IMINTEG – w poszukiwaniu modeli związków pomiędzy politykami imigracyjną i integracyjną Projekt realizowany w Ośrodku Badań nad Migracjami, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki

Definicje Polityka migracyjna: działanie państwa, angażujące poszczególnych interesariuszy wywodzących się z samorządu terytorialnego, partnerów społecznych oraz organizacji pozarządowych, mające na celu uzyskanie optymalnej skali i struktury napływu cudzoziemców, którzy podejmując aktywność ekonomiczną, społeczną i polityczną, zwiększają konkurencyjność państwa przyjmującego, nie powodując jednocześnie istotnych napięć społecznych. Polityka integracyjna: działanie państwa mające na celu uzyskanie dynamicznego i dwukierunkowego procesu wzajemnej adaptacji imigrantów i społeczeństwa przyjmującego, tak aby potencjał cudzoziemców w gospodarce i społeczeństwie państwa przyjmującego mógł zostać zrealizowany w optymalny dla obu stron sposób.

Cel i podstawy projektu Celem projektu jest wyjaśnienie relacji pomiędzy politykami imigracyjną i integracyjną oraz opracowanie teoretycznych modeli relacji pomiędzy tymi politykami, w tym uwzględniających specyfikę Polski Główna hipoteza badawcza zakłada, że pomiędzy polityką imigracyjną i integracyjną istnieją istotne zależności, a zakres powiązań między nimi w dużej mierze decyduje o podejściu danego państwa do napływu cudzoziemców

Podstawy teoretyczne (za Tomasem Hammarem): Polityki imigracyjna i integracyjna są wzajemnie od siebie zależne: „Zmiany w jednym obszarze wpływają na drugi i vice versa” (Hammar 1985: 273) Ich oddzielne rozpatrywanie jest błędne bo np. brak lub porażki polityk integracyjnych w Europie Zachodniej wpłynęły na polityki imigracyjne w późniejszym okresie: „Próby zdecydowanego ograniczenia imigracji spoza Wspólnot Europejskich, które podejmuje obecnie większość państw Europy, da się zrozumieć tylko w świetle problemów z integracją, z jakimi się borykają, a które to problemy są efektem wcześniej dokonywanych wyborów natury politycznej” (Hammar 1992: 261) Cztery bramki kontrolne (kontrola granicy, kontrola wewnętrzna np. pozwolenia na pracę, stałe prawo pobytu, naturalizacja) – za podstawową uznawał integrację prawną i polityczną

Hammar – cd. Integracja ekonomiczna: „Aktywność ekonomiczna i czerpanie dochodów z własnej pracy jest pierwszym, niezbędnym etapem integracji. Dopiero później następuje integracja kulturowa, prawna i polityczna” (Duszczyk 2012: 46) Integracja kulturowa: „W ostatnich latach jest coraz większa świadomość, że integracja nie ogranicza się do sfery społeczno- ekonomicznej. (…) Panuje coraz powszechniejsze przekonanie, że dla wzajemnego zrozumienia w społeczeństwie konieczne są pewne wspólne podstawy, co jednak nie oznacza automatycznie wezwania do pełnej asymilacji. Dlatego konieczne jest zintensyfikowanie poszukiwań wskaźników, którymi można by mierzyć integrację w sferze kulturowej” (Entzinger i Biezeveld 2003: 22).

Etap 1: Mapa czynników decydujących o stosunku do napływu cudzoziemców Od czynników ekonomicznych do politycznych, od obiektywnych do subiektywnych? 1) od 1945 r. do lat 80. XX wieku – obiektywne: potrzeby rynków pracy 2) w okresie rozszerzeń UE – obiektywne i subiektywne: potrzeby rynków pracy vs. strach przed „polskim hydraulikiem” 3) współcześnie, w szczególności przy okazji kryzysu uchodźczego – subiektywne: argumenty natury humanitarnej vs. obawy dotyczące zmian kulturowych

Etap 2: Teoretyczne modele związków polityki imigracyjnej i integracyjnej

Polityka imigracyjna Praca, zabezpieczenia i edukacja Kultura Prawa polityczne Dodatkowa pomoc ++ Otwarta polityka imigracyjna Dostęp do rynku pracy, zabezpieczeń i edukacji jak obywatele Uznawanie prawa do kultywowania własnej kultury Rezydenci mają takie same prawa jak obywatele plus dodatkowe przywileje np. dla mniejszości. Droga do obywatelstwa otwarta Programy oferujące chętnym imigrantom więcej niż obywatelom np. kursy językowe, szkolenia + Polityka imigracyjna otwarta na selekcji imigrantów pod kątem rynku pracy Pozwolenia na pracę, zabezpieczenia dla legalnie zatrudnionych Uznawanie kultury jeśli nie sprzeczna z zasadami państwa przyjmującego, programy integracyjne Rezydenci mają niektóre prawa polityczne i społeczne np. udział w wyborach lokalnych. Droga do obywatelstwa możliwa pod warunkami Programy dla wybranych grup np. chcących założyć firmę +- Polityka oparta na selekcji pod kątem rynku pracy i innych cech np. pochodzenia, rodziny, wieku, edukacji Pozwolenia na pracę, ale wymagające kwalifikacji. Dostęp do zabezpieczeń i edukacji ograniczony np. długością pobytu Uznawanie prawa do własnej kultury, ale aktywna polityka asymilacyjna Rezydenci nie mają praw politycznych, ale niektóre społeczne np. udział w związkach zawodowych. - Brak Wpuszczani tylko cudzoziemcy spełniający warunki dotyczące np. wykształcenia, religii Dostęp ściśle reglamentowany by nie tworzyć konkurencji dla krajowców Tolerowanie odrębności przejściowo, agresywna polityka asymilacyjna Brak praw politycznych. Rezydentura b. utrudniona, obywatelstwo tylko w szczególnych przypadkach -- Państwo zamknięte na imigrantów Brak dostępu. Zatrudnienie tylko np. w dyplomacji Nie tolerowanie odrębności. Brak polityki asymilacyjnej połączony z sankcjami Brak praw politycznych. Nie można uzyskać obywatelstwa