II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009 Zastosowanie modeli makroekonomicznych w ewaluacji – polskie doświadczenia Dr Krzysztof Piech – Instytut Wiedzy i Innowacji 16 października 2009 r.

Struktura prezentacji WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Struktura prezentacji Modele makroekonomiczne – wprowadzenie Modele makroekonomiczne stosowane w ewaluacji w Polsce Wybrane wyniki prognozowania makroekonomicznego w Polsce Ewaluacja wykorzystania funduszy unijnych za pomocą regionalnego modelu HERMIN – przykład województwa podkarpackiego

Modele makroekonomiczne – wprowadzenie WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modele makroekonomiczne – wprowadzenie

Modele makroekonomiczne – do czego służą? WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modele makroekonomiczne – do czego służą? Generalnie, do wspierania podejmowania decyzji gospodarczych przez władze kraju. W tym celu modele te stosowane są do: prognozowania makroekonomicznego, symulacji wariantów decyzji (ewaluacja ex-ante). Modele te są również konstruowane do celów naukowych.

Prognozowanie a ewaluacja projektów publicznych WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozowanie a ewaluacja projektów publicznych Po co są ewaluacje? Co może być ewaluowane? Prognozowanie a ewaluacja: Przede wszystkim sfera wskaźników, także ocena oddziaływania. Wartości docelowe wskaźników mogą być ustalane za pomocą modelu. Podobnie może być szacowana skala oddziaływania programu na zmiany społeczno-gospodarcze. Model ekonomiczny powinien umożliwić podanie efektów netto i brutto danego programu publicznego, tj. podać wyniki dla dwóch scenariuszy: co by się działo bez oraz z interwencją.

Prognozowanie a ewaluacja WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozowanie a ewaluacja Komisja Europejska: każdy kraj członkowski zobowiązany do przeprowadzania ewaluacji programów operacyjnych. Jednym z narzędzi ewaluacji są modele makroekonomiczne. Zgodnie z wytycznymi Komisji, powinny one umożliwiać przeprowadzanie symulacji rozwoju gospodarki z oraz bez oddziaływania funduszy unijnych.

Prognozowanie a ewaluacja WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozowanie a ewaluacja Model powinien zawierać zarówno stronę popytową, jak i podażową, przy czym w zakresie tej ostatniej, powinno być możliwe dokonanie oszacowania wpływu na infrastrukturę, kapitał ludzki, inwestycje (wg wytycznych z sierpnia 2006 r. – również na B+R). Tak skonstruowanym modelem jest model HERMIN.

Ośrodki prognostyczne w Polsce: WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Ośrodki prognostyczne w Polsce: instytucje rządowe (Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Narodowy Bank Polski –własne modele), niezależne instytuty (Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych) jednostki badawczo-rozwojowe (Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego), uczelnie wyższe (Uniwersytet Łódzki) i spółki (Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego), banki (np. PKO BP), publicyści (np. Marek Misiak), analitycy finansowi.

Prognozy makroekonomiczne w Polsce i ich trafność WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozy makroekonomiczne w Polsce i ich trafność Wg M. Borowskiego, w l. 1999-2006: na pierwszym miejscu wśród jednostek prognozujących uplasował się CASE, zaś na drugim – Marek Misiak. Najsłabsze prognozy podawały: ośrodek łódzki oraz Ministerstwo Finansów. Żaden z modeli nie uwzględniał mechanizmów cyklu koniunkturalnego: nie przewidziano recesji w latach 2001-02, a także wejścia na ścieżkę wzrostu w latach 2003-04, nie mówiąc o aktualnym spowolnieniu gospodarczym. Wyjątkiem w zakresie mechanizmów cyklicznych są modele IKiCHZ oraz IBS (oraz próby IWI).

Modele makroekonomiczne stosowane w ewaluacji w Polsce WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modele makroekonomiczne stosowane w ewaluacji w Polsce

Ośrodki modelujące gospodarkę WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Ośrodki modelujące gospodarkę Modele stosowane dotąd w Polsce do ewaluacji makroekonomicznej: model IKiCHZ HERMIN (WARR), MaMoR2 (IBnGR), trzy modele Instytutu Badań Strukturalnych. Ponadto, modele makroekonomiczne w Polsce posiadają: ministerstwo finansów, Narodowy Bank Polski (trzy modele), ministerstwo gospodarki, Uniwersytet Łódzki (prof. Welfe), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych (prof. W. Orłowski). Modele te nie są rozszerzone o komponenty regionalne.

Model MaMoR2 Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (T. Kaczor) WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model MaMoR2 Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (T. Kaczor)

Wprowadzenie do modelu WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wprowadzenie do modelu Model typu CGE: model wyliczanej równowagi ogólnej (ang. Computable General Equilibrium). Model uwzględniający współczesny dorobek ekonomii, np. są w nim trzy czynniki produkcji: praca, kapitał ludzki oraz rzeczowy. „Czynniki te są łączone w procesie wytwórczym opisanym kombinacją funkcji o stałej elastyczności substytucji (ang. CES) w taki sposób, że obie formy kapitału traktowane są jako dobra komplementarne i tworzą swego rodzaju kapitał złożony, będący nakładem substytucyjnym wobec pracy. Taki mechanizm opisuje obserwowaną w nowoczesnych gospodarkach prawidłowość, że nakłady inwestycyjne sprzyjają zwiększeniu zatrudnienia osób o wysokich kwalifikacjach (tj. większym zasobie kapitału ludzkiego), natomiast mogą prowadzić do ograniczenia zatrudnienia niewykwalifikowanej siły roboczej.” T. Kaczor, Model MaMoR2. Informacje o konstrukcji i założeniach, Warszawa, listopad 2006, s. 5

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego (obecnie: Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur)

Wprowadzenie do modelu WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wprowadzenie do modelu Autorzy: model hybrydowy II generacji. Model łączy: „neoklasyczną teorię zapewniającą długookresową równowagę gospodarce, z teorią nowokeynesowską, bazującą na zmianach popytu. Takie połączenie powoduje nakładanie się na długookresową ścieżkę wzrostu, średniookresowych wahań koniunkturalnych.”

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Schemat modelu polskiej gospodarki służącego do weryfikacji diagnozy i prognozy makroekonomicznej Strona popytowa Źródło: W. Karpińska-Mizielińska, T. Smuga, W. Burzyński, P. Waźniewski, K. Barteczko, E. Duchnowska, J. Przystupa, A. Marzec, K. Marczewski, Ocena szacunkowa Narodowych strategicznych ram odniesienia 2007- 2013. Raport końcowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesień 2006, s. 161.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Schemat modelu polskiej gospodarki służącego do weryfikacji diagnozy i prognozy makroekonomicznej Strona podażowa Źródło: W. Karpińska-Mizielińska, T. Smuga, W. Burzyński, P. Waźniewski, K. Barteczko, E. Duchnowska, J. Przystupa, A. Marzec, K. Marczewski, Ocena szacunkowa Narodowych strategicznych ram odniesienia 2007- 2013. Raport końcowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesień 2006, s. 161.

Model HERMIN dra Johna Bradley’a i WARR WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model HERMIN dra Johna Bradley’a i WARR

Wprowadzenie do modelu WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wprowadzenie do modelu Rozszerzanie UE – potrzeba narzędzi badających oddziaływanie funduszy UE Na początku lat 80. powstał wielosektorowy model HERMES Komisji Europejskiej. Model HERMIN to mniejsza wersja HERMES’a. Został stworzony w 1982 r. przez dra Johna Bradley’a i od tego czasu jest przez niego rozwijany. Model przeznaczony dla nowych członków UE: radził sobie z krótkimi szeregami czasowymi (kalibracja) i z brakiem danych sektorowych.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Konstrukcja modelu Model HERMIN w swojej 4-sektorowej wersji (HPO4) składa się z czterech sektorów: przemysłowego, usług rynkowych, rolnictwa, usług publicznych (nie rynkowe). Model tworzą trzy bloki strukturalne: podażowy, absorpcji, dystrybucji przychodów.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Konstrukcja modelu Model zawiera 262 równania (w tym 162 nieliniowe), 406 zmiennych (w tym 257 zmiennych endogenicznych i 149 zmiennych egzogenicznych). Estymacja parametrów strukturalnych modelu jest dokonywana przy wykorzystaniu KMNK, zaś weryfikacja – przez „dopasowanie krzywej” (curve fitting). Zmienne egzogeniczne w modelu HERMIN można podzielić na: zewnętrzne: produkcja światowa, ceny światowe, kursy walutowe, stopy procentowe; krajowe: wydatki publiczne, stawki podatkowe.

Wybrane wyniki prognozowania makroekonomicznego w Polsce WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wybrane wyniki prognozowania makroekonomicznego w Polsce

Scenariusze z 2002 r. (W. Orłowski): PKB na osobę, PPP, UE-15=100 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Scenariusze z 2002 r. (W. Orłowski): PKB na osobę, PPP, UE-15=100 Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 48.

Model Lejour, de Mooj i Nahuis WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model Lejour, de Mooj i Nahuis „PKB Polski w roku 2020 będzie większy o 8,7%, jeśli Polska stanie się członkiem UE, z czego: 4,3% wynikać będzie z efektów unii celnej, 5,8% ze zniesienia pozostałych barier w handlu w ramach jednolitego rynku -1,45% wynikać będzie z przepływu siły roboczej.” Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 49.

Model Lejour, de Mooj i Nahuis WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model Lejour, de Mooj i Nahuis „PKB Polski w roku 2020 będzie większy o 8,7%, jeśli Polska stanie się członkiem UE, z czego: 4,3% wynikać będzie z efektów unii celnej, 5,8% ze zniesienia pozostałych barier w handlu w ramach jednolitego rynku -1,45% wynikać będzie z przepływu siły roboczej.” Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 49.

Wybrane wyniki prognoz wzrostu gospodarczego do 2013 r. (2006 r.=100) WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wybrane wyniki prognoz wzrostu gospodarczego do 2013 r. (2006 r.=100)

Prognozy PKB, Polska a UE-25, ceny stałe, 2007-2020, %, UE-25=100 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozy PKB, Polska a UE-25, ceny stałe, 2007-2020, %, UE-25=100

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wzrost gospodarczy Polski: bez i wraz z uwzględnieniem napływu środków unijnych do końca 2015 r. (w %) Uwagi: wzrost gospodarczy – wzrost realnego PKB w danym roku. Scenariusz bazowy – bez uwzględnienia napływu środków unijnych w ramach NPR 2004-06 i NSRO 2007-13. Źródło: Bukowski M., D. Pelle, W. Saj (2008), Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004-2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, maj, s. 26, 28; Kaczor T., R. Socha (2008), Badanie wpływu Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 na wybrane wskaźniki dokumentów strategicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, kwiecień, s. 39; Zaleski J., A. Wojtasiak-Terech, P. Tomaszewski, M. Zembaty, J. Bradley, Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 5 maja 2008: 23-24 oraz obliczenia własne na ich podstawie.

Oddziaływanie funduszy unijnych na wzrost gospodarczy (w p.p.) WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Oddziaływanie funduszy unijnych na wzrost gospodarczy (w p.p.) Uwagi: wzrost gospodarczy – wzrost realnego PKB w danym roku. Scenariusz bazowy – bez uwzględnienia napływu środków unijnych w ramach NPR 2004-06 i NSRO 2007-13. Źródło: Bukowski M., D. Pelle, W. Saj (2008), Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004-2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, maj, s. 26, 28; Kaczor T., R. Socha (2008), Badanie wpływu Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 na wybrane wskaźniki dokumentów strategicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, kwiecień, s. 39; Zaleski J., A. Wojtasiak-Terech, P. Tomaszewski, M. Zembaty, J. Bradley, Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 5 maja 2008: 23-24 oraz obliczenia własne na ich podstawie.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Ewaluacja wykorzystania funduszy unijnych za pomocą regionalnego modelu HERMIN – przykład województwa podkarpackiego

Struktura Aktualizacja danych – regionalnych WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Struktura Aktualizacja danych – regionalnych Aktualizacja danych – krajowych Przetwarzanie danych Kalibracja równań modelu Scenariusz bazowy i modyfikacje Modelowanie oddziaływania funduszy

Aktualizacja danych – regionalnych WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Aktualizacja danych – regionalnych Źródło: głównie Bank Danych Regionalnych GUS – pliki HERMIN, dane krajowe GUS Dostosowanie bazy danych do potrzeb województwa podkarpackiego Konieczność przeliczania danych (zmiany metodologii GUS a potrzeby estymacji), a także ekstrapolacji szeregów czasowych. Problemy z danymi nt. finansów regionalnych.

Aktualizacja danych – krajowych WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Aktualizacja danych – krajowych Źródła: GUS: wiele różnych roczników, też Bank Danych Regionalnych GUS, NBP, Ministerstwo Finansów, ZUS, dane z zagranicznych źródeł (Eurostat) i opracowań Olbrzymi problem: dane nt. finansów publicznych (zmiana metodologii) oraz dane dot. bilansu płatniczego. Problemy z danymi wynikające ze zmian metodologii, licznych korekt wyników obliczeń poprzednich lat.

Przetwarzanie danych Liczne „pułapki” związane m.in. z: WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Przetwarzanie danych Liczne „pułapki” związane m.in. z: zawieszaniem się oprogramowania (bez podania komunikatu o przyczynach), zakresem czasowym danych i zmianami ich formatu przez programy (pliki wsadowe TSP), lakonicznością opisów w „podręcznikach” do modelu HERMIN. Uzyskane wyniki zweryfikowano pod kątem „realności” uzyskanych wyników.

Kalibracja równań modelu WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Kalibracja równań modelu Niska jakość oszacowań niektórych równań, czy poszczególnych parametrów (brak możliwość zmiany tego bez poważniejszych ingerencji w strukturę modelu). Wątpliwości, co do postaci równań.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Scenariusz bazowy Konieczność „urealnienia” go o przewidywania dotyczące efektów polityki gospodarczej (np. pieniężnej) oraz o wprowadzenie „stylizowanego” cyklu koniunkturalnego. Przeprowadzenie własnych obliczeń prognoz dotyczących kursu walutowego. Wprowadzenie elementów B+R. Zmiany wag w zakresie efektów zewnętrznych.

Modelowanie oddziaływania funduszy WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modelowanie oddziaływania funduszy Zmiany wartości kwot finansowych. Niskie oddziaływanie RPO WP w 2008 r. ze względu na niską kwotę (ok. 6 mln zł). Ważniejsza kwestia: oddziaływanie Programu w kolejnych latach oraz trwałość jego efektów. Problemy związane z modelem: niska odporność wyników na zmiany krajowej stopy bezrobocia, poprawiono równania deflatora i bezrobocia. Wypłata płac osobom szkolonym w ramach RPO WP warunkiem koniecznym uzyskania oczekiwanych wyników.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE PKB w cenach czynników wytwórczych „bez RPO WP” oraz „z RPO WP” w cenach stałych z 1995 r. (mld zł) oraz różnica między nimi (mld zł), 1996-2020

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Stopa wzrostu regionalnego PKB (%) „z RPO WP” i „bez RPO WP” (%) oraz różnica między nimi (p.p.), 1996-2020

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Stopa wzrostu regionalnego PKB (%) „z RPO WP” i „bez RPO WP” (%) oraz różnica między nimi (p.p.), 1996-2020

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wartość dodana brutto w różnych sektorach (mln zł, ceny stałe z 1995 r.) „z RPO WP” i „bez RPO WP” oraz różnica między nimi (%), 1996-2020 Rolnictwo Przemysł Usługi rynkowe Usługi nierynkowe

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE PKB na osobę PPS województwa podkarpackiego w stosunku do PKB na osobę PPS Unii Europejskiej (UE-27=100) oraz Polski (PL=100), 2007-2020, wg scenariuszy „z RPO WP” i „bez RPO WP”

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Nakłady brutto na środki trwałe w cenach stałych z 1995 r. „bez RPO WP” oraz „z RPO WP” (mld zł) oraz różnica między nimi (%), 1996-2020

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Różnice w liczbie osób pracujących „z RPO WP” i „bez RPO WP” : ogółem oraz wg płci (w tys. osób), 2007-2020

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Dziękuję za uwagę "Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013"