie kanałów komunikacji pomiędzy firmami z określonych obszarów działalności; ułatwianie firmom wspólnego nawiązywania kontaktów zewnętrznych; wspomaganie i dofinansowywanie wspólnych inicjatyw szkoleniowych; wspomaganie i dofinansowywanie wspólnych projektów innowacyjnych (w tym badawczo – rozwojowych);

Dziękuję za uwagę michal.gorzynski@case.com.pl