Tematyczna grupa robocza nr 1 „Ukierunkowanie programów rozwoju obszarów wiejskich na specyfikę i potrzeby terytorialne”

1. CELE 2. DEFINICJE OBSZARÓW WIEJSKICH DO CELÓW PROW 2007– UKIERUNKOWANIE TERYTORIALNE, POTRZEBY I ŚRODKI 4. SPÓJNOŚĆ W UKIERUNKOWANIU TERYTORIALNYM 5. KOMPLEMENTARNOŚĆ I ROZGRANICZENIE 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH Spis treści

1. CELE Ogólnym celem tematycznej grupy roboczej nr 1 jest przyczynienie się, poprzez odpowiednią analizę i upowszechnienie jej wyników, do skutecznego ukierunkowania programów rozwoju obszarów wiejskich (PROW) na specyfikę i potrzeby terytorialne oraz na bardziej zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w Europie.  W tym kontekście tematyczna grupa robocza nr 1 oceniała:  definicję obszarów wiejskich stosowaną do celów PROW przez państwa członkowskie UE i regiony;  określenie specyficznych potrzeb i ukierunkowanie na wybrane terytoria;  środki PROW zastosowane w celu zaspokojenia tych potrzeb z uwzględnieniem specyfiki danego obszaru;  rozgraniczenie/komplementarność różnych instrumentów finansowania (UE/krajowych) służących do zaspokojenia tych potrzeb;

1. CELE

 Państwom członkowskim zaproponowano (w celu zdefiniowania ich obszarów wiejskich) możliwość:  przyjęcia standardowej lub zmodyfikowanej definicji OECD  skorzystania z alternatywnej definicji i uzasadnienia jej  Analiza 35 PROW ze wszystkich państw członkowskich pokazuje, że zdecydowana większość państw skorzystała z alternatywnej definicji obszarów wiejskich ze względu na:  potrzebę „dokładniejszego” oddania niejednorodności obszarów wiejskich i kwestii rozwoju specyficznych dla danego obszaru  chęć bardziej trafnego (z krajowego punktu widzenia) rozróżnienia między obszarami wiejskimi a miejskimi – włączenia wcześniejszych definicji krajowych  cel rozszerzenia kwalifikowalności terenów uprawnych i leśnych, na których można wykorzystać konkretne środki w ramach PROW Wyniki przeglądu 35 PROW 2. DEFINICJE OBSZARÓW WIEJSKICH DO CELÓW PROW 2007–2013

 Modyfikacji definicji OECD dokonywano w celu dostosowania ich do priorytetów polityki krajowej (np. wyłączanie dużych miast lub włączanie małych miast)  Oficjalnie przedstawiane powody odejścia od definicji OECD wskazywały na znaczne różnice w określaniu obszaru wiejskiego pod względem gęstości zaludnienia, wielkości gmin wiejskich lub miejskich, oddalenia i dostępności, obszarów wiejskich i podmiejskich, struktury użytkowania gruntów itp., ale wynikały także ze względów politycznych, tj. dążenia do określenia obszarów wiejskich o szczególnych potrzebach rozwojowych  Zmodyfikowanie definicji OECD i skorzystanie z alternatywnych definicji obszarów wiejskich w PROW państw członkowskich doprowadziło do:  zwiększenia o 8–10 % terytorium kraju/regionu sklasyfikowanego jako wiejski  zwiększenia o 9–20% ludności kraju/regionu sklasyfikowanej jako wiejska  W niektórych wypadkach wzrost ten jest niewielki, ale w innych (np. Włochy, Malta, Luksemburg, Hesja, Flandria) bardziej znaczący

3. UKIERUNKOWANIE TERYTORIALNE, POTRZEBY I ŚRODKI  Państwa członkowskie lub regiony stosują bardzo różne definicje terytoriów w celu ukierunkowania środków swoich PROW. Definicje te można ująć w dwie szerokie grupy:  definicje zorientowane głównie sektorowo na rolnictwo i leśnictwo (osie 1 i 2)  definicje zorientowane głównie terytorialnie (osie 3 i 4)  19 studiów przypadku – aby lepiej poznać sposoby oceniania potrzeb terytorialnych i ukierunkowywania środków przez państwa członkowskie i regiony  Te studia przypadków skupiły się na sześciu głównych typach terytorium (3 z grupy sektorowej/3 z grupy terytorialnej)

 Większość terytoriów w studiach przypadku zamyka się w określonych granicach, a ich prezentację cechuje dostateczny lub dobry poziom przejrzystości. Ponad dwóm trzecim tych terytoriów przyznano priorytety w odpowiednich PROW  Dwa rodzaje odniesienia do ogólnej definicji obszarów wiejskich:  „autonomiczna” w stosunku do definicji obszarów wiejskich w PROW  te środki, które mają własny wyraźnie określony cel – np. obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania lub obszary Natura 2000  ściśle związana z ogólną definicją obszarów wiejskich  terytoria, które wymagają zastosowania szerszej gamy środków – np. „szczególne obszary rozwoju” oraz „obszary kwalifikujące się do przyznania środków w ramach osi 3”  Niektóre definicje obszarów objętych zasięgiem LGD (konkretnie w przypadku Irlandii i Andaluzji) wykraczają poza obszary wiejskie w ujęciu definicji ogólnej  Studia przypadku dotyczące obszarów objętych zasięgiem LGD (Irlandia, Dania) i terytoriów zorganizowanych [obszary wiejskie kwalifikujące się do środków w ramach osi 3, np. Langwedocja-Roussillon (Francja), Hesja (Niemcy)] wykazały, że przekazanie regionom uprawnień dotyczących PROW umożliwia odzwierciedlenie w definicjach terytoriów wyraźniejszego związku między potrzebami a środkami 3. UKIERUNKOWANIE TERYTORIALNE, POTRZEBY I ŚRODKI

4. SPÓJNOŚĆ W UKIERUNKOWANIU TERYTORIALNYM  Studia przypadku wykazały zadowalający poziom spójności między elementami sekwencji ukierunkowania terytorialnego:  definicją obszarów wiejskich  strategicznymi celami PROW  definicją terytoriów objętych przez każde studium przypadku  oceną potrzeb na danym terytorium  środkami i zasobami wykorzystywanymi lub przyznanymi w ramach PROW oraz  komplementarnością i/lub rozgraniczeniem z innymi instrumentami/programami  Główne cechy zaobserwowanych odpowiednich praktyk to m.in.:  fakt, że definicje terytoriów odnoszą się do wielu celów rozwoju  terytoria, na których priorytetem jest konkretny cel często są także przedmiotem ukierunkowania wielu środków wspierających „stabilność terytorialną”  zaangażowanie LGD (lub innych lokalnych instytucji) w wykorzystanie także zasobów typowych dla innych funduszy unijnych/krajowych

5. KOMPLEMENTARNOŚĆ I ROZGRANICZENIE  W różnych funduszach unijnych ustala się odrębności tematyczne i geograficzne jako podstawę rozgraniczenia (obowiązek państw członkowskich), ale mogą one także umożliwiać nakładanie się obszarów geograficznych, beneficjentów lub projektów.  W związku z tym w celu zmaksymalizowania skuteczności polityki należy dążyć do komplementarności funduszy.  Na komplementarność EFRROW i innych funduszy unijnych często zwracano uwagę w PROW; w związku z tym w większości PROW przewidziano „obszar” nakładania się EFRROW i innych funduszy, pod względem terytorium, typu projektu i (w mniejszym zakresie) beneficjenta;  W PROW wymieniano inne fundusze (EFRR: dywersyfikacja, dostępność, środowisko; EFS: szkolenia; Fundusz Spójności: środowisko i transport, EFR) jako uzupełnienie EFRROW; jednak brak jest informacji na temat zakresu zasobów lub priorytetów tych funduszy, aby możliwe było zapewnienie komplementarności od strony praktycznej.  Do komplementarności dąży się (przeważnie) przez koordynację krajową/regionalną i/lub integrację w programowaniu oraz realizację na szczeblu lokalnym;  Koordynacja jest zazwyczaj kompetencją „centralną”, ale czasami delegowaną na władze lokalne lub LGD (np. Niderlandy, Dania). W niektórych wypadkach dąży się do lokalnego zarządzania rozgraniczaniem.

6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH  Jeśli chodzi o zakres terytorialny programowania rozwoju obszarów wiejskich, zauważyć można trzy odrębne kwestie, które są ze sobą powiązane: a)Definicja, na poziomie unijnym lub w każdym państwie członkowskim bądź regionie, granicy między obszarami „wiejskimi” a „miejskimi” b)Wyznaczanie konkretnych terytoriów do zastosowania określonych środków c)Typologia obszarów wiejskich

 Warunkiem wstępnym jest określenie granicy między obszarem wiejskim a miejskim jako podstawy:  na szczeblu UE, do podziału zadań między funduszem rozwoju obszarów wiejskich a innymi instrumentami unijnymi (np. rozwoju regionalnego)  na szczeblu krajowym lub regionalnym, do ustalenia zasięgu geograficznego programu rozwoju obszarów wiejskich, również w stosunku do innych programów interwencyjnych  Elementy składowe typologii obszarów wiejskich i ukierunkowanie terytorialne są potrzebne do: A.określenia obszarów, do których mają zastosowanie lub nie mają zastosowania szczególne środki sektorowe; B.określenia obszarów najbardziej potrzebujących rozwoju, w sensie zmiany społecznej, gospodarczej lub innej, w celu rozwiązania problemów społeczno-ekonomicznych i osiągnięcia spójności 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH

 W kontekście prac tematycznej grupy roboczej nr 1 za najbardziej odpowiednie uznano opracowanie elementów składowych, a nie zmienionej typologii  Z tego względu dalsze stwierdzenia można postrzegać jako:  zestaw elementów składowych, które można będzie wykorzystać w zmienionej typologii, wymagającej jeszcze dalszych prac (być może ze strony Komisji Europejskiej i państw członkowskich)  zestaw koncepcji lub parametrów mogących pojawić się w pracach analitycznych, które muszą wykonać państwa członkowskie lub regiony podczas przygotowywania następnej generacji programów rozwoju obszarów wiejskich 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH

 Elementy składowe odnoszą się do kwestii rozwoju terytorialnego lub wielofunkcyjności rolnictwa – a zatem zagadnień polityki rolnej  Parametry odnoszą się do cech terytoriów lub warunków istotnych dla zagadnień politycznych (elementy składowe)  Wskaźniki mają uchwycić parametry celem oceny wpływu tych parametrów na rozwój/zagadnienia polityczne  Wskaźniki wykorzystuje się do zróżnicowania terytoriów w typologii Parametry Elementy składowe Wskaźniki 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH

 Trzy elementy składowe  Na podstawie badań określono dziewięć ważnych parametrów  Te parametry i elementy składowe w oczywisty sposób powiązane są z celami typologii (jak przedstawiono w tabeli)  Dla każdego parametru można następnie wybrać zestaw wskaźników (robi to państwo członkowskie lub regiony albo UE) 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH

ParametrWskaźniki 1Gęstość zaludnienia Gęstość zaludnienia (BSLI 17) 2Obszary miejskie Wielkość obszarów na poziomie LAU 2 lub obszarów zabudowanych 3Użytkowanie gruntów Pokrycie terenu (BSLI 7), użytkowanie gruntów (BSLI 3, 9) 4Utrudnienia fizyczne Szerokość geograficzna, wysokość, nachylenie, jakość gleby (BSLI 8), klimat – opady, temperatury, reżim wodny – brak wody, zasolenie, susza, wylewy itd. (BSLI 15) 5Wrażliwość środowiskowa Obszar Natura 2000 (BSLI 10), różnorodność biologiczna: lasy chronione (BSLI 11), strefa wrażliwa na zanieczyszczenie azotanami (BSLI 14), lasy ochronne związane przede wszystkim z ochroną gleby, wody i innymi funkcjami ekosystemów (BSLI 16), dziedzictwo kulturowe, zróżnicowanie i jakość krajobrazu 6Demografia Bilans urodzeń i zgonów, bilans napływu i odpływu ludności, struktura wiekowa (BSLI 18), oczekiwana długość życia 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH BSLI – wskaźniki bazowe (CMEF)

ParametrWskaźniki 7Problemy społeczno- gospodarcze Poziom wykształcenia (BSLI 22), poziom bezrobocia, niepełne zatrudnienie, niski poziom działalności gospodarczej, bezrobocie długookresowe (BSLI 21), poziom średnich dochodów i siły nabywczej, dostęp do podstawowych usług gminnych i infrastruktury, standardy infrastruktury, infrastruktura internetowa (BSLI 23) 8Struktura i siła gospodarcza Struktura gospodarki (BSLI 19), struktura zatrudnienia (BSLI 20), struktura rolnictwa (BSLI 4), struktura, wydajność i zdrowie lasów (BSLI 5, 6, 13), efekty mnożnikowe i efekty wycieku w gospodarkach regionalnych i subregionalnych, poziom wolnych miejsc pracy, PKB i WDB per capita 9Dostęp do usług miejskich i gospodarki miejskiej Występowanie podstawowych usług na obszarach miejskich, występowanie wolnych miejsc pracy na obszarach miejskich, łatwość dostępu do obszarów miejskich w aspekcie transportu własnego lub publicznego, poziom dojazdów do pracy 6. ELEMENTY SKŁADOWE NOWEJ TYPOLOGII OBSZARÓW WIEJSKICH