Uwarunkowania współpracy na rzecz rozwoju turystyki w regionie Dr Katarzyna Czernek Samodzielny Zakład Turystyki Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Plan prezentacji Uzasadnienie tematu badań Problem, cel naukowy Źródła i metody badawcze Rezultaty Wnioski

Współpraca w regionie turystycznym Forma dobrowolnego współdziałania, w którym autonomiczni interesariusze angażują się w interaktywny proces, wykorzystując wspólne reguły, normy i struktury, by działać i decydować w sprawach związanych z rozwojem turystyki w regionie (Wood, Gray 1991, s. 46). Rodzaje struktur partnerskich działających w zakresie rozwoju turystyki: Lokalne/Regionalne Organizacje Turystyczne, Lokalne Grupy Działania, związki/porozumienia międzygminne, itp.

Znaczenie badań nad współpracą w turystyce Problematyka współpracy w turystyce, zwłaszcza międzysektorowej, podejmowana w polskiej literaturze stosunkowo od niedawna (pojedyncze studia przypadków, głównie w przeciągu kilku ostatnich lat); Potrzeba badania współpracy wewnątrz- i międzysektorowej zwłaszcza w krajach transformacji ustrojowej; Spodziewany dalszy rozwój działań partnerskich na rzecz turystyki wynikający chociażby z globalnych trendów; Niestabilność istniejących form współpracy w Polsce; Dlaczego tak trudno współpracować na rzecz rozwoju turystyki w regionie? Potrzeba wskazania uwarunkowań kooperacji wewnątrz- i międzysektorowej w regionie turystycznym

Uwarunkowania – sposób rozumienia Uwarunkowania (determinanty) rozumiane są szeroko – jako wszelkiego rodzaju okoliczności (czynniki, stany, zdarzenia, cechy, itp.) determinujące skłonność/gotowość do nawiązywania współpracy w regionie turystycznym oraz warunkujące jej przebieg.

Problem naukowy Jakie uwarunkowania egzo- i endogeniczne wpływają na współpracę na rzecz rozwoju turystyki w regionie oraz jak przejawia się ten wpływ?

Cel naukowy Przedstawienie czynników determinujących współpracę wewnątrz- i międzysektorową w regionie turystycznym i ukazanie, w jaki sposób oddziaływują one na tę współpracę.

Klasyfikacja uwarunkowań Na podstawie przeglądu literatury dokonano podziału uwarunkowań współpracy na: - egzogeniczne (zewnętrzne, dotyczące szerszych systemów terytorialnych niż regionalny, charakterystycznych np. dla kraju, grupy kraju lub świata; indywidualne podmioty w regionie turystycznym mają relatywnie niewielki (jeśli w ogóle) wpływ na kształtowanie tej grupy uwarunkowań, np, przepisy unijne, światowe trendy dotyczące turystyki), endogeniczne (wewnętrzne, generowane głównie w regionie turystycznym i tam najbardziej widoczne, będące rezultatem bezpośrednich i częstych kontaktów między aktorami; związane zatem z wewnętrznymi relacjami w regionie turystycznym; podmioty mają relatywnie większy wpływ na kształtowanie tej grupy uwarunkowań, np. przywództwo w regionie turystycznym, regulacje prawne na poziomie gminy, itp.). Uwarunkowania te mają charakter dynamiczny, są wzajemnie powiązane, zachodzą między nimi liczne sprzężenia zwrotne.

Egzogeniczne Endogeniczne TRENDY OGÓLNOGOSPODARCZE I TURYSTYCZNE LOSOWE I ZWIĄZANE Z SEZONOWOŚCIĄ GOSPODARCZE SPOŁECZNO-KULTUROWE DEMOGRAFICZNE PRAWNE PRZESTRZENNE POLITYCZNE Endogeniczne

Metody badawcze eksploracyjne badania jakościowe; badania trwały od lipca 2008 roku do października 2010 roku poszerzone, zbiorowe studium przypadku: badaniami objęto obszar 5 beskidzkich gmin – Szczyrku, Wisły, Ustronia, Brennej i Istebnej („Beskidzka 5”) metoda wywiadu swobodnego pogłębionego: celowy dobór rozmówców do badań połączony z techniką kuli śnieżnej: reprezentantów sektora publicznego przedstawicieli sektora prywatnego pozostałych podmiotów (w tym z sektora non-profit) uznanych przez wcześniejszych rozmówców za ważne źródło informacji triangulacja: wywiad, obserwacja, analiza dokumentów

Metoda i etapy analizy danych 1) Spisanie na podstawie nagrań tekstu wywiadu – tzw. transkrypcja spisanie całego tekstu (nie tylko fragmentów rozmów), czas trwania wszystkich wywiadów – ponad 90 godzin; czas trwania najdłuższego wywiadu – 3h 50min., czas trwania najkrótszego wywiadu – 34 min. 2) Utworzenie kart przypadków dla rozmówców, 3) Kodowanie kart z wykorzystaniem programu Atlas ti.v.5.0

Rezultaty (I) Osiągnięto cel badań – zidentyfikowano szeroką grupę uwarunkowań współpracy w regionie turystycznym; Uwarunkowania identyfikowano na podstawie własnych badań empirycznych jednak w odniesieniu do determinant egzogenicznych, w celu umożliwienia ich interpretacji, zidentyfikowane rezultaty musiały być skonfrontowane ze źródłami wtórnymi zawierającymi wyniki badań reprezentatywnych dotyczących polskiego społeczeństwa jako całości.

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) GOSPODARCZE Egzogeniczne -urynkowienie gospodarki - relatywnie niski poziom rozwoju gospodarczego oraz transformacja ustrojowa i związane z nimi: problemy finansowe i kadrowe samorządów gminnych; konieczność inwestycji przede wszystkim w infrastrukturę techniczną, w mniejszym stopniu w projekty „miękkie”, jak np. edukacja w zakresie współpracy; mało stabilna kondycja finansowa przedsiębiorstw prywatnych; problemy finansowe struktur partnerskich; utrwalone przed transformacją rynkową modele myślowe (w tym postawy roszczeniowe przedsiębiorców względem władz gminnych oraz postawy adaptacyjne w zakresie podejmowanych działań); - krótki okres funkcjonowania turystyki jako gałęzi gospodarki rynkowej i związane z tym: niewystarczająca wiedza i doświadczenia władz gminnych, jak zarządzać rozwojem turystyki na danym obszarze; nieuzasadniona konkurencja między organizacjami partnerskimi; obawy przedstawicieli gminy o utratę pracy, przejęcie dodatkowych obowiązków i/lub o oddanie części władzy organizacjom partnerskim; brak koordynacji między wszystkimi podmiotami i marnotrawienie ich wysiłków; - niewystarczający stopień decentralizacji władzy publicznej i związany z tym brak postrzegania tej władzy jako równorzędnego partnera; Źródło: opracowanie własne

- rozwinięta funkcja turystyczna gminy; CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) GOSPODARCZE Endogeniczne - rozwinięta funkcja turystyczna gminy; - faza młodości i dojrzałości w cyklu życia przedsiębiorstwa; - duża liczba grup interesów w regionie turystycznym; - odmienna specyfika sektora publicznego i prywatnego w zakresie sposobu szacowania kosztów i korzyści współpracy; - niski poziom świadomości co do gospodarczych korzyści kooperacji (bierność, brak wiary w pozytywne efekty synergiczne, brak szerszego spojrzenia na rozwój turystyki); - inne niż współpraca priorytety przedsiębiorstwa w fazie wprowadzenia i zamknięcia; Źródło: opracowanie własne

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) SPOŁECZNO-KULTUROWE Egzogeniczne - cechy polskiej kultury narodowej: identyfikowanie się przede wszystkim z małymi grupami społecznymi (rodzina, przyjaciele) a nie z grupami większymi (stowarzyszenia); wysoki dystans władzy (podział na „my” i „oni”); wysoki stopień unikania niepewności; - kultura nieufności; - brak społeczeństwa obywatelskiego i niski poziom kapitału społecznego Źródło: opracowanie własne

- podobieństwo w kulturze organizacyjnej partnerów CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) SPOŁECZNO-KULTUROWE Endogeniczne - podobieństwo w kulturze organizacyjnej partnerów - związane z przywództwem: niewystarczająca liczba przywódców w regionie turystycznym; brak postrzegania władz samorządowych jako przywódców; brak koordynacji między podmiotami pełniącymi funkcje przywódcze; - związane z kulturą organizacyjną: odmienne wartości sektora publicznego i prywatnego; odmienna elastyczność podejmowanych działań, odmienny stopień sformalizowania, rodzaj struktury organizacyjnej oraz poziom samodzielności pracowników i sposób ich motywowania; - związane z normami relacyjnymi: niedostateczny poziom wypracowanych i przestrzeganych norm relacyjnych w postaci elastyczności działania, wymiany informacji i solidarności; brak kompetencji kooperacyjnych w postaci umiejętności prowadzenia otwartego dialogu, wzajemnego zrozumienia, zdolności do kompromisu; niski poziom zaufania we wszystkich jego wymiarach – zaufanie kalkulacyjne, oparte na wiedzy, emocjonalne; Źródło: opracowanie własne

DEMOGRAFICZNE Egzogeniczne Endogeniczne CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) DEMOGRAFICZNE Egzogeniczne - wzrost w Polsce odsetka ludzi lepiej wykształconych; - starzenie się społeczeństwa polskiego; Endogeniczne - pochodzenie z gminy/regionu w którym ma miejsce współpraca; - dłuższy czas zamieszkiwania w gminie/regionie; - przebywanie na co dzień w gminie/regionie; - wyższy poziom wykształcenia danego podmiotu, zwłaszcza w połączeniu z młodym wiekiem; - zbliżony wiek partnerów; - takie samo wyznanie; - pochodzenie z gminy/regionu, w którym ma miejsce współpraca; - przebywanie na co dzień w gminie/regionie; - niższy poziom wykształcenia podmiotu, zwłaszcza w połączeniu ze starszym wiekiem; - zróżnicowany wiek partnerów; - odmienne wyznanie; Źródło: opracowanie własne

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) PRAWNE Egzogeniczne - możliwość pozyskania funduszy UE; - nakazująca kooperację ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie; - równe prawa osób fizycznych i prawnych w LOT-ach i ROT-ach; - możliwość funkcjonowania LOT-ów i ROT-ów w formie stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą; - przepisy formalne projektów unijnych, np. zbyt krótki czas przeznaczony na współpracę; - przepisy unijne i krajowe dotyczące ochrony środowiska (np. program Natura 2000, przepisy dotyczące parków narodowych); - prawne krajowe ograniczenia możliwości stosowania zwolnień oraz ulg podatkowych; - funkcjonowanie niektórych uprawnień, np. dotyczących udzielania zgody na budowę dla osób prawnych na szczeblu powiatu, a nie gminy; - przepisy prawa własności w obliczu wysokiego rozdrobnienia własności w Polsce; - brak prawa górskiego; Źródło: opracowanie własne

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) PRAWNE Endogeniczne - rozwiązania organizacyjno-prawne w zakresie podejmowania działań na rzecz rozwoju turystyki w gminie (wydzielenie ze struktury organizacyjnej urzędu jednostki zajmującej się turystyką); - zdolność poruszania się w ramach obowiązujących przepisów prawnych, głównie w zakresie stosowania zwolnień/ulg podatkowych; - brak zdolności poruszania się w ramach obowiązujących przepisów prawnych Źródło: opracowanie własne.

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) PRZESTRZENNE Endogeniczne - bliskość lokalizacji partnerów; - niewielka przestrzeń gminna; - oddalenie siedzib partnerów (rosnące koszty transakcyjne i ograniczona możliwość podejmowania niektórych inicjatyw, np. tworzenia wspólnych karnetów na wyciągi narciarskie); - położenie w pobliżu form ochrony przyrody; POLITYCZNE - porozumienie radnych i wójta/burmistrza gminy; - zmiana opcji politycznej i wynikający stąd brak kontynuacji wcześniej podejmowanych działań; - nieakceptowanie przedstawicieli sektora publicznego ze względu na reprezentowaną przez nich opcję polityczną; LOSOWE Egzogeniczne - np. zmiany kursu walutowego stymulujące rozwój turystyki w kraju, korzystne warunki pogodowe, itp.; - np. zmiany kursu walutowego ograniczające rozwój turystyki w kraju, niekorzystne warunki pogodowe, itp.; Źródło: opracowanie własne

Wnioski (I) Dokonano podziału zidentyfikowanych uwarunkowań (kodów w analizie materiału badawczego) na stymulanty i bariery

STYMULANTY BARIERY UWARUNKOWANIA gospodarcze egzogeniczne 14f 14e 14d 14c 13c 13b 52b 47d 47c 46c 46b 46a 15a 12b 53a 44 UWARUNKOWANIA 49b 43 49a 37b 48b 33 gospodarcze egzogeniczne 48a 11 gospodarcze endogeniczne 14b 10 14a 9 społeczno-kulturowe egzogeniczne 13a 8 społeczno-kulturowe endogeniczne 52a 7 47b 50b demograficzne egzogeniczne 47a 30b demograficzne endogeniczne 46ca 29 46b 19 prawne egzogeniczne 46a 18 prawne endogeniczne 12b 16 37a 6 przestrzenne endogeniczne 50a 5 polityczne egzogeniczne 30a 4 3 2 losowe egzogeniczne 1a 1b

Wnioski (II) Wydaje się, że bariery przeważały zdecydowanie wśród uwarunkowań o charakterze egzogenicznym, na które podmioty mają ograniczony wpływ. W szczególności dotyczyło to uwarunkowań gospodarczych i społeczno-kulturowych.

CZĘSTOTLIWOŚĆ WYSTĘPOWANIA KODU RODZAJE UWARUNKOWAŃ CZĘSTOTLIWOŚĆ WYSTĘPOWANIA KODU TRENDY OGÓLNOGOSPODARCZE I TURYSTYCZNE 47 GOSPODARCZE 1098 SPOŁECZNO-KULTUROWE 944 DEMOGRAFICZNE 103 PRAWNE 150 PRZESTRZENNE 51 POLITYCZNE 18 LOSOWE I ZWIĄZANE Z SEZONOWOŚCIĄ 37

korzyści, koszty, konflikt, konkurencja 500 Grupa uwarunkowań Przykładowe słowo (w różnych przypadkach) łączące się z danym uwarunkowaniem Częstotliwość łączna Gospodarcze korzyści, koszty, konflikt, konkurencja 500 Społeczno-kulturowe lider, mentalność, świadomość, zazdrość, zawiść, zaufanie 372 Prawne prawo, biurokracja 129 Demograficzne młodzi, wykształcenie 119 Polityczne polityka, kadencja 69 Przestrzenne położenie , lokalizacja 56

Dlaczego współpraca w regionie turystycznym jest taka trudna? Wnioski (III) Dlaczego współpraca w regionie turystycznym jest taka trudna? Zmiana modeli myślowych jest kluczowa dla usunięcia przynajmniej części zidentyfikowanych barier współpracy; wymaga jednak czasu! „My sobie doskonale zdajemy sprawę, że bez zaangażowania ludzi, bez ich pozytywnej opinii nic się nie da zrobić. Oni muszą być przekonani do tego, co chcemy robić (…). Problemem jest jednak – chyba największym – jak dotrzeć do tych ludzi. Próbujemy. To jest problem zarówno Brennej, jak i innych miejscowości w Polsce i na świecie. Grupa osób 30 rzeczywiście zaangażowanych, najczęściej przedsiębiorców, chcących coś zrobić, ale to koniec. Ale co dalej? Jeszcze się nie doczekaliśmy, by wokół tej 30 było 500 czy 600 osób podobnie myślących, zaangażowanych, znających sprawę i chcących coś zrobić”.

Wnioski (IV) Potrzeba inwestycji w kapitał ludzki i społeczny (systematyczna edukacja, szkolenia, warsztaty, przedstawianie dobrych przykładów kooperacji i korzyści z niej płynących); Najbardziej wymierne i spektakularne pozytywne efekty współpracy wystąpią dopiero za kilka lat;

Wnioski (V) Cel badań osiągnięty Niemniej, biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań, taki wnioski należałoby jeszcze potwierdzić dalszymi badaniami, zwłaszcza ilościowymi.

Wnioski (VI) W dalszych badaniach ilościowych powinno się ustalić jak skłonność do współpracy w turystyce jest skorelowana z takimi zmiennymi jak: - faza cyklu życia przedsiębiorstwa/obszaru recepcji turystycznej, - wiek i poziom edukacji podmiotów podejmujących decyzje w zakresie kooperacji, - miejsce pochodzenia, - czas zamieszkania na danym terenie, gdzie miałaby się odbywać współpraca, itp.

Dziękuję za uwagę