Polityka fiskalna w gospodarce narodowej

Pojęcie budżetu państwa: plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej, sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą; jedyna ustawa do podpisania której Prezydent RP jest zobligowany;

Podstawowe funkcje budżetu państwa: funkcja fiskalna – gromadzenie dochodów umożliwiających wydatki na realizację określonych zadań; funkcja redystrybucyjna; funkcja stymulacyjna – oddziaływanie dochodów i wydatków budżetowych na życie gospodarcze i społeczne obywateli.

Polityka fiskalna: zestaw celów polityki społeczno-gospodarczej realizowanych za pomocą narzędzi gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych; polega na takim kształtowaniu dochodów i wydatków budżetu państwa, aby osiągnąć podstawowe cele w sposób optymalny, czyli maksymalizując tempo wzrostu gospodarczego przy zachowaniu niezbędnej równowagi finansowej; bardzo istotną kwestią, z punktu widzenia celów polityki fiskalnej, jest właściwe prognozowanie rozwoju sytuacji gospodarczej.

Zasady polityki budżetowej: rocznego budżetowania; zupełności – żadna z dziedzin finansowej działalności państwa nie może być pominięta; jedności; jawności (tworzenia, uchwalania, wykonania, kontroli); równowagi budżetowej.

Dochody budżetu państwa: najważniejszym źródłem dochodów budżetowych państwa są podatki. W 2006 roku ich udział w dochodach budżetu ogółem wyniósł w Polsce 88,5%; do głównych źródeł niepodatkowych dochodów budżetu zaliczamy przede wszystkim dochody jednostek budżetowych i dywidendy.

Dochody ogółem budżetu państwa w 2006 roku:

Wydatki budżetu państwa (1): wydatki tradycyjne (administracja, wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa); wydatki gospodarki mieszanej (przedsięwzięcia wspierające bezpośrednio sektor prywatny); wydatki państwa dobrobytu (niwelacja różnic pomiędzy obywatelami wynikających z ich różnej sytuacji dochodowo – majątkowej).

Wydatki budżetu państwa (2): wydatki budżetowe charakteryzują się znaczącym stopniem inercji – ograniczenie ich absolutnych rozmiarów czy zahamowanie tempa ich wzrostu oznacza w praktyce „śmierć polityczną”; udział wydatków sztywnych w ogóle wydatków budżetowych (muszą być poniesione aby państwo mogło w ogóle funkcjonować).

Deficyt budżetowy: w projekcie budżetu przedstawionym przez rząd parlament nie może zwiększyć deficytu; konstytucja zabrania finansowania deficytu przez dodrukowywanie pieniądza; w budżecie musi być podane źródło finansowania deficytu;

Tab. 1.2. Wynik budżetu centralnego w Polsce w latach 1991-2006 (w % PKB) 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 -3,8 -6,0 -2,8 -2,7 -2,6 -2,5 -1,3 -2,4 -2,0 -2,3 -4,3 -5,0 -4,6 -4,7 -3,1 Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu państwa za poszczególne lata.

Deficyt budżetowy a dług publiczny deficyt budżetowy jest nadwyżką wydatków państwa nad jego dochodami; dług publiczny stanowią wszelkie zobowiązania państwa wobec banków, obywateli i zagranicy, powstałe w wyniku finansowania deficytu budżetowego drogą pożyczek

Dług publiczny w Polsce w latach 1991-2006 Rok Dług publiczny (w mld zł) Koszty obsługi długu (w mld zł) (w % PKB) Koszty obsługi długu (w % PKB) Dług publiczny per capita (w PLN) 1991 65,8 1,2 81,4 1,4 1722 1992 97,9 3,5 85,2 3,0 2556 1993 134,0 5,8 86,0 3,7 3489 1994 146,2 9,2 69,5 4,4 3797 1995 160,7 14,1 56,2 4,9 4163 1996 204,3 17,7 53,0 4,6 5293 1997 227,6 17,4 48,5 5881 1998 137,4 10,3 24,8 1,9 3541 1999 264,2 9,6 42,9 1,6 6843 2000 280,5 18,0 40,9 2,6 7341 2001 302,1 21,7 40,2 2,9 7908 2002 353,8 24,0 45,1 3,1 9231 2003 408,6 24,1 50,2 10697 2004 432,3 22,7 48,9 11316 2005 443,5 25,0 47,3 2,7 11609 2006 505,0 27,8 47,7 13082 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS oraz sprawozdań z wykonania budżetu państwa.

Wydatki publiczne (1) budżet centralny (w Polsce określany jako budżet państwa ) jest uznawany za rdzeń finansów publicznych, ale prawie w każdym państwie poza nim funkcjonują budżety samorządowe, fundusze celowe i inne fundusze publiczne (jednostek finansów publicznych niebędących jednostkami budżetowymi); przyczyną tworzenia funduszy wyodrębnionych z budżetu są restrykcyjne, choć konieczne, zasady funkcjonowania budżetu, które w przypadku części funduszy okazują się nieracjonalne.

Wydatki publiczne (2)

Wydatki publiczne a poziom rozwoju

Struktura wydatków publicznych

Polityka fiskalna aktywna polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele społeczno- gospodarcze poprzez zmiany stawek i struktury podatków oraz zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne; każdorazowe wykorzystanie wymaga dodatkowej odrębnej decyzji państwa.

Polityka fiskalna pasywna (1) opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (tzw. automatyczne stabilizatory); automatyczne stabilizatory (regulatory) pojawiają się w gospodarce gdy zapadnie określona decyzja państwa, po uruchomieniu działają samoczynnie (problem konstrukcji systemu monitorowania);

Polityka fiskalna pasywna (2) po stronie dochodów dotyczy podatków uzależnionych od poziomu aktywności gospodarczej (podatki progresywne od dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży); po stronie wydatków dotyczy transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostek (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa);

Polityka fiskalna pasywna (3) automatyczne stabilizatory powodują tendencje do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce.