„Mistrz i uczeń dziwią się razem” Praca z uczniem zdolnym Opracowano: Arkadiusz Stańczyk Katarzyna Śliwińska

Czym są zdolności? Zdolnościami nazywamy takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu. (Pietrasiński, 1976)

Kim jest uczeń zdolny? Podejście pedagogiczne Podejście pedagogiczno-psychologiczne Podejście psychologiczne

Podejście pedagogiczne opisuje ucznia wybitnie zdolnego jako tego, który osiąga celujące i bardzo dobre wyniki w nauce, oraz jest laureatem olimpiad i konkursów. (Ćwiok, 2000)

Koncepcje pedagogiczno-psychologiczne przypisują ponadto wybitnemu uczniowi określone cechy psychiczne związane z motywacją (aktywność, wytrwałość, otwartość) i dobrym funkcjonowaniem społecznym. (Ćwiok, 2000)

Psychologiczne rozumienie wybitnych zdolności opiera się natomiast na diagnozie cech osobowości, intelektu i temperamentu. (Ćwiok, 2000)

DEFINICJE UCZNIA ZDOLNEGO Definicja elitarna Definicja egalitarna

Definicja elitarna W definicji uznawanej za elitarną podaje się, że osoby szczególnie utalentowane stanowią ok. 3-5% populacji. W tym przypadku za wskaźnik wysokich zdolności przyjmuje się wysoki potencjał intelektualny mierzony za pomocą IQ. (Limont, 2010)

Definicja egalitarna Coraz częściej uwzględnia się jednak definicję egalitarną, która jest znacznie bardziej liberalna, a jednocześnie wyraźnie preferowana przez większość nauczycieli, podkreśla bowiem duże zróżnicowanie zdolności wśród uczniów. Podejście wskazuje na osoby o dużych zdolnościach poznawczych, określanych poziomem inteligencji, ale także posiadających różnego rodzaju zdolności specjalne. Tak sformułowana definicja egalitarna obejmuje swym zakresem 25-30% populacji. (Limont, 2010)

Praca z uczniem zdolnym, w tym skuteczne doradztwo zawodowe, wymaga znajomości świata dzieci zdolnych oraz umiejętności właściwej identyfikacji osób szczególnie uzdolnionych.

Jak rozpoznać ucznia zdolnego?

PERFEKCJONIZM PERFEKCJONIZM ZDROWY PERFEKCJONIZM NEUROTYCZNY

PERFEKCJONIZM ZDROWY Dążenie do doskonałości i osiągnięcia pełnej kontroli nad sobą. Samorozwój, osiągnięcie wyższego poziomu świadomości, zdolności i integracji osobowości.

PERFEKCJONIZM NEUROTYCZNY Prowadzi do ciągłego stresu, który towarzyszy nierealistycznym planom, Perfekcjoniści tego rodzaju prezentują sposób myślenia typu: wszystko albo nic,

Zapał i zaangażowanie w podejmowaną aktywność w kombinacji z nierealistycznymi celami, pochłaniają dużą ilość czasu i energii, nierzadko bez widocznych rezultatów. W konsekwencji perfekcjonizm u ok. 15-20% wysoko uzdolnionych uczniów w pewnym momencie edukacji staje się istotnym powodem trudności w nauce. (Webb, 1993)

Jak pomagać?- psychologia w pracy z uczniem zdolnym Zajęcia z zakresu strategii radzenia sobie ze stresem. Wykres za: http://www.oskluzik.pl.tl/Stres-na-egzaminie.htm

Strategie radzenia sobie ze stresem- wybrane przykłady Zmiana irracjonalnych przekonań Zarządzanie sobą w czasie Świadomość mocnych stron Wizualizacje Technika syndromu eksperymentalnego Technika „światło w tunelu” Technika „skrzyni niepokojów”

Zmiana irracjonalnych przekonań SYTUACJA- PRZEKONANIE- EMOCJE

Wymagania- źródłem irracjonalnych przekonań- „parszywa dwunastka” (za: G. McKay, D. Dinkmeyer, To, jak się czujesz zależy od Ciebie, Gdańsk 2004) 1. Muszę być perfekcyjny, nie wolno popełnić mi błędu. 2. Zawsze powinienem panować nad sytuacją. 3. Wszystko musi mi się udawać. Nie zniosę porażki. 4. Powinienem zadowalać innych i zdobywać ich sympatię. Odrzucenie jest okropne. 5. Jestem ofiarą przeszłych i obecnych okoliczności i dlatego jestem skazany na cierpienie. 6. Życie musi być sprawiedliwe. 7. Ludzie powinni zachowywać się tak jak ja chcę. 8. Muszę mieć zawsze rację. 9. Muszę wygrywać, przegrana jest nie do zniesienia. 10. Inni powinni doceniać to, co dla nich robię. 11. Życie powinno być łatwe. 12. Jeśli ktoś ma o mnie gorszą opinię, ja też powinienem gorzej się oceniać.

Moje irracjonalne przekonania Powinienem/muszę…………… Inni powinni……………………… Życie powinno……………………….

Racjonalne myślenie Zacznij postrzegać żądania jako preferencje. POTRAFISZ poradzić sobie z niepowodzeniem. Niepowodzenie nie jest końcem świata, jest po prostu niewygodne. Rozwijamy się dzięki błędom, z których potrafimy wyciągać wnioski.

Techniki skutecznego radzenia sobie z niepowodzeniami Największym błędem, jaki możesz popełnić w życiu, to ciągle bać się, że popełnisz błąd. E. G. Hubbard

Praca z biografiami sławnych ludzi: (S Praca z biografiami sławnych ludzi: (S. Robbins, Skuteczne podejmowanie decyzji, Warszawa 2005) Nauczyciel Bethovena powiedział o nim kiedyś, że „jako kompozytor jest beznadziejny”.

Praca z biografiami sławnych ludzi: (S Praca z biografiami sławnych ludzi: (S. Robbins, Skuteczne podejmowanie decyzji, Warszawa 2005) Redaktor gazety wyrzucił z pracy Walta Disneya, bo podobno nie miał żadnych dobrych pomysłów.

Praca z biografiami sławnych ludzi: (S Praca z biografiami sławnych ludzi: (S. Robbins, Skuteczne podejmowanie decyzji, Warszawa 2005) Pierwsza firma Henry’ego Forda zbankrutowała w ciągu 2 lat. Jego druga firma także. Trzecia uczyniła go jednym z najbogatszych ludzi świata.

Praca z biografiami sławnych ludzi: (S Praca z biografiami sławnych ludzi: (S. Robbins, Skuteczne podejmowanie decyzji, Warszawa 2005) Steven Spielberg przerwał naukę w drugiej klasie szkoły średniej, a kiedy nakłoniono go do powrotu, umieszczono go w klasie dla uczniów z problemami w nauce.

Praca z biografiami sławnych ludzi: (S Praca z biografiami sławnych ludzi: (S. Robbins, Skuteczne podejmowanie decyzji, Warszawa 2005) Koszykarz wszechczasów, Michael Jordan, został wyrzucony z licealnej drużyny koszykówki.

POBUDLIWOŚĆ PSYCHICZNA Cechą charakteryzującą funkcjonowanie osób zdolnych jest „intensywność”. Tę intensywność Kazimierz Dąbrowski nazwał wzmożoną pobudliwością psychiczną (OEs).

Wzmożona pobudliwość psychiczna PSYCHOMOTORYCZNA SENSORYCZNA WYOBRAŻENIOWA EMOCJONALNA INTELEKTUALNA

PSYCHOMOTORYCZNA Można wyróżnić dwa zasadnicze drogi ekspresji tego rodzaju pobudliwości. Jedna z nich dotyczy nadwyżki energii charakteryzującej uzdolnione i kreatywne jednostki. Przejawia się w szybkiej mowie, gwałtownej gestykulacji, intensywnych ćwiczeniach fizycznych itp.. Druga przejawią się w pewnej nerwowości w zachowaniu i działaniach destrukcyjnych, uleganiu impulsom, nawykom, będącym ekspresją napięcia emocjonalnego, np. obgryzanie paznokci. (Piechowski, 1997)

SENSORYCZNA Osoba wydaje się być zanurzona w świecie szczególnych doznań, niedostępnych przeciętnym jednostkom. Bez tej niezwykłej wrażliwości niemożliwa byłaby aktywność na wielu polach artystycznej działalności. Manifestacją pobudliwości sensorycznej może być również niezwykły sposób ubierania, zamiłowanie do ozdób i biżuterii. (Piechowski, 1997)

WYOBRAŻENIOWA Przejawia się w bogatej wyobraźni, tendencji do marzeń na jawie, dostrzeganiu niezwykłych związków, tworzeniu niespotykanych metafor. Charakteryzuje ją także zdolność do wizualizacji, skłonność do animistycznego i magicznego myślenia. Jednostki ze wzmożoną pobudliwością wyobrażeniową mają trudności w funkcjonowaniu w sytuacjach wymagających wykonywania rutynowych, powtarzających się czynności. Bardzo źle znoszą monotonne zajęcia. (Piechowski, 1997)

EMOCJONALNA Zarówno pozytywne jak i negatywne emocje są doświadczane z bardzo dużą intensywnością. W kulturze zachodnioeuropejskiej ujawnianie przeżywanych emocji jest niepopularne, socjalizacja zmierza raczej w kierunku tłumienia uczuć niż ich swobodnej ekspresji. U dzieci z pobudliwością powoduje to poczucie zagubienia i nieszczęścia. Osoby z tym rodzajem pobudliwości przywiązują się do ludzi, miejsc, rzeczy. Duże trudności sprawia im konieczność adaptacji do nowego środowiska. (Piechowski, 1997)

INTELEKTUALNA Obejmuje intensywną aktywność umysłową, głód wiedzy, ciekawość, ale także zdolność koncentracji i długotrwałego zaangażowania. Identyfikacji osób z pobudliwością intelektualną może służyć charakterystyczna wielość stawianych pytań. Dyktowane są pragnieniem zrozumienia istoty problemu i dotarcia do prawdy, choć otoczenie odbiera je często jako próbę podważenia kompetencji rozmówcy. Innym źródłem trudności w relacjach interpersonalnych jest niezależność, która przejawia się w krytyce docierających informacji i negacji powszechnie uznanych autorytetów. Jednostki z tym rodzajem pobudliwości odznaczają się refleksyjnością, umiejętnością wglądu we własne procesy myślowe, odczuwaniem autentycznej przyjemności w analizowaniu problemów i odnajdywaniu rozwiązań. (Piechowski, 1997)

Znajomość funkcjonowania w zakresie pobudliwości psychicznych w ujęciu teorii Kazimierza Dąbrowskiego, ułatwia rozpoznanie zdolności w ich mniej oczywistym wymiarze niż np.. iloraz inteligencji, oraz niespecyficznych potrzeb dziecka zdolnego.

Twórczość W wielu koncepcjach twórczość jest jednym z podstawowych kryteriów identyfikacji utalentowanych jednostek. Aby potencjał urzeczywistnił się w talent musi towarzyszyć mu twórczość.

Twórczość Zdolności twórcze nie zawsze są jednak cechą oczekiwaną przez nauczycieli i użyteczną w procesie kształcenia.

Wyniki badań Tokarz i Aleksandry Słabosz, wskazują, że w przekonaniu nauczycieli uczeń twórczy, to przede wszystkim uczeń pilny, nie dostrzega się natomiast jego niekonwencjonalności. (Tokarz, Słabosz, 2000) Dzieci o wyższym wskaźniku twórczych predyspozycji są słabiej oceniane, mają opinię uczniów słabszych, gdyż ich charakterystyki (oryginalność, naruszanie dyscypliny, własne zdanie) stanowią problem dla nauczycieli. (Nalaskowski, 1989)

Kształcenie w szkole opiera się najczęściej na przekazywaniu i egzekwowaniu wiedzy, a premiuje się zachowania konwencjonalne. (Limont, 2005)

Ideałem jest szkoła, która wspiera i rozwija zdolności twórcze.

Rozwijanie zdolności twórczych w szkole- wybrane przykłady Trening twórczych metod uczenia się: Łańcuchowa technika pamięciowa Technika „rzymski pokój” Technika „haki pamięciowe”

Technika twórczego notowania „mind mapping” Trening twórczości na zajęciach z pedagogiem szkolnym według programu prof. Wiesławy Limont.

Trening umiejętności asertywnych- czyli jak wzmacniać niezależność myślenia twórczych uczniów.

Gimnazjum i Liceum Akademickie Wyjątkowa szkoła dla wyjątkowych ludzi

Gimnazjum i Liceum Akademickie Utworzone z inicjatywy środowiska uniwersyteckiego i oświatowego Torunia, przy współdziałaniu administracji rządowej i samorządowej, kształci uczniów szczególnie zdolnych z całej Polski i wychowuje ich w poczuciu odpowiedzialności za uzdolnienia, którymi zostali obdarzeni.

Nasze mocne strony: Wysoko wykwalifikowani i kompetentni nauczyciele (także akademiccy). Świetne wyniki nauczania (najwyższe w Polsce wyniki na egzaminie gimnazjalnym i maturze). Indywidualizacja toku nauki na poziomie gimnazjalnym i licealnym. Internat dla uczniów spoza Torunia (obecnie 130 uczniów).

Nasze mocne strony: Ścisła współpraca z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika. Możliwość korzystania z bazy uniwersyteckiej (biblioteki, laboratoria). Umowy o współpracy z wydziałami UMK. Świetna baza techniczna.

Nasze mocne strony: Szkoła bezpieczna i przyjazna (Szkoła Humanitarna i Szkoła Globalna). Małe zespoły klasowe (od 17 do 24 uczniów). Możliwość rozwoju wśród najzdolniejszych rówieśników z całej Polski (ok. 60% uczniów szkoły jest spoza Torunia). Życzliwa atmosfera w szkole i internacie.

Dzień dzisiejszy: 302 uczniów (130 GA i 172 LA); 6 oddziałów GA i 8 oddziałów LA; 56 nauczycieli i wychowawców internatu; Internat na 150 miejsc;

Nasze sukcesy: W latach 1998-2011 nasi uczniowie uzyskali 369 tytułów laureata i 347 tytułów finalisty konkursów przedmiotowych dla gimnazjalistów (matematyka, fizyka, chemia, biologia, historia, geografia, język polski, język angielski, język niemiecki, język rosyjski, OMG i OIG, Dzieje Oręża itp.).

Woj. kujawsko-pomorskim Miejsce LA w Rankingu Szkół Ponadgimnazjalnych Perspektyw i Rzeczpospolitej (kryterium olimpijskie) Rok Polska Woj. kujawsko-pomorskim 2004 24 2 2005 28 2006 5 1 2007 23 2008 10 2009 5 (2,1978) 2010 2(2,8421) 2011 1 (3.11)

Dziękuję za uwagę

BIBLIOGRAFIA: Dąbrowski K., Dezintegracja pozytywna, Warszawa 1979 Dyrda B., Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia, Kraków 2000 Ćwiok Edward, Motywy uczenia się młodzieży wybitnie uzdolnionej i przeciętnie zdolnej [w:] Przegląd Psychologiczny, 41(1/2), 39-57 G. McKay, D. Dinkmeyer, To, jak się czujesz zależy od Ciebie, Gdańsk 2004 Limont W., Uczeń zdolny, GWP 2010 Limont W., Uczeń zdolny jako problem wychowawczy [w:] Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych, red. W. Limont, Cieślikowska, t.II, Kraków 2005, ss. 123-139 Nalaskowski A., Społeczne uwarunkowania twórczego rozwoju jednostki, Toruń 1989 Piechowski M.M., Emotional Giftedness: The measure of intrapersonal inteligence [w:] Handbook of Gifted Education, red. N. Colangelo, G.A. Davis, Needham 1997 Pietrasiński Zbigniew, Zdolności [w:] Psychologia, red. T. Tomaszewski, Warszawa 1976 Rimm S.B., Bariery szkolnej kariery, WSiP, Warszawa 1994 Rimm S.B., Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole, Poznań 2000 Śliwińska, K. Osobowościowe uwarunkowania niskich wyników w nauczaniu uczniów szczególnie zdolnych (Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć). Bydgoszcz: UKW, 2007 (Maszynopis pracy magisterskiej) Śliwińska K., Limont W., J. Dreszer, Perfekcjonizm, a osiągnięcia uczniów zdolnych [w:] Zdolności, talent, twórczość, red. W. Limont, J. Cieślikowska, J. Dreszer, Toruń 2008 Tokarz A., Słabosz A., Cechy uczniów preferowane przez nauczycieli jako wymiar aktywności twórczej w szkole. Cz. II [w:] Edukacja. Studia. Badania. Innowacja., 2001, 3 (75), ss. 36-48 Wiechnik R., Obraz ucznia idealnego w percepcji nauczycieli szkół podstawowych [w:] Psychologia Rozwojowa, 2000, t.5, 3-4, ss. 255-267