Dobra publiczne i interwencja publiczna w rolnictwie Wersja 1.0 – stycze ń 2011 r. Prezentacja na podstawie prac tematycznej grupy roboczej ENRD nr 3

Wstęp Tematyczna grupa robocza ENRD nr 3 ds. „dóbr publicznych i interwencji publicznej w rolnictwie” rozpoczęła działalność w kwietniu 2009 r. Główny cel: wprowadzenie wspólnych ustaleń dotyczących „dóbr publicznych” dostarczanych przez rolnictwo, odpowiednich mechanizmów ich dostarczania i implikacji dla przyszłej polityki Ukierunkowanie: rola programów rozwoju obszarów wiejskich UE na lata 2007–2013 w dostarczaniu takich dóbr publicznych Upowszechnienie wyników: seminarium końcowe (Bruksela, 10 grudnia 2010 r.) oraz broszura towarzysząca niniejszej prezentacjibroszura Wersja styczeń 2011 r.

Struktura prezentacji Czym są dobra publiczne i czym różnią się od dóbr prywatnych? Jaki związek zachodzi między dobrami publicznymi a polityką publiczną? Jakich głównych dóbr publicznych dostarcza w Europie rolnictwo i z jakim rodzajem praktyk gospodarowania są one kojarzone? W jaki sposób polityka rozwoju obszarów wiejskich zachęca do dostarczania dóbr publicznych? Wersja styczeń 2011 r.

Czym są dobra publiczne? „Dobra publiczne” to termin z dziedziny ekonomii odnoszący się do tych dóbr, usług i innych kwestii, które społeczeństwo ceni i pragnie mieć, ale których nie można dostarczyć za pośrednictwem rynku – np. różnorodność biologiczna lub krajobraz. Przyjmuje się, że dobra publiczne mają dwie główne cechy charakterystyczne, są: niewyłączne – jeśli dobro zostanie dostarczone jednej osobie, inni nie mogą być wykluczeni z korzystania z niego; niekonkurencyjne – jeśli dobro jest skonsumowane przez jedną osobę, nie zmniejsza to możliwości korzystania z niego przez innych. Wersja styczeń 2011 r.

Różnica między dobrami prywatnymi a publicznymi: dobra prywatne Dobra i usługi prywatne (np. żywność lub napoje) można skutecznie zapewnić za pośrednictwem rynku, który jest w stanie zrównoważyć podaż i popyt. To się sprawdza, ponieważ konsumenci są w stanie wyrazić swoje zapotrzebowanie na dany produkt, a producenci (w tym rolnicy) mogą odpowiednio zareagować na to. Wersja styczeń 2011 r.

Różnica między dobrami prywatnymi a publicznymi: dobra publiczne Nie ma także żadnej zachęty dla nikogo, aby dostarczać dobra publiczne, ponieważ nie byłoby za to żadnego wynagrodzenia. Oznacza to, że istnieje realne zagrożenie, iż dobra publiczne będą dostarczane w niedostatecznej ilości w stosunku do zapotrzebowania ze strony społeczeństwa. Wersja styczeń 2011 r. W przypadku dóbr publicznych rynki nie działają właściwie, ponieważ cechy charakterystyczne tych dóbr stanowią o tym, że brak jest wyraźnego bodźca, by ludzie płacili za nie.

Rola polityki publicznej Interwencja w postaci polityki publicznej potrzebna jest tam, gdzie w społeczeństwie istnieje popyt na konkretne dobro publiczne, a nie występuje ono w dostatecznej ilości bez takiego działania. Interwencja może przybierać szereg form: jasne normy jako podstawa dopuszczalnych działań; a w wielu wypadkach także wykorzystanie funduszy publicznych w celu zachęcania do dostarczania dóbr publicznych. Wersja styczeń 2011 r.

© Mike Hammett/CCW Środowiskowe dobra publiczne uzyskiwane dzięki rolnictwu Różnorodność biologiczna terenów uprawnych Jakość i dostępność wody Funkcje gleby Stabilizacja klimatu – składowanie dwutlenku węgla i zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych Odporność na pożary i powodzie Krajobrazy rolnicze © IEEP © Clare Miller, RSPB © BirdLife (Stefan Benko) Wersja styczeń 2011 r.

Inne dobra publiczne kojarzone z rolnictwem Żywotność obszarów wiejskich –Możliwość utrzymania się populacji i społeczności wiejskich Dobrostan zwierząt gospodarskich Bezpieczeństwo żywności –Utrzymywanie zdolności gruntów, innych zasobów i umiejętności celem produkowania żywności w przyszłości. Wersja styczeń 2011 r.

Praktyki rolnicze dostarczające dóbr publicznych Wszystkie typy rolnictwa mogą dostarczać dóbr publicznych, jeśli gruntami gospodaruje się właściwie Rodzaj i wymiar dostarczanych dóbr publicznych różni się w zależności od typu gospodarstwa rolnego i systemu gospodarowania Największej gamy dóbr publicznych dostarczają zazwyczaj: –systemy ekstensywnej produkcji zwierzęcej i produkcji mieszanej –bardziej tradycyjne uprawy stałe –systemy ekologiczne Bardziej wydajne systemy gospodarowania także mogą dostarczać dóbr publicznych, kiedy stosuje się praktyki korzystne dla środowiska i nowe technologie. Wersja styczeń 2011 r. © S. Huband

Ekstensywna produkcja zwierzęca – Moieciu de Sus, Rumunia Różnorodność biologiczna - Roślinność – przeważnie stałe obszary trawiaste użytkowane jako łąki i pastwiska, w tym 3 siedliska przyrodnicze o znaczeniu wspólnotowym oraz podtrzymywanie co najmniej 46 gatunków motyli, 3 z rumuńskiej czerwonej listy i kolejnych 5 z europejskiej czerwonej listy - Nie stosuje się herbicydów. Różnorodność biologiczna - Roślinność – przeważnie stałe obszary trawiaste użytkowane jako łąki i pastwiska, w tym 3 siedliska przyrodnicze o znaczeniu wspólnotowym oraz podtrzymywanie co najmniej 46 gatunków motyli, 3 z rumuńskiej czerwonej listy i kolejnych 5 z europejskiej czerwonej listy - Nie stosuje się herbicydów. Emisje gazów cieplarnianych - Obornik rozrzucany głównie ręcznie jako nawóz zwierzęcy; mało prawdopodobne, by doszło do denitryfikacji - Bardzo efektywne pod względem wykorzystania energii – używa się mało paliwa, azotanów lub koncentratów, albo w ogóle się ich nie używa. Emisje gazów cieplarnianych - Obornik rozrzucany głównie ręcznie jako nawóz zwierzęcy; mało prawdopodobne, by doszło do denitryfikacji - Bardzo efektywne pod względem wykorzystania energii – używa się mało paliwa, azotanów lub koncentratów, albo w ogóle się ich nie używa. Zrównoważone zaopatrzenie w czystą wodę - Nie stosuje się nawadniania - Nie używa się pestycydów ani herbicydów - Lekkie nawożenie łąk i pastwisk nawozami naturalnymi. Zrównoważone zaopatrzenie w czystą wodę - Nie stosuje się nawadniania - Nie używa się pestycydów ani herbicydów - Lekkie nawożenie łąk i pastwisk nawozami naturalnymi. Zapobieganie powodziom, zapobieganie erozji - Stałe pastwiska na zboczach – gleba nie jest narażona na działanie czynników powodujących erozję - W zimie zwierzęta są trzymane pod dachem, co pozwala uniknąć kłusownictwa. Zapobieganie powodziom, zapobieganie erozji - Stałe pastwiska na zboczach – gleba nie jest narażona na działanie czynników powodujących erozję - W zimie zwierzęta są trzymane pod dachem, co pozwala uniknąć kłusownictwa. Krajobraz kulturowy - Mury, żywopłoty, zabudowania gospodarskie - Historyczne układy pól, ponad 450 pól w jednej dolinie. Krajobraz kulturowy - Mury, żywopłoty, zabudowania gospodarskie - Historyczne układy pól, ponad 450 pól w jednej dolinie. Wersja styczeń 2011 r.

Duża różnorodność roślin kwitnących, będąca skutkiem ekstensywnego gospodarowania bez stosowania środków do produkcji rolnej oraz wypasanie zwierząt przez 3 do 5 miesięcy w lecie Letni wypas owiec chroni przed erozją gleby i dzikimi pożarami, nawet w miejscach niemal niedostępnych. Pasterstwo zapewnia użytkowanie całego terenu wypasu, sprzyja utrzymaniu otwartego krajobrazu i zapobiega szkodom. Letni wypas owiec chroni przed erozją gleby i dzikimi pożarami, nawet w miejscach niemal niedostępnych. Pasterstwo zapewnia użytkowanie całego terenu wypasu, sprzyja utrzymaniu otwartego krajobrazu i zapobiega szkodom. Szlaki utrzymywane w celu przeganiania wypasanych zwierząt stanowią naturalne trasy piesze dla turystów. © Y. Desjeux Wypas na górskich pastwiskach, Owernia, Francja Wersja styczeń 2011 r. Utrzymywanie i przywracanie dziedzictwa kulturowego – kamienne mury oraz „burons” (szałasy używane dawniej przez pasterzy w lecie).

Przeciwdziałanie pożarom - Brak gęstej roślinności może działać jak zapora przeciwpożarowa. Przeciwdziałanie pożarom - Brak gęstej roślinności może działać jak zapora przeciwpożarowa. Zrównoważone zaopatrzenie w czystą wodę - Nie stosuje się nawadniania - Nie stosuje się nawozów - Nie używa się pestycydów ani herbicydów. Zrównoważone zaopatrzenie w czystą wodę - Nie stosuje się nawadniania - Nie stosuje się nawozów - Nie używa się pestycydów ani herbicydów. Krajobraz kulturowy - Mury i tarasy - Historyczna mozaika użytkowania gruntów. Krajobraz kulturowy - Mury i tarasy - Historyczna mozaika użytkowania gruntów. Zapobieganie erozji - Brak ingerencji w naturalne cieki wodne - Warstwa gruntu i tarasy minimalizują erozję zboczy - Warstwa gruntu zapobiega erozji wiatrowej. Zapobieganie erozji - Brak ingerencji w naturalne cieki wodne - Warstwa gruntu i tarasy minimalizują erozję zboczy - Warstwa gruntu zapobiega erozji wiatrowej. Różnorodność biologiczna - Małe płaty roślinności z długimi ekotonami z otaczającymi je obszarami roślinności półnaturalnej - Warstwa gruntu półnaturalnego; żadnych herbicydów - Tarasy stanowią siedliska dla bezkręgowców i gadów - Stare drzewa same są ważnym siedliskiem - Nie używa się pestycydów ani herbicydów. Różnorodność biologiczna - Małe płaty roślinności z długimi ekotonami z otaczającymi je obszarami roślinności półnaturalnej - Warstwa gruntu półnaturalnego; żadnych herbicydów - Tarasy stanowią siedliska dla bezkręgowców i gadów - Stare drzewa same są ważnym siedliskiem - Nie używa się pestycydów ani herbicydów. Ekstensywne nienawadniane gaje oliwkowe – Sierra de Gata, Hiszpania Wersja styczeń 2011 r.

Intensywna uprawa – Kraichgau, Badenia-Wirtembergia, Niemcy Różnorodność biologiczna Żywopłoty i linie drzew są siedliskiem dla: - ptaków [Lanius collurio – dzierzba gąsiorek], [Emberiza citrinella – trznadel] - owadów, - ssaków (jeże), - ropuch Różnorodność biologiczna Żywopłoty i linie drzew są siedliskiem dla: - ptaków [Lanius collurio – dzierzba gąsiorek], [Emberiza citrinella – trznadel] - owadów, - ssaków (jeże), - ropuch Jakość wody - Poprawę jakości wód gruntowych można uzyskać mniejszymi nakładami Jakość wody - Poprawę jakości wód gruntowych można uzyskać mniejszymi nakładami Krajobraz kulturowy - Otwarta struktura - Żywopłoty - Pojedyncze drzewa Krajobraz kulturowy - Otwarta struktura - Żywopłoty - Pojedyncze drzewa Wersja styczeń 2011 r.

Wiele z tych praktyk i systemów gospodarowania także przyczynia się do żywotności obszarów wiejskich Większe możliwości uprawiania turystyki Zmiany w możliwościach zatrudnienia Możliwości dodania wartości do żywności/innych produktów Pielęgnowanie tradycyjnych umiejętności rolniczych lub rozwój nowych umiejętności Przyciąganie inwestycji na lokalne tereny Oddziaływanie na liczbę ludności – spowolnienie odpływu ludzi Korzyści dla dziedzictwa kulturowego © Y. Desjeux

Dlaczego potrzebne są zachęty Siły rynkowe i postęp technologiczny spowodowały, że użytkowanie gruntów przyjęło bardziej intensywne formy, z czym łączy się: większa wydajność na terenach bardziej żyznych; marginalizacja/porzucanie mniej wydajnych terenów. Procesy te doprowadziły do powszechnego pogorszenia stanu środowiska, a zmiany strukturalne spowodowały odpływ ludności z obszarów wiejskich Mimo pewnych zmian na lepsze w niektórych miejscach potrzebne są istotne zmiany, aby osiągnąć cele UE (np. w dziedzinie różnorodności biologicznej lub klimatu) Potrzebne są działania polityczne, aby dostarczać dobra publiczne w wymiarze, na który w społeczeństwie jest popyt, oraz potrzebne są publiczne środki finansowe, by zapłacić za te dobra, których dostarczania nie wymaga prawo. Wersja styczeń 2011 r.

Rola polityki rozwoju obszarów wiejskich  Polityka rozwoju obszarów wiejskich oferuje wachlarz środków wspierających dostarczanie dóbr publicznych w sposób ukierunkowany i przemyślany: dopłaty obszarowe w celu zachęcenia do aktywnej gospodarki gruntami; inwestycje kapitałowe wspierające wprowadzanie technologii zrównoważonych ekologicznie lub tworzące możliwości prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich; inwestowanie w doradztwo, szkolenia i budowanie potencjału  Dopłaty te są wsparte dopłatami bezpośrednimi w połączeniu z zasadą wzajemnej zgodności, co pomaga utrzymać żywotność ekonomiczną gospodarstw rolnych oraz zapewnić podstawowy wymiar dóbr publicznych. Wersja styczeń 2011 r.

Wspieranie praktyk gospodarowania gruntami dostarczających dóbr publicznych Trzy najważniejsze środki: rolnośrodowiskowy – zdecydowanie najważniejszy środki dotyczące obszarów, na których występują naturalne utrudnienia Natura 2000 Ukierunkowanie przede wszystkim na zachowanie i wzbogacanie: różnorodności biologicznej terenów uprawnych i krajobrazu rolniczego Mają także ważną rolę do odegrania w odniesieniu do: jakości wody, funkcji gleby, składowania dwutlenku węgla, żywotności obszarów wiejskich © beehive365.eu

Inwestowanie w obszary wiejskie: sektor rolniczy Stosowne środki obejmują: środek służący modernizacji gospodarstw rolnych środek na rzecz rozwoju infrastruktury środek ukierunkowany na dodawanie wartości do produktów środek wspierający gospodarstwa niskotowarowe W przypadku wykorzystywania ich jako zachęty do dostarczania dóbr publicznych, dotyczy to głównie poprawy: jakości wody, funkcji gleby, dostępności wody, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych Przyczyniają się także do żywotności obszarów wiejskich, bo sprzyjają zwiększeniu konkurencyjności gospodarstw rolnych lub tworzeniu szans dywersyfikacji Wersja styczeń 2011 r.

Inwestowanie w obszary wiejskie: pozytywny wpływ na żywotność obszarów wiejskich Stosowne środki obejmują: podstawowe usługi wiejskie odnowę wsi działalność turystyczną zachowanie i poprawę stanu dziedzictwa obszarów wiejskich Utrzymanie społecznej i gospodarczej dynamiki gmin wiejskich sprzyja także: utrzymaniu działalności rolniczej na obszarach wiejskich i związanych z tym środowiskowych dóbr publicznych promowaniu różnorodności i tożsamości kulturowej stanowi solidną podstawę dla nowych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, związanych m.in. z turystyką, lokalną żywnością itp. Wersja styczeń 2011 r.

Budowanie potencjału Polega między innymi na rozwijaniu umiejętności i wiedzy w gminach wiejskich oraz rozwijaniu umiejętności i wiedzy gospodarzy gruntów, a także pomaga w: tworzeniu podstaw dla stabilności społeczności wiejskich stymulowaniu zmiany zachowań w dłuższej perspektywie w końcowym efekcie ułatwianiu długoterminowego zaangażowania podmiotów wiejskich w dostarczanie dóbr publicznych Stosowne środki obejmują: doradztwo i szkolenia dla danej społeczności rolniczej, zwłaszcza z zakresu technik zarządzania środowiskiem podejście Leader do stymulowania żywotności obszarów wiejskich i rewitalizacji gmin wiejskich przez finansowanie oddolnych inicjatyw lokalnych Wersja styczeń 2011 r.

Kwestie kluczowe dla pomyślnego dostarczania dóbr publicznych Uzyskanie pożądanych efektów w dziedzinie dóbr publicznych dzięki wykorzystaniu instrumentów rozwoju obszarów wiejskich zależy od wielu czynników: doboru środków wykorzystywanych w konkretnym PROW ukierunkowania środków na odpowiednie dobra publiczne potencjału administracyjnego i technicznego organów administracji krajowej, usług upowszechniania wiedzy, instytucji badawczych i agencji płatniczych zakresu, w jakim oferuje się doradztwo i szkolenie rolnikowi i innym lokalnym podmiotom skutecznego monitorowania i oceny realizowanych programów Wersja styczeń 2011 r.

Wnioski Rola WPR z czasem uległa zmianie: od dostarczania towarów z terenów wiejskich do bardziej ogólnego zestawu celów służących wspieraniu dostarczania szerokiej gamy środowiskowych i społecznych dóbr publicznych W przyszłości dostarczanie dóbr publicznych stanie w obliczu nowych wyzwań, ponieważ zmieniają się warunki środowiskowe, społeczne i gospodarcze Zestaw instrumentów politycznych ukierunkowanych na te wyzwania będzie musiał ewoluować, aby odpowiadać zmieniającym się okolicznościom Wersja styczeń 2011 r.

Aby uzyskać więcej informacji: odwiedź stronę TWG3 w witrynie internetowej ENRD… pobierz broszurę „ „Dobra publiczne i interwencja publiczna w rolnictwie”Dobra publiczne i interwencja publiczna w rolnictwie Wersja styczeń 2011 r.