Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Prof. dr hab. Piotr Błędowski Szkoła Główna Handlowa Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Warszawa, 23.11.2011 r.

Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Czym są usługi społeczne? Kierunki rozwoju usług społecznych w Polsce Usługi społeczne w UE Najważniejsze wyzwania dla rozwoju usług społecznych Podsumowanie

Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Czym są usługi społeczne? Kierunki rozwoju usług społecznych w Polsce Usługi społeczne w UE Najważniejsze wyzwania dla rozwoju usług społecznych Podsumowanie

Klasyfikacja usług w dwóch wymiarach Obiekty czynności usługowych Charakter czynności usługowych Ludzie Przedmioty Elementy materialne Usługi skierowane na ludzkie ciała: • opieka zdrowotna • rehabilitacja • kosmetyczne • fryzjerstwo • transport pasażerski Usługi skierowane na rzeczy: • transport towarowy • usługi ochroniarskie • usługi porządkowe • pranie chemiczne Elementy niematerialne Usługi skierowane na ludzkie umysły: • edukacyjne • informacyjne • kulturalne (świadczone przez kina, teatry, muzea) Usługi skierowane na dobra niematerialne: • bankowe • prawne • ubezpieczeniowe Źródło: Ch.H. Lovelock, za: R. Szarfenberg , Polityka społeczna i usługi społeczne

Klasyfikacja osobistych usług społecznych Socjalizacja i rozwój Terapia, pomoc, rehabilitacja i ochrona socjalna Dostęp, informacja, porady − Opieka dzienna lub programy związane z rozwojem dzieci − Centra i hostele dla młodzieży − Kolonie i obozy letnie − Planowanie rodziny − Programy zapewniania posiłków w szkołach i kościołach − Centra dla seniorów − Dostawa do domu ciepłych posiłków − Grupy wsparcia rodziców − Programy wakacji dla rodziny − Usługi terapii rodzinnej − Programy mające na celu dobro dzieci, szczególnie opieka zastępcza, adopcja, ochrona dzieci − Usługi probacyjne dla nieletnich − Terapia grupowa − Odwiedziny u osób niepełnosprawnych i starszych − Obozy terapeutyczne − Instytucje dla nieletnich w konflikcie z prawem i innych dzieci, które wymagają nadzoru − Programy pomocy dla migrantów i imigrantów − Szkolna praca socjalna dla dzieci mających kłopoty − Praca socjalna w lecznictwie − Programy poradnicze dla dzieci − Usługi ochrony dla seniorów − Upowszechnianie i dostarczanie informacji, np. centra informacyjne − Poradnictwo − Skierowania − Przyjmowanie i rozpatry-wanie skarg, instytucja ombudsmana − Rzecznictwo w poszcze-gólnych przypadkach i dla całych grup społecznych − Pomoc prawna − Edukacja w zakresie przysługujących praw − Ułatwianie uczestnictwa i programy upodmiotowienia poprzez samoorganizację, pomoc wzajemną Źródło: A.J. Kahn, za: R. Szarfenberg , Polityka społeczna i usługi społeczne

Usługi społeczne y perspektywy pomocy społecznej „Działalność pracowników socjalnych i innych polegająca na promowaniu zdrowia i dobrostanu ludzi, na pomaganiu ludziom, aby stali się bardziej samowystarczalni; na zapobieganiu uzależnieniu od pomocy; wzmacnianiu więzi rodzinnych; przywracaniu jednostek, rodzin, grup i społeczności do pomyślnego funkcjonowania społecznego”. Źródło: L.R. Barker, za: R. Szarfenberg , Polityka społeczna i usługi społeczne „Usługi społeczne opisują świadczenia w naturze w przeciwieństwie do świadczeń pieniężnych i zasadniczo odnoszą się do opieki nad dziećmi, osobami starszymi i niepełnosprawnymi oraz do wyspecjalizowanych usług związanych z profesją pracy socjalnej” Źródło: T. Fitzpatrick, za: R. Szarfenberg , Polityka społeczna i usługi społeczne

Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Czym są usługi społeczne? Kierunki rozwoju usług społecznych w Polsce Usługi społeczne w UE Najważniejsze wyzwania dla rozwoju usług społecznych Podsumowanie

Przyczyny rozwoju zapotrzebowania na usługi społeczne zmiany funkcji i osłabienie roli rodziny zmiany struktury demograficznej społeczeństwa zwiększenie liczby ludzi niesamodzielnych w społeczeństwie wzrost wymagań stawianych przez rynek pracy potrzeba niwelacji różnic w warunkach startu życiowego młodzieży występowanie coraz większego zróżnicowania społecznego częstsza niż dawniej konfrontacja z nieoczekiwanymi sytuacjami życiowymi

Przykłady usług nakierowanych na konkretne grupy społeczne Dzieciństwo i młodość Opieka przedszkolna Zapewnienie posiłków Poradnictwo zawodowe Rodzina Terapia rodzinna Opieka zastępcza Opieka wytchnieniowa Starość Świadczenia opiekuńcze Dostarczanie posiłków Pomoc dla osób niepełnosprawnych

Usługi społeczne w lokalnej polityce społecznej (1) Celem usług społecznych w wąskim znaczeniu tego pojęcia jest poprawa warunków egzystencji grupy społecznej, grupy zawodowej czy pojedynczych osób Pośrednio usługi społecznej wpływają na ograniczenie ryzyka wykluczenia społecznego Warunkiem skuteczności usług społecznych jest trafna diagnoza społeczna i właściwy dobór instrumentów służących ograniczeniu ryzyka wykluczenia społecznego

Usługi społeczne w lokalnej polityce społecznej (2) Usługi społeczne jako instrument lokalnej polityki społecznej Usługi jako działania naprawcze i zapobiegawcze Jaki rynek usług społecznych w skali lokalnej? Regulowany? – przez kogo? Dostępny? – dla kogo? Ile rynku w tym rynku?

Czynniki ograniczające rozwój usług społecznych Ograniczone środki finansowe Istniejąca struktura świadczeń i usług Brak pełnej diagnozy sytuacji społecznej Nieprzygotowanie administracji publicznej do działań w coraz większym obszarze Niedostateczny rozwój społeczeństwa obywatelskiego Nadal zbyt mała aktywność NGO’s

Osoby starsze deklarujące zapotrzebowanie na pomoc według grup wieku Źródło: PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce

Przeciętna liczba świadczeń opiekuńczych na jednego świadczeniobiorcę rocznie

Liczba osób w gospodarstwie domowym Respondenci według liczby osób w gospodarstwie domowym i samooceny możliwości gospodarowania dochodami (w %) Wyszczególnienie  Liczba osób w gospodarstwie domowym 1 2 3 lub 4 5+ Ogółem Wystarcza na wszystko bez specjalnego oszczędzania 17,1 17,7 16,3 17,5 17,2 Żyję (żyjemy) oszczędnie i wystarcza na wszystko 46,7 53,9 50,2 51,1 51,0 Żyję (żyjemy) bardzo oszczędnie, aby odłożyć na poważniejsze 19,5 17,8 20,9 20,8 19,4 Pieniędzy wystarcza tylko na najtańsze jedzenie i ubranie 10,5 6,6 7,9 7,3 Pieniędzy wystarcza tylko na najtańsze jedzenie, nie wystarcza na ubrania 4,8 2,9 3,1 2,8 3,3 Pieniędzy nie wystarcza nawet na najtańsze jedzenie i ubrania 1,3 1,1 1,5 0,4 100,0 N= 1122 1892 1049 927 4990 Źródło: PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce

Stopa bezrobocia w Polsce 1990 - 2010 Źródło: dane GUS

Zmiany wskaźnika optymizmu osób bezrobotnych w.o. t

Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Czym są usługi społeczne? Kierunki rozwoju usług społecznych w Polsce Usługi społeczne w UE Najważniejsze wyzwania dla rozwoju usług społecznych Podsumowanie

Duża rola sektora pozarządowego w realizacji usług społecznych Wpływ modelu polityki społecznej na działania w zakresie usług społecznych Welfare state i jego zakres usług społecznych finansowanych ze środków publicznych versus model konserwatywny z ważną rolą rynku Obowiązujący powszechnie zakres usług społecznych jako swego rodzaju standard Duża rola sektora pozarządowego w realizacji usług społecznych Silnie rozbudowane struktury lokalnej polityki społecznej

Odmienny poziom gotowości do udziału w pracach na rzecz środowiska Uwarunkowania kulturowe i historyczne jako czynniki wpływające na skalę i zakres usług społecznych Odmienna w różnych krajach rola instytucji życia społecznego, a przede wszystkim – rodziny Odmienny poziom gotowości do udziału w pracach na rzecz środowiska Wysoki poziom identyfikowania się ze swoim miejscem zamieszkania jako czynniki potęgujący aktywność społeczną Wysoki poziom demokratyzacji życia społecznego na poziomie lokalnym

Źródło: Health, Wealth and Progeny: Explaining the Living Arrangements of Older European Women, Maria Iacovou, Institute for Social and Economic Research; Essex University, 2000.

Relacja między stopą bezrobocia a udziałem wydatków na rynek pracy w PKB w krajach UE w 2004 r.

Udział wydatków na ochronę socjalną w PKB w % w 2006 r.

Odsetek osób w wieku 65+ Odsetek zagrożonych ubóstwem wśród osób wśród zagrożonych ubóstwem samotnie gospodarujących w wieku 65+

Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Czym są usługi społeczne? Kierunki rozwoju usług społecznych w Polsce Usługi społeczne w UE Najważniejsze wyzwania dla rozwoju usług społecznych Podsumowanie

Kryzys finansowy na rynkach światowych Konieczność racjonalizacji wydatków jako czynnik sprzyjający poszukiwaniu niskonakładowych rozwiązań Obawa o stabilność priorytetów w polityce społecznej Obawa o zachowanie przez państwo roli najważniejszego podmiotu polityki społecznej

Starzenie się społeczeństw Zdominowanie usług społecznych przez grupę starszych wiekiem klientów „Siwienie” rynków i całej gospodarki Nadmierna koncentracja na osobach niesamodzielnych i chorych, a zaniedbanie potrzeb zdrowszych i bardziej sprawnych seniorów Eskalacja konfliktu międzypokoleniowego

Usługi społeczne w Polsce i w Unii Europejskiej Czym są usługi społeczne? Kierunki rozwoju usług społecznych w Polsce Usługi społeczne w UE Najważniejsze wyzwania dla rozwoju usług społecznych Podsumowanie

Rola usług społecznych będzie się zwiększać w miarę demograficznego starzenia się społeczeństw i osłabiania finansowego zaangażowania państwa w organizację i udzielanie tych usług Kluczowym elementem dla rozwoju usług społecznych jest kompleksowe traktowanie potrzeb wymagających rozwoju usług i przyznanie OPS i PCPR roli podmiotów LOKALNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ piotr.bledowski@sgh.waw.pl