S ł awomir Ł odzi ń ski Wprowadzenie do socjologii zró ż nicowania kulturowego i mniejszo ś ci (semestr zimowy, ś rody, godz , sala 401 wyk ł ad nr 10

1. Powtórzenie – generalne zasady ochrony mniejszo ś ci narodowych: zakaz wykluczania mniejszo ś ci; zakaz asymilacji mniejszo ś ci; zakaz dyskryminacji; nakaz integracji mniejszo ś ci w ramach spo ł ecze ń stwa. wprowadzenie tych zasad w ż ycie: uzna ć mniejszo ś ci oraz ich obecno ść jako pe ł noprawnych grup w spo ł ecze ń stwie; chroni ć ich to ż samo ść, co wymaga nie tylko tolerancji, ale równie ż bardziej pozytywnego nastawienia pa ń stwa i spo ł ecze ń stwa; stworzy ć warunki (g ł ównie finansowe i instytucjonalne) dla mo ż liwo ś ci rozwoju to ż samo ś ci mniejszo ś ci. czy istnieje europejski model ochrony praw mniejszo ś ci?

2. Europejski model ochrony mniejszo ś ci narodowych po 1989 roku: zasady obecnej ochrony mniejszo ś ci: odej ś cie od zasady nie-dyskryminacji; ochrona mniejszo ś ci jako jedna z zasad demokracji; szerokie rozumienie poj ę cia mniejszo ś ci; subiektywne samo-zaliczenie do mniejszo ś ci; prawa indywidualne; wi ę ksza ochrona praw kulturalnych (w o ś wiacie, kulturze itp.), za ś mniejsza praw politycznych lub j ę zykowych; umi ę dzynarodowienie ochrony mniejszo ś ci. zró ż nicowanie poziomu i zasad ochrony mniejszo ś ci w Europie.

3. Europeizacja ochrony mniejszo ś ci narodowych: ewolucja zainteresowa ń problematyk ą mniejszo ś ci narodowych w literaturze naukowej: od obaw przed powrotem konfliktów etnicznych (nacjonalizmów) poprzez podkre ś lanie roli systemu demokratycznego i spo ł ecze ń stwa obywatelskiego do umi ę dzynarodowienia (europeizacji) tej ochrony. dlaczego rola norm i instytucji mi ę dzynarodowych znajduje si ę obecnie w centrum zainteresowa ń badaczy polityki mniejszo ś ci?: dyskusja na temat rozumienia europeizacji – jako wp ł yw UE i jako szerzej powrót do Europy; skupienie si ę na roli instytucji mi ę dzynarodowych w ochronie mniejszo ś ci w krajach Europy Ś rodkowej, a szczególnie ich roli w procesie akcesyjnym do UE; pozytywne zmiany polityk wobec mniejszo ś ci w tych krajach by ł y nie tylko efektem procesu demokratyzacji ż ycia publicznego, ale tak ż e zaanga ż owania instytucji mi ę dzynarodowych.

5. Instytucje mi ę dzynarodowe a ochrona praw mniejszo ś ci narodowych (mechanizmy wp ł ywu): instytucje mi ę dzynarodowe: Organizacja Bezpiecze ń stwa i Wspó ł pracy w Europie, Rada Europy i Unia Europejska; dyskusja na temat oceny wp ł ywu (jak?): racjonalny aktor i podej ś cie konstruktywistyczne; wp ł yw normatywny i warunkowo ść (cz ł onkostwo w UE). problemy: czy tylko wp ł yw zewn ę trzny?, rola kontekstu krajowego, sytuacja po procesie akcesji do UE. hipotezy: ś cie ż ka krajowa; ś cie ż ka zewn ę trznych zach ę t; ś cie ż ka wycofania.

6. Proces akcesyjny i ochrona mniejszo ś ci narodowych: umi ę dzynarodowienie (europeizacja) polityki wobec mniejszo ś ci: przejmowanie rozwi ą za ń mi ę dzynarodowych (europejskich) w zakresie ochrony mniejszo ś ci narodowych - na poziomie norm prawnych i wprowadzania ich w ż ycie (robienia polityki). znaczenie kryteriów kopenhaskich (1993); cz ł onkostwo w UE decydowa ł o o kierunku zmian politycznych, a Rada Europy i OBWE dostarcza ł y konkretnych wskazówek; wspólne dla krajów Europy Ś rodkowej efekty rozszerzenia UE to: przyj ę cie Ramowej Konwencji RE o Ochronie Mniejszo ś ci Narodowych; ustalenie cia ł rz ą dowych odpowiedzialne za polityk ę wobec mniejszo ś ci; przyj ę cie rozwi ą za ń anty-dyskryminacyjnych; programy pomocy dla spo ł eczno ś ci romskiej. zmniejszenie roli UE po zako ń czeniu akcesji (?).

7. Skutki wp ł ywu instytucji mi ę dzynarodowych na prawa mniejszo ś ci narodowych (mechanizmy wp ł ywu): zró ż nicowanie polityk mniejszo ś ciowych w krajach Europy Ś rodkowej, mimo przyj ę cia tych samych dokumentów mi ę dzynarodowych (Konwencja Ramowa) i nacisku instytucji mi ę dzynarodowych – dlaczego?; do ś wiadczenia krajów Europy Ś rodkowej: Czechy; W ę gry; S ł owacja i Rumunia. trudny do oceny nacisk instytucji mi ę dzynarodowych, ale wspólne dla tych krajów by ł o d ąż enie do w łą czenia mniejszo ś ci w obr ę b pa ń stwa (spo ł ecze ń stwa) i wykorzystanie praktycznych rozwi ą za ń pro- pluralistycznych.

8. Zmiana polityki wobec mniejszo ś ci w Polsce po 1989 r.: ł atwe uznanie mniejszo ś ci po 1989 r.: zasada subiektywnego samookre ś lenia narodowego; umiarkowane upolitycznienie polityki wobec mniejszo ś ci. dwutorowo ść prac nad ochron ą mniejszo ś ci: dzia ł ania o charakterze mi ę dzynarodowym (traktaty dwustronne); zmiany w prawie wewn ę trznym (ustawa o ś wiatowa, RTV). Konstytucja z 1997 r. (Preambu ł a, art. 35 i 27); Konwencja Ramowa RE o Ochronie Mniejszo ś ci Narodowych; akcesja do Unii Europejskiej i kryteria kopenhaskie; program romski; ustawa o równym traktowaniu (2010).

9. Ustawa z 2005 r. o mniejszo ś ciach narodowych i etnicznych oraz o j ę zyku regionalnym: fundamentalna zmian z perspektywy mniejszo ś ci, ale i s ł abe punkty ustawy; lista uznanych mniejszo ś ci, ale spory o: uznanie grupy ś l ą skiej (projekt ustawy o j ę zyku ś l ą skim jako regionalnym); podzia ł na mniejszo ś ci narodowe i etniczne. Komisja Wspólna Rz ą du i Mniejszo ś ci Narodowych i Etnicznych (wybór cz ł onków, kompetencje, atmosfera polityczna); prawa j ę zykowe: u ż ywanie j ę zyka mniejszo ś ci (próg 20%, rozszerzenie zakresu u ż ywania); dwuj ę zyczne nazwy (próg 20% i rola Rady Gminy, nazwy fizjograficzne).

10. Punkty krytyczne w polityce wobec mniejszo ś ci: prawa polityczne: ordynacja wyborcza daje praktycznie szanse jedynie grupie niemieckiej; dzia ł alno ść kulturalna: system grantowy na 1 rok, potrzeba instytutów kultury mniejszo ś ci, funkcjonowanie stowarzysze ń zale ż y od aktywno ś ci spo ł ecznej. szkolnictwo: naliczanie subwencji o ś wiatowej, brak metodyków j ę zykowych, potrzeba przedmiotów o to ż samo ś ci kulturowej mniejszo ś ci. pami ęć historyczna: poczucie dyskryminacji historycznej, kwestie upami ę tnie ń, rola IPN-u (czy ma si ę zajmowa ć tak ż e pami ę ci ą mniejszo ś ci?). atmosfera funkcjonowania mniejszo ś ci w ś ród wi ę kszo ś ci.

11. Polska jako przypadek ś cie ż ki zmian krajowych: Polska jako przyk ł ad ś cie ż ki krajowej - zmiany w polityce bez du ż ego udzia ł u instytucji mi ę dzynarodowych, ale rozwój praw mniejszo ś ci raczej powolny; Raporty Komitetu Doradczego o Polsce: 1 cykl (raport 2002 r. - rezolucja r.): pozytywy: edukacja i systemu wyborczego, program na rzecz spo ł eczno ś ci romskiej w Polsce; krytyczne uwagi: brak dwuj ę zyczno ś ci i potrzeba przyj ę cia ca ł o ś ciowej ustawy, upami ę tnienia, instytuty kultury mniejszo ś ciowej, media, szkolnictwo (litewskie). 2 cykl (2 raport 2007 r. - uwagi r.): pozytywy: ustawa 2005, struktury rz ą dowe do zwalczania dyskryminacji, zwi ę kszenie dotacji o ś wiatowej, programów asystentów romskich stypendialny, Komisja Wspólna Rz ą du i Mniejszo ś ci Narodowych i Etnicznych, fundusze na rozwój kultury mniejszo ś ci. krytyczne uwagi: akty dyskryminacji, niewystarczaj ą ce fundusze na kultur ę, rozszerzenie dwuj ę zyczno ś ci, rady programowe publicznego radia i telewizji, podtrzymanie edukacji na poziomie ponadpodstawowym, ordynacja wyborcza, spis 2011, podr ę czniki do historii, potrzeba dialogu ze spo ł eczno ś ci ą ś l ą sk ą.

12. Cechy polityki wobec mniejszo ś ci w Polsce: o polityka wobec mniejszo ś ci jako warto ść i element demokracji; o uznanie mniejszo ś ci: o od akceptacji politycznej i mi ę dzynarodowej (traktaty dwustronne) do prawnego uznania (ustawa). o cechy polityki wobec mniejszo ś ci: o niski stopie ń politycyzacji, polityka stabilna, brak odniesie ń do tradycji, kompromis mi ę dzy wymaganiami politycznymi a w ł asn ą histori ą i zró ż nicowaniem etnicznym. Polska – czy wy ł anianie si ę pro-pluralistycznych rozwi ą za ń w polityce wobec mniejszo ś ci?: jak polskie do ś wiadczenia wpisuj ą si ę w schemat przemian praw mniejszo ś ci w krajach Europy Ś rodkowej? specjalna ustawa o mniejszo ś ciach z 2005 r. (regulacja praw j ę zykowych, Komisja Wspólna Rz ą du i Mniejszo ś ci), instytuty kultury mniejszo ś ci, (etno)filologie mniejszo ś ciowe, program romski, NSP 2011.

13. Zako ń czenie: europeizacji polityki jako okazja do analizy relacji mi ę dzy zasadami ochrony mniejszo ś ci a ich dostosowaniem do nowych krajów UE; rosn ą ce uznanie dla praw mniejszo ś ci – stan ochrony praw mniejszo ś ci jako wska ź niki konsolidacji demokracji; brak jednolitego modelu ochrony mniejszo ś ci w krajach Europy Ś rodkowej i Wschodniej - przyczyny: punkt wyj ś cia z systemu komunistycznego, struktura etniczna, tradycje historyczne, mniejszo ś ci zagraniczne, do ś wiadczenia zmian terytorialnych. modyfikacja uj ę cia modelu triady Brubakera – du ż a rola instytucji mi ę dzynarodowych; zwi ę kszenie roli rozwi ą za ń pro-grupowych (pro-pluralistycznych).