Tworzenie planów zadań ochronnych na terenie gminy Bircza dla obszarów Natura 2000 na terenie gminy Bircza Agnieszka Marcela I Zastępca Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie Sesja Rady Gminy Bircza Bircza, 30 czerwca 2014 r. 1

1. Co to jest sieć Natura 2000, kto to wymyślił, kiedy i po co Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000: program ochrony przyrody wdrażany od 1992 r. w sposób spójny metodycznie i organizacyjnie we wszystkich krajach członkowskich UE stanowi realizację ustaleń międzynarodowej Konwencji o Bioróżnorodności z Rio de Janeiro (1992) polega na tworzeniu sieci obszarów chronionych na terenie całej UE i podejmowaniu stosownych działań ochrony czynnej Natura 2000 to sposób, jak „zrównoważyć” rozwój. „Cel 2010” „Do roku 2010 zatrzymać utratę różnorodności biologicznej” Natura 2000 to podstawowe narzędzie by osiągnąć ten cel! Z aktualnych badań przeprowadzonych przez amerykańskich i europejskich naukowców wynika, że obecnie ma miejsce szósty w historii Ziemi okres bardzo intensywnego wymierania gatunków, porównywalny z wymieraniem dinozaurów, czego dowodem jest fakt, że tempo zanikania gatunków jest obecnie od 100 do 1000 razy większe niż przeciętnie w historii Ziemi. Jeśli nic się nie zrobi by wyhamować ten proces, to w okresie najbliższych 20-30 lat w Europie wyginie np. ok. 15% gatunków ptaków, a wraz z ptakami wyginą inne gatunki zwierząt i roślin związane z nimi ekologicznymi zależnościami.

Podstawy prawne Funkcjonowanie sieci Natura 2000 jest związane z 2 Dyrektywami Rady: z 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia) – aktualnie zastąpiona Dyrektywą z 2009 r. z 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa) Zapisy obu dyrektyw zostały transponowane do polskiego prawa (głównie do ustawy o ochronie przyrody)

Cel Nadrzędnym celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie: zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (w Polsce 2: kontynentalny – 96% kraju, reszta - alpejski) Regiony biogeograficzne: alpejski, atlantycki, borealny, kontynentalny, panoński, makaronezyjski, śródziemnomorski, stepowy i czarnomorski Regiony przyjęte – dla oceny ważności obszarów siedliskowych

Struktura sieci Natura 2000 W skład sieci Natura 2000 wchodzą 2 typy obszarów:  1. Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) – wyznaczane dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej. 2. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) - wyznaczane dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz siedlisk gatunków zwierząt i roślin wymienionych w załączniku II do Dyrektywy Siedliskowej (*siedliska i gatunki priorytetowe). Obszary wyznaczone z uwagi na występowanie zagrożonych gatunków ptaków (OSO) i obszary wyznaczone dla ochrony ginących siedlisk, gatunków roślin i zwierząt innych niż ptaki (SOO) mogą się pokrywać. Obszary Natura 2000 mogą pokrywać się z innymi krajowymi formami ochrony przyrody N2000 – odrębny, funkcjonujący na innych zasadach system ochrony przyrody (nie chroni się wszystkiego, chroni się określone gatunki i siedliska, zapewnia się odpowiednią przestrzeń, monitowanie, indywidualność, specyfika chronionych siedlisk i gatunków, integralność, spójność) ; N2000 – średnio w Europie 15-20 % (w zależności o występowania i stanu zachowania siedlisk i gatunków naturowych), np. Słowenia – 35%, Hiszpania – 25 %, Polska – docelowo 20%?, Wielka Brytania – 5% PN, rez. – 1,5 %, N2000 – min. 10x

2. Dlaczego wdrażamy sieć Natura 2000, kto to robi i na jakich zasadach Jako państwo członkowskie Unii Europejskiej jesteśmy zobligowani do przyjęcia i stosowania całego dorobku prawnego UE tzw. acquis communautaire. Prawo unijne, zgodnie z art. 91 Konstytucji RP, jest bezpośrednio stosowane i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Podstawowe organy państwa odpowiedzialne za wdrażanie sieci Natura 2000 to Rada Ministrów i Minister Środowiska. Od 15 listopada 2008 r. część kompetencji przejął Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Zadania związane z monitoringiem prowadzi Główny Inspektor Ochrony Środowiska. OSOP – kryteria BirdLife SOOS – kryteria z załącznika III DS

Procedura wyznaczania obszarów Natura 2000 Projektowane OSO Natura 2000 są akceptowane automatycznie, jeśli obszary te spełniają ścisłe kryteria ilościowe stosowane przez międzynarodową organizację ochrony ptaków (BirdLife International). OSO nie wymagają uzgodnienia z KE, która interweniuje jedynie w przypadku niewłaściwego wyznaczenia tych obszarów. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- W przypadku wyznaczania SOO, procedura jest bardziej skomplikowana: projekt listy SOO jest przekazywany do KE KE weryfikuje propozycje krajów członkowskich pod kątem zapewnienia odpowiedniej spójności sieci w skali kontynentalnej (seminaria biogeograficzne) zaakceptowane przez KE obszary otrzymują statut obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) po akceptacji Komisji, poszczególne obszary obejmowane są w ciągu 6 lat ochroną przez rządy krajów członkowskich, jako ostateczne SOO. OSOP są przygotowywane w poszczególnych krajach przez organizacje pozarządowe będące partnerami BirdLife – ostoje o znaczeniu europejskim Władze państw członkowskich jedynie informują KE o wyznaczeniu tych obszarów jako OSOP

Podstawą wyznaczania obszarów Natura 2000 są jedynie kryteria biologiczne naukowe rozpoznanie rozmieszczenia, stanu zachowania i liczebności gatunków i siedlisk zagrożonych wyginięciem w granicach Europy. Kryteria ekonomiczne i społeczne nie są brane pod uwagę przy identyfikacji obszarów kwalifikujących się do ochrony w ramach sieci Natura 2000. Lokalne uwarunkowania gospodarcze i społeczne muszą jednak zostać uwzględnione przy formułowaniu planów zagospodarowania poszczególnych obszarów Natura 2000.

3. Jak wprowadzaliśmy sieć Natura 2000 w Polsce - nasze doświadczenia, stan na czerwiec 2014 r., perspektywy Wdrażanie rozpoczęto w latach 1999-2000. Od wejścia Polski do UE 1 maja 2004 r. trwa proces wyznaczania. Komisja Europejska na Seminariach Biogeograficznych w 2010 r. uznała ten stan za właściwy, konieczne były tylko drobne uzupełnienia. Dokonano ich 31 października 2012 r. Rada Ministrów zaakceptowała 31 stycznia 2014 r. ostatni z obszarów siedliskowych na Podkarpaciu – Enklawy Puszczy Sandomierskiej. Proces wyznaczania można uznać na niemal zakończony … OSOP – kryteria BirdLife SOOS – kryteria z załącznika III DS

WDRAŻANIE/ wyznaczanie sieci Natura 2000 … dzisiejszy efekt … Aktualnie na terytorium Polski znajduje się: 845 (+4) obszarów siedliskowych (obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty) 145 obszarów ptasich (obszarów specjalnej ochrony ptaków) Łącznie – 983 (+4) obszary Natura 2000 (7 z nich to obszary ptasie i siedliskowe w tych samych granicach) Łącznie - ponad 6 mln ha / ok. 20 % pow. Polski 19,76 % lądowej powierzchni kraju. www. Nowebiuro.pl

WDRAŻANIE/ wyznaczanie sieci Natura 2000 Aktualnie na obszarze województwa podkarpackiego znajdują się: 54 (+1) obszary siedliskowe PLH (obszary mające znaczenie dla Wspólnoty) 7 obszarów ptasich PLB (obszarów specjalnej ochrony ptaków) 1 obszar wspólny PLC (Bieszczady) Łącznie – 62 (+1) obszary 740 tys. ha 570 tys. ha (uwzględniając nakładanie obszarów) Łącznie - ok. 32 % pow. Podkarpacia www. Nowebiuro.pl

4. Co wolno a czego nie wolno na obszarach Natura 2000 ART. 33 UST. 1 USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY 1. Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. OSOP – kryteria BirdLife SOOS – kryteria z załącznika III DS

ART. 33 UST. 3 USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY … jakie zakazy? ART. 33 UST. 3 USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY 3. Projekty polityk, strategii, planów i programów oraz zmian do takich dokumentów a także planowane przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 (…) lub nie wynikają z tej ochrony, wymagają przeprowadzenia odpowiedniej oceny oddziaływania na zasadach określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 11

Procedury 1. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko i obszary Natura 2000 2. Ocena oddziaływania na środowisko i obszary Natura 2000 planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. grupa I i grupa II) 3. Ocena oddziaływania na obszary Natura 2000 planowanych przedsięwzięć innych niż mogące znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. grupa III) 11

5. Jak praktycznie chronimy obszary Natura 2000 Bezpośrednim celem ochrony obszarowej prowadzonej w ramach sieci Natura 2000 jest utrzymanie lub odtworzenie tzw. właściwego (sprzyjającego) stanu ochrony: siedlisk przyrodniczych (naturalny zasięg nie zmniejsza się, zostają zachowane specyficzna struktura, skład gatunkowy i funkcje ekologiczne) gatunków roślin i zwierząt (zostaje zachowana liczebność gwarantująca utrzymanie się w biocenozie w dłuższym czasie i odpowiednio duży zasięg siedliska, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się). Definicja ustawowa a nie wymysł urzędnika Poradniki GIOŚ definiują co oznacza właściwy stan ochrony dla danego gatunku i siedliska przyrodniczego OSOP – kryteria BirdLife SOOS – kryteria z załącznika III DS

Artykuł 2 DS 2. Działania podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą będą zaprojektowane tak, aby zachować siedliska naturalne oraz gatunki dzikiej fauny i flory będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty w stanie sprzyjającym ochronie lub aby odtworzyć taki stan. Artykuł 6 1. Dla specjalnych obszarów ochrony państwa członkowskie ustalą konieczne działania ochronne obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych obiektów bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie działania prawne, administracyjne lub oparte na dobrowolnych umowach, korespondujące z ekologicznymi wymaganiami rodzajów siedlisk naturalnych wymienionych w załączniku I lub gatunków wymienionych w załączniku II żyjących w tych obiektach. 2. Kraje członkowskie podejmą odpowiednie działania w celu uniknięcia na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia stanu siedlisk naturalnych i siedlisk gatunków jak również w celu uniknięcia płoszenia gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary, o ile płoszenie to może mieć znaczenie w stosunku do zadań niniejszej dyrektywy.

Co 3 lata raport dotyczący ochrony ptaków. Artykuł 11 DS Państwa członkowskie podejmą monitorowanie i nadzór stanu ochrony siedlisk naturalnych i gatunków o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem rodzajów siedlisk naturalnych i gatunków o pierwszorzędnym znaczeniu. Artykuł 17 1. Co sześć lat od daty wygaśnięcia okresu określonego w art. 23 państwa członkowskie będą opracowywać raport na temat wprowadzania w życie działań podejmowanych na mocy niniejszej dyrektywy. Co 3 lata raport dotyczący ochrony ptaków. Raport, w formie ustalonej przez komitet, zostanie przekazany Komisji i udostępniony społeczeństwu.

6. Kto zarządza siecią Natura 2000 i co to zarządzanie obejmuje Ustawowe zadania Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w zakresie obszarów Natura 2000 : Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie ... do zadań regionalnego dyrektora ochrony środowiska należy m.in.: ochrona i zarządzanie obszarami Natura 2000 i innymi formami ochrony przyrody, na zasadach i w zakresie określonych w ustawie o ochronie przyrody, współpraca z organami jednostek samorządu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody, współpraca z organizacjami ekologicznymi. OSOP – kryteria BirdLife SOOS – kryteria z załącznika III DS

Łączne zadania RDOŚ w zakresie zarządzania siecią: 1. Koordynacja funkcjonowania obszarów Natura 2000. 2. Sprawowanie nadzoru nad obszarami Natura 2000. 3. Planowania ochrony obszarów (plany zadań ochronnych, plany ochrony). 4. Realizacja działań ochronnych (ochrona czynna, modyfikacja metod gospodarowania itp.). 5. Raportowanie do GDOŚ w zakresie oceny realizacji ochrony obszaru (obszary ptasie co 3 lata, obszary siedliskowe co 6 lat). 6. Nadzorowanie stanu ochrony obszarów (kontrole terenowe, lustracje). 7. Zawierania umów z właścicielami obszaru, gdzie działalność … 8. Natychmiastowe wstrzymywanie działań mogących znacząco oddziaływać na obszary Natura 2000 podjętych bez stosownych zezwoleń (w tym decyzji środowiskowej) i nakazanie przywrócenia poprzedniego stanu. 9. Określanie zakresu, miejsca, terminu i sposobu wykonania kompensacji przyrodniczej („naturowej”); nadzorowanie wykonania tej kompensacji, utrzymanie jej efektów, informowanie GDOŚ o ustalonym zakresie kompensacji i o wykonaniu kompensacji. 10. Prowadzenie i udział w ocenach oddziaływania na środowisko i obszary Natura 2000 (strategiczne oceny oddziaływania soos, oceny oddziaływania przedsięwzięć ooś, oceny oddziaływania na obszary Natura 2000 przedsięwzięć z tzw. III grupy). 11. Aktualizacja informacji o obszarach (zmiany w Standardowych Formularzach Danych SDF, zmiany granic obszarów). 19

Zadania związane z siecią Natura 2000 na poziomie gminnym Rada gminy Opiniowanie projektu listy obszarów Natura 2000 zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody. Wójt 2. Wstępna ocena oddziaływania przedsięwzięć/działań na obszary Natura 2000 – obowiązek rozważenia przy wydawaniu decyzji administracyjnych możliwego wpływy na obszary Natura 2000 – (art. 96 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, nie dotyczy decyzji środowiskowych i przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko) 3. Wykonywanie zadań ochrony czynnej – po wyrażeniu zgody. 4. Wnioskowanie o zmiany w dokumentacji obszarów Natura 2000 – w uzasadnionych naukowo przypadkach oraz o zmiany granic – jeżeli jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku monitoringu i nadzoru lub innymi czynnikami, zgodnie z wytycznymi GDOŚ w tym zakresie.

7. Jak planujemy ochronę obszarów Natura 2000 i kto jest za nią odpowiedzialny Planowanie ochrony – po co? = wykonanie „obowiązku przyjęcia środków ochrony mających na celu utrzymanie lub przywrócenie właściwego stanu przedmiotów ochrony” (art. 6(1) dyrektywy siedliskowej, art. 4(1)+4(2)+3 dyrektywy ptasiej = jeden ze sposobów wykonania obowiązku „zapobiegania wszelkim pogorszeniom stanu i znaczącym zakłóceniom wobec przedmiotów ochrony” (art. 6(2) dyrektywy siedliskowej) Znalezienie sposobu, jak trwale zapewnić właściwy stan przedmiotów ochrony w obszarze N2000 OSOP – kryteria BirdLife SOOS – kryteria z załącznika III DS

Plan ochrony: • dla obszaru Natura 2000 lub jego części, w razie potrzeby • sporządzany na okres 20 lat • ustanawiany w trybie rozporządzenia Ministra • sporządzany na podstawie kompletnej wiedzy – wymaga wykonania niezbędnej inwentaryzacji, ekspertyz itp.; sporządzenie może wymagać 1-2 lat • ustala na dłuższy okres „stabilne reguły ochrony obszaru” - może ustalać, „gdzie można się budować”, a także jakie warunki musi spełniać prowadzona gospodarka, by nie wpływać negatywnie na obszar • powinien dokonywać kompletnej analizy istniejących studiów i planów zagospodarowania przestrzennego, wskazując wszystkie potrzebne w nich zmiany • powinien określać warunki brzegowe względem przyszłych studiów i planów, a także względem innych przyszłych działań w obszarze – podmiotom działającym w obszarze daje przewidywalność, jak ich działania będą oceniane z punktu widzenia Natury 2000 Plan zadań ochronnych: • sporządzany dla każdego obszaru Natura 2000 (z wyjątkiem obszarów morskich), w ciągu 6 lat od jego wyznaczenia lub zatwierdzenia • sporządzany na okres 10 lat • ustanawiany w trybie zarządzenia RDOŚ sporządzany w ciągu kilku miesięcy-1 roku • na podstawie istniejącej, nawet niepełnej wiedzy i prostego rozpoznania terenowego stanu przedmiotów ochrony • jest prostą, ale niekoniecznie kompletną „listą rzeczy do pilnego zrobienia”, koniecznych z punktu widzenia przedmiotów ochrony • może wskazywać potrzeby zmian w istniejących studiach i planach zagospodarowania przestrzennego, usuwając w ten sposób „pułapki na inwestorów” – jednak analiza nie musi być kompletna • może wskazywać na konieczność opracowania planu ochrony dla całości lub części obszaru

Kto wykonuje działania ochronne? Działania ochronne mogą być wykonywane przez: - sprawującego nadzór nad obszarem (RDOŚ, PN, UM), - podmioty zobowiązane do współdziałania w ochronie obszaru Natura 2000 (np. podmioty działające w imieniu państwa – LP, RZGW, organy władzy publicznej), - zarządcy terenu objętego działaniem np. rolnicy korzystający z rolniczych płatności bezpośrednich i programów rolno-środowiskowych, właściciele stawów rybackich; - inne podmioty za ich zgodą.

8. Jak tworzymy plany zadań ochronnych na terenie gminy Bircza – OSO Pogórze Przemyskie, OZW Ostoja Przemyska Ogólnopolski projekt „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski” w ramach działania 5.3. Opracowanie planów ochrony priorytetu V Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007 – 2013 POIS.05.03.00-00-186/09

Zaawansowanie prac Odbyły się 2 spotkania Zespołu Lokalnej Współpracy. Planowane jest jeszcze 1 spotkanie Zespołu ( w razie potrzeby więcej). Po spotkaniach ZLW odbędzie się jeszcze tzw. udział społeczny – 21 dni podczas których każdy może składać uwagi do dokumentu.

Dziękuję za uwagę !