Przegląd najczęściej spotykanych gatunków Zimowe Ptakoliczenie 2015 Przegląd najczęściej spotykanych gatunków Fot. David Dillon Opracowanie: Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

Sójka ptak z rodziny krukowatych dawniej typowo leśny gatunek, obecnie coraz częściej spotykany na zielonych terenach miejskich, zwłaszcza w dużych parkach; niebieski kolor plamy na skrzydle to efekt rozszczepienia i odbicia światła Ten element ubarwienia sprawia, że w wielu regionach bywa mylona z kraską liczba czarnych prążków na niebieskich piórach świadczy o wieku ptaka (6-9 – ptak młody, od 9 w górę – ptak dorosły) na świecie żyje ok. 30 podgatunków sójki sójki uczestniczą w rozsiewaniu dębów poprzez ukrywanie jesienią żołędzi, których potem często nie zużywają sójka posiada duże umiejętności dźwiękonaśladowcze – znakomicie naśladuje m.in. Myszołowa Fot. Z. Krzyszczyk / Archiwum OTOP Zbigniew Krzyszczyk

Krzyżówka Anas platyrhynchos – od łac. platus (szeroki) i gr. rhunkhos (dziób) po czesku – kachna divoka (skojarzenie z Kaczką Dziwaczką automatyczne) zimą wygląd obu płci odmienny, latem – podobny(różnica m.in. w kolorze dzioba) zimą największe stada krzyżówek w czasie surowych zim, gdy poza miastami zbiorniki i cieki wodne zamarznięte pokarm roślinny dokarmianie – najlepsze: płatki zbożowe i gotowane warzywa pieczywo powinno być pokarmem uzupełniającym, podawanym w małych kawałkach od 2006 co roku 1 z 3 najliczniej obserwowanych gatunków podczas Zimowego Ptakoliczenia Fot. K.Merski Fot. K.Merski/ archiwum OTOP

Gawron nazwa naukowa – frugilegus – w tłumaczeniu oznacza zbierający owoce żywi się głównie bezkręgowcami gatunek związany z urozmaiconym krajobrazem rolniczym w zimie w Polsce spotykane głównie osobniki z Europy Wschodniej od lat 1 z 3 najliczniej obserwowanych gatunków Zimowego Ptakoliczenia realizowany przez OTOP Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych i inne badania pokazują silny spadek lęgowej populacji gawrona w Polsce główne przyczyny spadku: zmiany struktury krajobrazu i upraw rolnych gawron jest w miastach gatunkiem konfliktowym, zwłaszcza w miejscach grupowego nocowania. Objęty ochroną częściową (RDOŚ może wydać zgodę na płoszenie) Fot. C. Korkosz

Wróbel 1 z 3 najliczniej obserwowanych gatunków Zimowego Ptakoliczenia gatunek zmniejszający swoją liczebność w Polsce główne przyczyny spadku: zanik miejsc lęgowych (m.in. nisz i otworów w budynkach), usuwanie krzewów, mała liczba owadów gatunek roślinożerny, pisklęta karmione owadami osiadły, przywiązany do jednego miejsca jesienią i zimą stada wróbli regularnie gromadzą się w tych samych miejscach – gł. gęstych krzewach 3-4 lęgi w sezonie dokarmianie: nasiona słonecznika, kasza jęczmienna, gryczana, pęczak, pszenica, owies i płatki owsiane. Fot. G.Kerr / Archiwum OTOP

Bogatka Najczęściej spotykany gatunek Zimowego Ptakoliczenia samiec i samica rozróżnialne na podstawie wielkości czarnego pasa na brzuchu gatunek częściowo wędrowny (maksymalna odległość ptaka z Polski – 1300 km) podczas zimowych nocy obniża temperaturę ciała, aby oszczędzać energię chętnie korzysta z karmników – lubi zwłaszcza nasiona słonecznika i słoninę mogą podkradać nasiona gatunkom robiącym zapasy (sosnówkom, kowalikom) rodzice przynoszą pisklętom pokarm 300-650 razy dziennie w ciągu sezonu ptaki dorosłe i młode z jednego gniazda zjadają do 75 kg owadów Fot. G.Sobolewski Fot. G.Sobolewski / Archiwum OTOP

Gołąb miejski potomek dzikiego gołębia skalnego powszechnie spotykany na terenach miejskich może przystępować do lęgów przez cały rok nie wymaga dokarmiania ma znakomity wzrok gatunek konfliktowy, głównie ze względu na powodowane zabrudzenia budynków i innych obiektów płoszenie dźwiękami – najczęściej nieskuteczne zamiast metalowych kolców zalecany jest montaż na balkonach i w innych miejscach specjalnych spirali, mniej groźnych dla ptaków naukowcy z Francji wykazali, że gołębie potrafią odróżniać osoby dokarmiające od osób, które je przepędzają Antoni Marczewski Fot. A. Marczewski / Archiwum OTOP

Kawka jeden z najmniejszych ptaków krukowatych pierwotnie gnieździła się głównie na skałkach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i w dziuplastych drzewach w lasach na niżu zniszczenia wojenne przyspieszyły proces wchodzenia kawek do miast (ruiny – odpowiednie miejsca na gniazda) kawka – gatunek z bardzo wyraźną hierarchią, pisklęta dziedziczą pozycję społeczną rodziców kawka zabrana rodzicom i wychowana przez ludzi nie ma możliwości powrotu do normalnego życia na wolności liczebność kawek ściśle uzależniona od liczby miejsc lęgowych – dla ich ochrony należy pozostawiać otwarte otwory stropodachów, a w przypadku konieczności ich zamknięcia – montować odpowiednie skrzynki lęgowe gatunek objęty ochroną ścisłą Fot. M. Finn/ Archiwum OTOP

Mazurek bliski kuzyn wróbla (główne różnice: czarna plamka na policzku, czekoladowobrązowa głowa) gniazdo w dziupli, budce lęgowej lub w gnieździe większego gatunku (np. bociana) żywi się głównie nasionami chwastów, m.in. komosy białej i rdestu dokarmianie: proso, owies, pszenica, słonecznik, mieszanka dla kanarków – dobrze umieszczać pokarm pod krzewami, gdzie mazurki czują się bezpiecznie jest za słaby by zdjąć łupinę z nasiona słonecznika – obrane nasiona czasem podkrada dzwońcom jesienią mazurki budują gniazda, w których nocują zimą. W gnieździe gromadzą dużo puchowych piór, które działają jak śpiwór, pozwalając oszczędzać energię Fot. P.Górny Piotr Górny

Dzwoniec ptak wielkości wróbla samiec żółto-zielony, samica brązowa dokarmianie: słonecznik, rzepak, rzepik, mieszanka dla kanarka przy karmniku jest agresywny, odpędza inne ptaki pokarm naturalny: pączki drzew i nasiona, w okresie karmienia piskląt – owady gnieździ się w gęstych krzewach, m.in. tujach, jałowcach i cisach jesienią i zimą często tworzy mieszane stada z innymi gatunkami, m.in. trznadlami, potrzeszczami i mazurkami gatunek osiadły, choć zdarzają się wśród dzwońców dalsze wędrówki (np. między Polską i Włochami) G.Sobolewski Fot. G.Sobolewski / Archiwum OTOP

Śmieszka najczęściej spotykana zimą mewa u dorosłych dziób i nogi czerwone, u młodych – pomarańczawożółte ciemna plama za okiem wiosną i latem na głowie brązowy „kaptur” chętnie korzystają z dokarmiania – potrafią łapać w locie rzucany pokarm żywią się pokarmem zwierzęcym i roślinnym potrafią chwytać owady w locie, nieraz towarzyszą też pojazdom orzącym pola w poszukiwaniu larw owadów gniazdują w koloniach na stawach, jeziorach i na wyspach rzecznych zimą zbierają się na nocleg często w jednym miejscu, razem z innymi gatunkami mew Fot. A. Marczewski / Archiwum OTOP

Sroka przedstawiciel ptaków krukowatych pierwotnie ptak zarośli w dolinach rzecznych i obrzeży lasów obecnie powszechna w krajobrazie rolniczym, także w wielu miastach gniazdo kuliste, zbudowane z patyków, często posiada charakterystyczny daszek zimą sroki często nocują w stadach dochodzących nawet do kilkuset osobników największa ekspansja w miastach nastąpiła w latach 50-70. XX w. srokom sprzyja sadzenie wysoko rosnących drzew, zwłaszcza topoli naturalnym wrogiem sroki jest wrona siwa badania z Tomska (Rosja): sroki w mieście (jedzące gł. odpadki) mają krótsze przewody pokarmowe niż te spoza miasta Fot. C. Korkosz Cezary Korkosz

Trznadel ptak wielkości wróbla jeden z najbardziej rozpowszechnionych ptaków w Polsce (na podstawie realizowanego przez OTOP Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych) zimą chętnie tworzą mieszane stada z mazurkami i dzwońcami – wspólnie szukają pokarmu na polach i w obejściach, gdzie przebywają zwierzęta gospodarskie karmione ziarnem dokarmianie – głównie na terenach wiejskich, najlepszą karmą jest owies, chętnie jedzą też słonecznik w przerwach między żerowaniem chętnie siada na drzewach lub przewodach energetycznych Fot. C. Korkosz Korkosz

Modraszka sikora mniejsza od bogatki chętnie odwiedza karmniki – je głównie słonecznik, chętnie korzysta ze słoniny i orzechów przez większą część roku owadożerna zamieszkuje głównie lasy liściaste i mieszane, gnieździ się również w parkach oraz ogrodach zasiedla budki lęgowe z otworem o średnicy 27 mm podobnie jak bogatka obniża nocą temperaturę ciała w celu oszczędzenia energii modraszki widzą w ultrafiolecie – wykorzystują to samice przy wyborze partnera, decydując się na związek z samcem z najsilniej lśniącą głową K.Merski Fot. K. Merski/ Archiwum OTOP

Sierpówka zwana też synogarlicą turecką lub po prostu synogarlicą smuklejsza i delikatniejsza od gołębi, z charakterystycznym czarnym „sierpem” na szyi pierwotnie występowała w Azji Mniejszej, skąd bardzo szybko rozprzestrzeniła się na obszar niemal całej Europy w Polsce spotykana od lat 40. XX w. wrażliwa na chłód, surowe zimy wpływają na spadek jej liczebności nocują wspólnie na drzewach gniazda zakładają na drzewach, parapetach, zdarzają się też gniazda na latarniach ulicznych lub na elementach sygnalizacji świetlnej Fot. T. Flanagan/ Archiwum OTOP Terry flanagan

Wrona siwa duży czarno-szary ptak w ostatnich latach silny spadek na terenach pozamiejskich (prawdopodobnie wskutek zwiększonego drapieżnictwa kruka), wzrost w wielu miastach dawniej zamieszkiwała doliny rzeczne i obrzeża lasów w pobliżu zbiorników wodnych, dzisiaj spotykana na obrzeżach różnego typu lasów, w parkach, a czasami nawet na żurawiach budowlanych gatunek wszystkożerny jesienią często żywi się orzechami, które rozbija spuszczając na asfalt populacje miejskie są osiadłe, ptaki spoza miast zimują w Europie Zachodniej zimą przylatują do Polski ptaki z Europy Wschodniej gatunek objęty ochroną częściową John Carey Fot. T. Carey/ Archiwum OTOP

Czyż ptak znacznie mniejszy od wróbla jesienią i zimą spotykany przede wszystkim tam, gdzie rosną olsze i brzozy, których nasionami się żywi przylatuje do karmników – głównie późną zimą, kiedy trudno już o naturalny pokarm (preferują nasiona słonecznika pastewnego) poza okresem lęgowym bardzo towarzyski, tworzy duże i hałaśliwe stada żerujące w koronach drzew (często mieszane z czeczotkami) duża część spotykanych zimą czyży to przybysze z Europy Wschodniej i Północnej w okresie lęgowym spotykany przede wszystkim w lasach iglastych, przede wszystkim świerkowych Fot. J. Cassidy/ Archiwum OTOP

Gil ptak większy od wróbla samiec ma różowy brzuch, samica szarobrązowy gile gnieżdżą się w Polsce – gniazdo jest często ukryte wśród jałowców, a ptaki są bardzo skryte i trudno je obserwować zimą przylatują do Polski ptaki z Europy Wschodniej gile zimą żywią się owocami, zwłaszcza jarzębiny, głogu i dzikiej róży. Jedzą również nasiona klonu i jesionu choć jest gatunkiem roślinożernym (bezkręgowcami karmi młode), to swoją naukową nazwę – Pyrrhula pyrrhula – zawdzięcza greckiemu słowu purrohulas używanego przez Arystotelesa na określenie bliżej nieokreślonego ptaka owadożernego

Kos samiec całkowicie czarny z żółtym dziobem, samica ciemnobrązowa zimą mogą tworzyć stada liczące kilkanaście – kilkadziesiąt osobników przez większą część roku żywią się bezkręgowcami, zimą jedzą głównie owoce można im pomagać zasadzając np. jarzębinę lub zostawiając na jabłoniach trochę niezebranych jabłek łacińskie słowo merula z nazwy naukowej (Turdus merula) oznacza po prostu kosa (Turdus – drozda) często bywa mylony ze szpakiem (od którego różni się m.in. dłuższym ogonem) śpiew kosa to przyjemny melodyjny gwizd Jacek Binda Fot. J. Binda / Archiwum OTOP Śpiew kosa (źródło: xenno-canto.org):

Łabędź niemy gatunek wędrowny, zimujący głównie w Europie Zachodniej i Południowej od kilku dekad coraz częstsze przypadki zimowania łabędzi w Polsce dorosły zdrowy łabędź może przeżyć 4 tygodnie bez jedzenia gatunek roślinożerny właściwy pokarm w ramach dokarmiania – gotowane i drobno pokrojone warzywa, płatki zbożowe chleb – w dużych ilościach jest toksyczny, powoduje schorzenia przewodu pokarmowego łabędzie łączą się w pary na całe życie łabędzie często mają na nogach metalowe obrączki – odczytane numery należy zgłaszać Stacji Ornitologicznej PAN, np. przez formularz na http://www.miiz.waw.pl/obraczkowanie/pl/ Fot. C. Korkosz Cezary Korkosz

Jemiołuszka Ptak wielkości szpaka Nie zakłada gniazd w Polsce (gnieździ się w Skandynawii i Rosji) przylatuje w październiku, odlatuje w kwietniu co kilka lat obserwowane są naloty jemiołuszek, związane z małą ilością pożywienia na terenach lęgowych jemiołuszki najczęściej żerują na jemiołach i jarzębinie ptaki są często bardzo mało płochliwe, pozwalają do siebie podejść na niewielką odległość tworzą stada liczące czasem nawet kilka tysięcy osobników charakterystyczny głos pozwala stwierdzić ich obecność jeszcze przed ich zobaczeniem Fot. C. Korkosz Cezary Korkosz

Kwiczoł Ptak wielkości kosa w locie charakterystyczne cechy to biały spód skrzydeł i duża szara plama nad ogonem jesienią i zimą ptaki łączą się w stada liczące nawet powyżej 1000 osobników w 2007 najliczniej spotykany gatunek Zimowego Ptakoliczenia (prawdopodobny nalot ptaków z Europy Północno-Wschodniej) zimą żywi się głównie owocami, m.in. jarzębiny, jabłoni i rokitnika Jedyny polski drozd gniazdujący kolonijnie Kwiczoły grupowo bronią kolonii przed drapieżnikami, m.in. przed wronami zimą kwiczoły można dokarmiać np. krojonymi jabłkami Jacek Binda Fot. J. Binda / Archiwum OTOP

Zimowe Ptakoliczenie 2015 Wyniki liczenia prosimy przesyłać za pomocą Elektronicznej Karty Obserwacji, dostępnej na stronie www.otop.org.pl od 22 stycznia. Im szybciej uczestnicy akcji prześlą wyniki, tym szybciej na stronie internetowej www.otop.org.pl zostanie opublikowane ich pełne opracowanie

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Prawie 1000 ha rezerwatów, w których prowadzona jest czynna ochrona przyrody 174 ostoje ptaków (IBA), w tym 110 objętych regularnym monitoringiem zagrożeń 159 lęgowych gatunków ptaków objętych regularnym monitoringiem 2.500 nakładu kwartalnika „Ptaki” 800 wolontariuszy 2.000 członków 10.000 zadeklarowanych sympatyków 50.000 dzieci objętych programem edukacyjnym

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Pomóż nam chronić ptaki! Zostań członkiem Przekaż 1% podatku na ochronę kraski, nasz numer KRS: 0000015808 Przekaż darowiznę Dołącz do nas na Facebooku www.otop.org.pl