Ekonomia Interdyscyplinarna ‘Ustawa kominowa’ i jej wpływ na funkcjonowanie polskich przedsiębiorstw państwowych Bartłomiej Nowak

Dlaczego wybrałem ten temat? Ekonomiczny Kalejdoskop Jedynki w TVP 1 Prowadzenie prof. dr hab. Krzysztof Opolski Każdy wtorek o 22:30

Czym jest ‘ustawa kominowa’? (1) Ustawa z dnia 3 marca 2000 roku o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi Jej pełny tekst można znaleźć na stronie internetowej Kancelarii Sejmu: www.sejm.gov.pl Prawo -> Internetowy System Aktów Prawnych

Czym jest ‘ustawa kominowa’? (2) Reguluje maksymalne wynagrodzenia menedżerów w podmiotach gospodarczych należących do Skarbu Państwa Została uchwalona w 2000 roku przy większościowym poparciu polskich parlamentarzystów (m.in. AWS czyli Marian Krzaklewski, Jerzy Buzek, Ludwik Dorn)

Czym jest ‘ustawa kominowa’? (3) Uchwalona w czasach gdy Skarb Państwa miał udziały w ok. 2000 przedsiębiorstw Obecnie takich przedsiębiorstw w zależności od źródła jest 300-500 Liczba ta stale maleje, ale pod kontrolą nadal znajdują się ogromne przedsiębiorstwa jak np. LOT, PKO BP, PZU czy PPL

Na czym polega analiza aktu prawnego? (1) Określenie kontekstu, w którym jego przepisy znajdują zastosowanie szukanie hipotez norm prawnych czyli próba określenia grupy adresatów oraz okoliczności, w których stosuje się dane przepisy wobec określonej grupy adresatów

Na czym polega analiza aktu prawnego? (2) Znalezienie konkretnych dyspozycji, czyli przewidzianych przez ustawodawców sposobów, w których adresaci mają się zachować (nakazy i dozwolenia) ewentualnie dyspozycje, które zabraniają pewnych zachowań (zakazy)

Na czym polega analiza aktu prawnego? (3) Analiza szerszego kontekstu, w którym znajduje się ustawa Znalezienie innych aktów prawnych, które mogą uzupełniać postanowienia ustawy W przypadku analizy rynku pracy menedżerów można także stosować przepisy mówiące o płacy minimalnej o maksymalnej liczbie godzin pracy w tygodniu itp. ...

Jednostki organizacyjne objęte ustawą (1) Określone w Art. 1 omawianej ustawy „Ustawa ma zastosowanie do: 1) przedsiębiorstw państwowych, 2) państwowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, które nie są jednocześnie podmiotami, o których mowa w pkt 8, 9 i 11, oraz nie są szkołami wyższymi, ...

Jednostki organizacyjne objęte ustawą (2) Określone w Art. 1 omawianej ustawy Ustawa ma także zastosowanie wobec: 4) jednoosobowych spółek prawa handlowego utworzonych przez Skarb Państwa, 5) spółek prawa handlowego, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji...”

Adresaci przepisów ustawy (1) Zgodnie z Art. 2 ustawy z 3 marca 2000 roku o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi ustawa ma zastosowanie m.in. do: kierujących wymienionymi w Art. 1 jednostkami organizacyjnymi (prezesi, dyrektorzy, kierownicy tymczasowi itp.) zastępców kierowników przewidzianych w ustępie pierwszym Art. 2

Adresaci przepisów ustawy (2) Art. 2 ustawy wymienia także członków organów zarządzających omawianymi jednostkami organizacyjnymi głównych księgowych wymienionych w Art. 1 podmiotów członków rad nadzorczych omawianych jednostek organizacyjnych

Dyspozycje w ustawie (1) Wynagrodzenia osób omówionych wcześniej w zależności od pełnionych w przedsiębiorstwie funkcji nie mogą przekroczyć czterokrotności lub sześciokrotności średniego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (dane publikowane przez GUS)

Dyspozycje w ustawie (2) Mnożnik 4X 6X Wynagrodzenie bazowe (październik) 2951,67 PLN Maksymalne wynagrodzenie (brutto) 11806,68 PLN 17710,02 PLN

Charakterystyka rynku usług menedżerskich (1) Założenia rynek składa się z dwóch części (kryterium popytu) przedsiębiorstwa prywatne przedsiębiorstwa państwowe menedżerowie najpierw uczestniczą w rynku dla przedsiębiorstw prywatnych; jednostki, które nie znajdują zatrudnienia uczestniczą w rynku przedsiębiorstw państwowych

Charakterystyka rynku usług menedżerskich (2) Charakterystyka rynku miesięcznych usług menedżerskich dla przedsiębiorstw państwowych: popyt – stały – zapotrzebowanie na usługi menedżerów równe liczbie przedsiębiorstw objętych ‘ustawą kominową’ podaż – dodatnia funkcja średniego wynagrodzenia (założenie – menedżerowie najpierw uczestniczą w rynku usług dla przedsiębiorstw prywatnych) czyli podaż w rynku przedsiębiorstw państwowych równa różnicy całkowitej podaży usług menedżerskich i osób zatrudnionych na stanowiskach menedżerskich w przedsiębiorstwach prywatnych)

Charakterystyka rynku usług menedżerskich (3) Charakterystyka rynku miesięcznych usług menedżerskich dla przedsiębiorstw państwowych c.d.: wynagrodzenie rozkład normalny o parametrach N(w,s) w - średnie wynagrodzenie na rynku ‘państwowym’ s - możliwie małą wariancja – dla potrzeb analizy zakładamy więc, że zarobki menedżerów w przedsiębiorstwach państwowych są w miarę jednolite

Graficzna analiza rynku Popyt ze strony przedsiębiorstw państwowych Średnie Wynagrodzenie Podaż miesięcznych usług menedżerskich Equilibrium w wmin M Liczba zatrudnionych menedżerów w przedsiębiorstwach państwowych

Graficzna analiza rynku po interwencji Popyt ze strony przedsiębiorstw państwowych Średnie Wynagrodzenie Podaż miesięcznych usług menedżerskich Equilibrium w wmax wmin M1 M Liczba zatrudnionych menedżerów w przedsiębiorstwach państwowych

Skutki interwencji (wynikające z modelu) Niedobór menedżerów do świadczenia usług kierowniczych przedsiębiorstwom państwowym w wysokości (M1-M) popyt kształtuje się na stałym poziomie M, natomiast jedynie M1 menedżerów przyjmie oferty przedsiębiorstw państwowych przy stawce w Jak sprawić by rynek zaczął działać? (dwie alternatywy) tzw. ‘rationing’ czyli próba obsadzenia M stanowisk M1 menedżerami (do 14:00 menedżer pracuje w jednej firmie od 14:00 w drugiej) zatrudnianie osób spoza rynku – różnicę M1-M wypełnić można osobami bez kwalifikacji czyli bez przygotowania menedżerskiego

Skutki interwencji c.d. Ryzyko podejmowania błędnych decyzji przez osoby nieprzystosowane do zarządzania osoby bez kwalifikacji mogą podejmować decyzje nieoptymalne Nie eliminujemy dysproporcji społecznych tylko je pogłębiamy: osoby o kwalifikacjach menedżerskich, które oczekują w>wmax opuszczą rynek i znajdą zatrudnienie w przedsiębiorstwach prywatnych za dużo wyższe wynagrodzenie niezasłużenie osoby bez kwalifikacji zaczynają zarabiać więcej niż by zarabiali uczestnicząc we właściwych dla siebie rynkach pracy

Dlaczego uchwalono taką ustawę? Próba wyeliminowania tak powszechnych na końcu lat 90. patologii wypłacanie wysokich wynagrodzeń prezesowi oraz członkom zarządu w przypadku firm balansujących na skraju upadku przejrzystość zarobków osób pełniących wysokie funkcje w przedsiębiorstwach państwowych – wymiar antykorupcyjny

Dlaczego uchwalono taką ustawę? c.d. „Skarb Państwa, podobnie jak właściciel prywatny, ma prawo regulować wynagrodzenie zatrudnianych przez siebie osób” – Andrzej Sadowski z Centrum im. Adama Smith’a Różne motywy polityczne postawa tzw. ‘psa ogrodnika’ – W. Kaczmarek

Teoria a praktyka Czy jesteśmy w stanie udowodnić, że osoby kierujące kluczowymi przedsiębiorstwami państwowymi są osobami bez wymaganych kwalifikacji? Czy ustawa kominowa może mieć więc negatywny wpływ na funkcjonowanie podmiotów zależnych od Skarbu Państwa?

Analiza wpływu ustawy na przedsiębiorstwa państwowe Przygotowanie do pełnienia funkcji menedżera można zmierzyć poprzez: profil wykształcenia doświadczenie zawodowe inne... Wyniki finansowe nie są najlepszym wyznacznikiem zaangażowania menedżerów w działania spółki, bowiem część przedsiębiorstw państwowych nadal wykorzystuje uprzywilejowaną wobec prywatnych podmiotów sytuację rynkową (monopole)

Analiza wpływu ustawy na przedsiębiorstwa państwowe Lepszym wyznacznikiem zaangażowania menedżera w poprawianie funkcjonowania spółki objawia się przez jej aktywność czyli: intensywność kampanii marketingowych działań związanych z pozycjonowaniem marki pomysłowość w kreowaniu nowych produktów itp. rozwój przez innowacyjność

Polskie Linie Lotnicze LOT Spółka, w której większościowym udziałowcem jest Skarb Państwa – 67,97% PLL LOT są właścicielem Centralwings

Prezes PLL LOT – P. Siennicki jest absolwentem Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej (magister inżynier elektryk) posiada dyplom MBA wcześniej kierował niewielkimi jednostkami organizacyjnymi w sektorze energetycznym pełni funkcję od kwietnia 2007 roku

Członek zarządu PLL LOT – K. Stanisławska absolwentka Szkoły Głównej Handlowej – kierunek Zarządzanie i Marketing pracowała m.in. w Dziale Szkoleń AIG Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A. oraz w Dziale Marketingu Amplico Life jest członkiem zarządu ds. handlowych od kwietnia 2007 roku

Członek zarządu Centralwings – C. Ciarciński absolwent Wydziału Socjologii The Open University w Wielkiej Brytanii nie posiada dyplomu MBA, choć jest w trakcie wcześniej pracował na stanowisku kierowniczym w EasyJet Ma 25 lat...

Polskie Linie Lotnicze LOT c.d.

Polskie Linie Lotnicze LOT c.d. Przejawami błędów w zarządzaniu oraz braku zaangażowania kadry menedżerskiej mogą być: niespójna strategia – z jednej strony próba oparcia siatki połączeń na hub’ie w Warszawie z drugiej otwieranie nowych połączeń z portów regionalnych zamawianie kosztownych analiz zewnętrznych między innymi od Boston Consulting Group zamiast wykorzystywania własnych analiz brak klarownej wizji rozwoju oraz pozycji spółki na rynku przewozów lotniczych

Polskie Linie Lotnicze LOT c.d. Menedżerowie u konkurencji Lloyd Paxton - Malev 30 lat doświadczenia zawodowego w branży lotniczej pracował m.in. w zarządzie BA stworzył od podstaw Air Astana

Polskie Linie Lotnicze LOT c.d. Menedżerowie u konkurencji c.d. Wolfgang Mayrhuber - Lufthansa 35 lat doświadczenia pracował w LH od początku kariery posiada MBA z MIT (Massachussets Institute of Technology)

Polskie Porty Lotnicze - PPL Przedsiębiorstwo Państwowe, które jest właścicielem większości portów międzynarodowych w Polsce w tym lotniska im. Fryderyka Chopina w Warszawie W ostatnim okresie sprawozdawczym (rok 2006) przedsiębiorstwo państwowe PPL oraz spółki zależne uzyskały zysk netto w wysokości 208,325,046,14 PLN. Przychody w 2006 roku natomiast wynosiły prawie 900mln PLN.

Dyrektor PPL – Paweł Łatacz Absolwent Politechniki Warszawskiej i doktorant Kolegium Zarządzania i Finansów w Szkole Głównej Handlowej Pracował także w Telekomunikacji Polskiej S.A. oraz PTK Centertel Sp. Z.o.o. Pełnił funkcję członka rady nadzorczej w niektórych portach regionalnych

Polskie Porty Lotnicze - PPL Sukcesy i Porażki Zarządu Nieporadność – Terminal 2 na Okęciu – pomimo iż jego budowa została zakończona nie ma zgody na jego użytkowanie Brak wizji i odpowiedzi na rosnący popyt – prowizoryczne rozwiązania jak np. Etiuda Opieszałość w działaniu – dopiero ostatnio wymówiono umowę koncernowi Ferrovia – Budimex Wysoki zysk – pozycja monopolu

Polskie Porty Lotnicze c.d.

Powszechny Zakład Ubezpieczeń PZU Większościowym udziałowcem Grupy PZU S.A. jest Skarb Państwa z 55% udziału Podstawową działalnością są ubezpieczenia, ale grupa bardzo silnie inwestuje w instrumenty kapitałowe W pierwszych trzech kwartałach tego roku spółka wypracowała 3,4mld PLN zysku PZU traci udziały w rynku ubezpieczeń na życie – z 38,2% w zeszłym do 28,8% w tym roku

Prezes PZU – A. Rowińska absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego członkini wielu rad nadzorczych w spółkach z udziałem Skarbu Państwa pełni funkcję od 4 września 2007 roku

Powszechny Zakład Ubezpieczeń PZU Sukcesy i Porażki Zarządu niewiarygodna zyskowność grupy ekspansja na rynki wschodnie – powołanie PZU Ukraina i PZU Litwa brak wizji na funkcjonowanie na rodzimym rynku ubezpieczeń większość zysków pochodzi z lokat udział w polskim rynku ubezpieczeń spada

PKO Bank Polski – PKO BP S.A. Do zeszłego tygodnia największy bank w Polsce, teraz jest drugi po fuzji BPH i PEKAO S.A. Zysk netto za pierwsze trzy kwartały 2007 roku oscyluje w pobliżu sumy 2,5mld PLN

Prezes PKO BP S.A. – R. Juszczak magister historii, absolwent Uniwersytetu Gdańskiego posiada dyplom z zakresu Finansów i Bankowości z uniwersytetu w Rouen posiada bogate doświadczenie zawodowe w sektorze bankowym, poza PKO BP pracował też w Citibanku

PKO Bank Polski – PKO BP S.A. c.d. Sukcesy i Porażki Zarządu strata pozycji lidera na rynku bankowym wysoka rentowność największa liczba rachunków typu ROR wysokie zaufanie klientów

Ustawa i patologie Sprawa Jana Litwińskiego Jan Litwiński był do 2003 roku prezesem PLL LOT Jego wynagrodzenie było regulowane przez ustawę kominową W 2003 roku wyszło na jaw, że był on finansowany przez mniejszościowego udziałowca (około 30%) PLL LOT SAirGroup

Ustawa i patologie c.d. Sprawa Jaromira Netzla Jaromir Netzel pełnił funkcję prezesa zarządu PZU S.A. w latach 2006-2007 Prokuratura bada sprawa rzekomego przeksięgowania wydatków prezesa na konta innych jednostek wewnątrz firmy – zarzut fałszowania ksiąg rachunkowych Był zamieszany w sprawę przecieku ws. akcji CBA w Ministerstwie Rolnictwa

Jak wynagradzać menedżerów? Popularne modele wynagradzania (przedsiębiorstwa prywatne): wynagrodzenie bazowe + premia pieniężna wynagrodzenie w akcjach albo baza + akcje wynagrodzenie bazowe + prowizja od zysku

Management by objectives Menedżer premiowany jest za osiągnięcie poszczególnych celów strategicznych Zalety orientacja na wykonanie zadania wysoka motywacja do pracy jeżeli adekwatna premia Wady koszty - musi być organ, który rozlicza zarząd ze swoich obowiązków obawy związane z jakością proponowanych przez menedżerów rozwiązań

Management by objectives c.d. Warunki osiągnięcia efektywności: odpowiednie wynagrodzenie bazowe – nie za wysokie nie za niskie pewność uzyskania premii w sytuacji wykonania zadania ciągłość celów rzetelne kryteria przyznania premii

Wynagrodzenie w akcjach Popularne rozwiązanie w ogromnych korporacjach notowanych na giełdzie np. Apple Inc. Zalety: menedżer dąży do maksymalizacji wartości spółki firma związuje menedżera na dłuższy okres czasu Wady: ryzyko finansowe słaba płynność dużych partii akcji

Wynagrodzenie w akcjach c.d. Warunki osiągnięcia efektywności: liczba akcji musi być odpowiednia Przykłady: Steven Jobs, CEO Apple Inc. w 2006 roku 10mln akcji wartych $84,84 każda + $1 dochodu Terry Semel, CEO Yahoo w 2006 roku zarobił $1 oraz bonus w wysokości do 1mln akcji wartych około $30 każda

Prowizja od zysku Popularne w większych przedsiębiorstwach nie notowanych na giełdzie Zalety: menedżerowie są zorientowani na maksymalizację zysku wysoka motywacja do pracy Wady: ryzyko generowania zysku poprzez wyprzedaż środków trwałych itp.

Prowizja od zysku c.d. Warunki osiągnięcia efektywności: wysokość prowizji współmierna do osiąganych wyników odpowiednie wynagrodzenie bazowe

Podsumowanie (1) Wnioski teoretyczne znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistości na skutek ‘ustawy kominowej’ na stanowiska prezesów i członków zarządów zatrudniane są osoby bez wymaganych kwalifikacji

Podsumowanie (2) Nieodpowiednia kadra menedżerska nie zawsze prowadzi do słabych wyników finansowych firmy w przypadku ogromnych korporacji takich jak PZU czy PKO BP przedsiębiorstwa funkcjonują właściwie bez względu na to kto jest menedżerem w przypadku mniejszych słaba kadra przekłada się na słabą kondycję spółki

Podsumowanie (3) Obowiązywanie ustawy z dnia 3 marca 2000 roku o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi prowadziło do wielu patologii w tym korupcji.

Podsumowanie (4) W obliczu dokonanej analizy można stwierdzić, że ustawa z dnia 3 marca 2000 roku o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi ma duży wpływ na polskie przedsiębiorstwa państwowe i inne jednostki organizacyjne należące do Skarbu Państwa

Dziękuję za uwagę! Bartłomiej Nowak bnowak@jetstream.pl Koniec Dziękuję za uwagę! Bartłomiej Nowak bnowak@jetstream.pl

Pytania do dyskusji 1.) Jakie kryteria zastosowałbyś/ zastosowałabyś w rekrutacji menedżerów na stanowiska w przedsiębiorstwach państwowych? Które są najważniejsze? 2.) Jak wynagradzać menedżerów wyższego szczebla, czyli jak zmodyfikowałbyś/ zmodyfikowałabyś zapisy ustawy, aby zapewnić niektórym przedsiębiorstwom państwowym szansę rozwoju?