Prof. Jerzy Bartkowski Mail: j.z.bartkowski@uw.edu.pl PODYPLOMOWE STUDIA ZARZĄDZANIA GOSPODARKĄ SPOŁECZNĄ Rozwój lokalny – społeczne czynniki rozwoju Strukturalne uwarunkowania wspólnego działania Prof. Jerzy Bartkowski Mail: j.z.bartkowski@uw.edu.pl

Modele zmiany dynamicznej: przepływ innowacji procesy dyfuzji wędrówka zmiany w przestrzeni: - rozprzestrzenianie się od źródła wytworzenia lub pierwotnego przyswojenia np. w Polsce z zachodu na wschód (np. telewizory - Łoboda) dyfuzja biegnie od centrów do peryferii; „centra” i „peryferie” są zdefiniowane geograficznie, społecznie i kulturowo

Dyfuzja społeczna społeczne centra i peryferie: kluczowa rola „agentów nowego”: rola elit, liderów opinii społecznej; lokalnych autorytetów (np. ksiądz) Zmianę typu dyfuzja: opisuje to krzywa logistyczna: kolejne przyrosty zależą od intensywności kontaktu i potencjalnych przyswajających; krzywa dąży do nasycenia (wszyscy opanowali) Przyswajanie „nowości” nie przebiega jednokierunkowo i bezkonfliktowo: Bariery społeczne i przestrzenne w dyfuzji

Modele zmiany dynamicznej: Szczególny przypadek dyfuzji innowacji: autokorelacje przestrzenne zmiana przemieszcza się jednoczesnie w czasie i w przestrzeni W momencie t jest w punkcie x W czasie t+1 zanika w punkcie x, ale pojawia się w punkcie x1 obok punktu x

Bąble nowego (prof. Andrzej Nowak) bąble nowego (spontaniczna innowacja) bąble nowego (elementy determinizmu i indeterminizmu) - samorzutne powstawanie lokalnych innowacji - era wzrostu spontanicznego - łączenie się bąbli i rywalizacja z bezwładnością przeszłości a) zanik gdy bąble nie połączą się b) przekształcenie się spolecznej calosci, gdy bąble połączą się ze sobą

Autokorelacje i bąble nowego

Bieguny wzrostu Modele polaryzacji (Perroux) rozwój nie jest zjawiskiem liniowym, ani równomiernym, - koncentracja działania a efekt rozowjowy: nierówność jest mechanizmem rozwojowym - Polaryzacja to mechanizm rozwoju Rozwijają się najpierw centra w przestrzeni, a potem reszta je „dogania”. jeden aspekt się rozwija i pociaga za sobą inne; rozwój na jednym wymiarze pociąga za soba rozwoj pozostalych Mechanizm Multiplikatywność rozwoju i rola masy progowej

Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce w 2005 r. 14 (razem ok. 22 mld zł) (1/3 w katowicką - Opel w Gliwicach); 3 największe: katowicka, mielecka i legnicka.

Skupienia Portera kluster to geograficzne skupienia wzajemne producentów, dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w sektorach pokrewnych i związanych z nimi instytucji (uczelni, stowarzyszeń branżowych), które jednocześnie konkurują ze sobą i współpracują. - przykłady: Krzemowa Dolina, Bali i m oda; w Polsce: Podkarpacka Dolina Lotnicza - 80% przemyslu lotniczego w Polsce; Zagłębie produkcji krasnali koło Nowej Soli; jest projekt klustra turystycznego w Bieszczadach (transgraniczny)

Skupienia Portera Kluster to ekonomiczna specjalizacja terytorialna: specjalizacja produkcji w sektorach silnie związanych z danym terytorium; - gęstość wielu firm podstawowych i obslugi klaster to jedność czynnikow ekonomicznych i nieekonomicznych znaczące powiązanie z zyciem lokalnym (region tym zyje czy z tego zyje - otoczka spoleczna; calość żyje z tego i tym zyje

Skupienia Portera Klaster istnieje wbrew tradycyjnemu rozumieniu działalności ekonomicznej: nagromadzenie konkurentów obok siebie Wzajemna stymulacja; szybki przeplyw innowacji (uczenie się wzajemne); Są ośrodkiem innowacyjności koncentracja usług towarzyszących i ich niższy koszt; przyciąganie klientów Skupienia (klastry) staja się motorem rozwoju, gdy osiągają masę krytyczna (efekt aglomeracji), wtedy odnoszą niezwykłe sukcesy konkurencyjne w danej dziedzinie.

Klasa kreatywna (Richard Florida) rozwoj wielkich miast a klasa kreatywna nowe mechanizmy rozwoju; znacząca rola czynnika ludzkiego i autoselektywności migrantów (migranci wybierają miejsce docelowe) np. miasta zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych Rozwój oparty na czynniku ludzkim – koncentracji talentów; grupujących się w „kreatywne skupienia” Duża rola przemysłow kultury; przemysłów stylów życia Podstawa rozwojowa to t.zw. 3 T: technologia (pomysł) - talent (twórcy) - tolerancja (społeczne warunki tolerancji)

Klasa kreatywna II Rozwój współczesnych metropolii opiera się na umiejętności stworzenia odpowiedniego klimatu społecznego, w którym mogą się rozwijać twórcze działania i stają się one atrakcyjne dla kreujących rozwój migrantów. Twórczy ludzie przenoszą się do tych ośrodków nie z tradycyjnych, praktycznych powodów, pożądane stają się obecnie usługi kulturalne wysokiej jakość i bogate, zróżnicowane możliwości korzystania z rozrywek Twórcze miasta cechuje integracja systemu ekonomicznej i mieszkalnego, dzięki której mogą rozkwitać wszystkie formy działalności: artystycznej, kulturalnej, technologicznej i gospodarczej.

Strukturalne uwarunkowania wspólnego działania Paradoksy społecznego współdziałania - Na podstawie t.zw. teorii racjonalnego wyboru zbiorowego (Olson, Arrow)

Dobro wspólne i paradoksy społecznego współdziałania Cele działania zbiorowego mają często charakter dobra wspólnego (specyficzny cel i specyficzna droga) Analiza formalna dobra wspólnego może wyjasnić problemy, jakie napotyka działanie zbiorowe Paradoksy społecznego współdziałania pokazują problemy, jakie napotyka ze względu na swoją naturalną strukturę Analizy uzasadniają rolę społeczeństwa obywatelskiego)

Analiza formalna – teorie racjonalnego wyboru społecznego (Olson, Buchanan) Założenia modeli racjonalnego wyboru: - aktor swobodny, wolny - egocentryczny, racjonalny egoista - Decyzje (kryteria): – użytecznośc - naklady i zyski - ryzyko Aktor: samoświadomy, kalkulujący, znający parametry sytuacji i możliwe własne korzyści Wnioski: nawet w takich sytuacjach są problemy

Paradoksy wspóldzialnia dylematy dzialania zbiorowego: jest to sytuacja, w ktorej wszyscy by zyskali na wspoldzialaniu, a działanie nie powstaje w wyniku racjonalnych kalkulacji potencjalnych uczestników paradoks zachowań zbiorowych (pulapka społeczna) np. jest zla sytuacja, każdy chce się z niej wydostac, ale w efekcie poglębia stan wyjsciowy – niemożność współdziałania

Wymiary dóbr społecznych I. wyłączalność wyłączalność - możność separacji innej osoby; niemożność wyłączenia np. latarnia, powietrze II. konkurencyjność - konsumpcja indywidualna – gdy jedna osoba konsumuje, to zmniejsza zasób dostępny dla innych Niekonkurencyjność – konsumpcja zbiorowa np. koncert; dołączenie nowej osoby nie zmienia warunków działania pozostałych

Dobro publiczne (cel działania zbiorowego) Wyłączalność Niewyłączalność Konkuren-cyjność Rynek Zasoby wspólne Niekonkuren-cyjność Klubowe Dobro publiczne

Dobro rynkowe Dobro może być rynkowe tylko w pewnych specyficznych warunkach: wyłaczalności i konkurencyjności Wyłaczalnośc umozliwia sankcję wobec „uchylających się” Konkurencyjność – konsumpcja jednostkowa Oba te warunki umozliwiają dystrybucję przez rynek ze wszystkimi konsekwencjami: dopasowania popytu do podaży i ekonomiczności produkcji

Dobro wspolne Warunki: - niewykluczalność - niekonkurencyjność (nierywalizacyjność) (np. opera) – dobra wspólne konsumuje się zbiorowo - konsumpcja jednej osoby nie ogranicza konsumpcji innych, - korzyści zbiorowe z istnienia dóbr wspólnych; jednostka z nich korzysta jako czlonek spoleczenstwa

Dobra klubowe i zasoby wspólne Dobro klubowe: konsumpcja wspólna, a moznosc wykluczenia; zachęta do samoorganizacji w klubie (korzysci zostaja w grupie) Zasoby wspólne (np. ochrona środowiska): sa zagrożone zniszczeniem: strategia racjonalna – korzystać jak najbardziej, a nie przykładać się do wytworzenia

Problem gapowicza Ograniczeniem dla dzialan zbiorowych jest wystepowanie problemu „gapowicza”, „wolnego strzelca” Jest to osoba korzystajaca ze wspólnegbo dobra(zasobów), ale nie przyczyniajaca się do jego wytworzenia Problem istnieje przez samą strukture dobra wspolnego – gapowicz to racjonalna strategia dla jednostki w danej sytuacji

Dylematy społeczne Sytuacja ma strukture blednego kola: strategie jednostkowe sa zrodzone przez dana sytuacje, sa proba wyjscia z niej, a w efekcie ją poglebiaja Wszyscy dążą do wlasnych korzyści, a w efekcie znajduja się w gorszej sytuacji Jest to przykład t.zw. samospełniającej się przepowiedni Bieda czy zacofanie, marazm społeczny ma często taką strukturę; jest zrodzony przez określone warunki, a te warunki rodzą postawy, które je uzasadniają

Pułapki spoleczne (zbiorowe) - Pułapki zbiorowe: dylemat wspólnych zasobów (ryzyko zniszczenia już istniejacych zasobów) b) dylemat dobra wspólnego (dobro wspólne nie powstaje, gdyż nikt go nie wytwarza; zachety dla jednostek są zbyt male mimo korzyści zbiorowej)

Tragedia wspólnego pastwiska (przykład dylematu wspolnych zasobow) Jest to wspólne użytkowanie dobra o skończonej pojemności. Strategia jednostkowa uczestnika to maksymalizacja własnego użytku. W efekcie następuje tendencja do nadmiernej eksploatacji, a w skali długofalowej do obniżenia produktywności i nawet zaniku dobra jak przy morskich połowach ryb.

Amoralny familiaryzm (Banfield) (przykład dylematu dobra wspólnego) moralność jest przypisana do rodziny, a nie sfery publicznej Jest to stosowanie zupełnie odmiennych norm i reguł wobec rodziny i kręgu przyjaciół, a innych wobec tego wszystkiego, co leży na zewnątrz tego zamkniętego świata. Wytwarza się sytuacja dualizmu moralnego, gdy moralny cel, jakim jest dobro własnej rodziny, powoduje niehamowany niczym egoizm w stosunkach z innymi osobami.

Amoralny familiaryzm II Rozpowszechnienie się tej postawy prowadzi do erozji zaufania międzypersonalnego w grupie i paraliżuje jej zdolność do zbiorowego działania. Każdy, kto chce coś zrobić jest posądzony od razu o nieczyste intencje. Jest to przejaw mechanizmu skutków zwrotnego oddziaływania wyboru strategii niekooperatywnej uczestników sytuacji na nich samych.

Dylematy samoorganizacji I 1) Dylemat brakującego ochotnika pojawia się, gdy koszty zainicjowania akcji są dla jednostki wyższe od jej udziału w zbiorowej korzyści. Działania są nieracjonalne dla jednostki, choć korzystne zbiorowo, z tym że koszty inicjacji działania są niewysokie. Powszechny marazm, albo zazdrość korzyści: zniechęcają się ochotnicy. Tyle trzeba się natrudzić, że potem się już nie chce. Albo przy powszechnej zazdrości – człowiek chciał innym pomóc a naraził się tylko wszystkim.

Dylematy samoorganizacji II 2) W dylemacie brakującego bohatera, jak w przypadku przeciwstawienia się chuliganom, relacje strata jednostkowa - zysk zbiorowy są bardziej dramatyczne. Potrzebny jest ktoś, ktoby zainicjował działanie zbiorowe, a jednocześnie dużo zaryzykował.

Dylematy samoorganizacji III 3) Dylemat ostatniego brakującego - sytuacja, gdy akcja zbiorowa wymaga bezwzględnego udziału wszystkich. Wartość zgody kolejnego przyłączającego się do działania jest tym większa im mniej osób brakuje do zamknięcia listy. Może on podnosić cenę swojego udziału. Przykład - dom zawalidroga.

Gra typy „kurczak” (kurczak – symbol niesmialości) Gra typu kto pierwszy: np. dwa rozpędzone samochody naprzeciw siebie, kto pierwszy przeprosi lub zacznie. Dylemat „kto pierwszy ustąpi”, czy „kto pierwszy zacznie” pojawia się, gdy strategią wygrywającą jest trwanie przy wybranym schemacie zachowania, ale gdy taką decyzję podejmą obie strony gry, to pojawia się stan negatywny, albo nawet katastrofa w skrajnym przypadku. Konflikty społeczne dostarczają dobrego przykładu zadziałania takiej właśnie pułapki .

Dwa typy rozwiązań dylematów społecznych Dwa potencjalne rozwiązania: A) społeczeństwo obywatelskie (samoorganizacja i samodyscyplina społeczna) B) dyktatura (rozwiązania są narzucane)