Rachunkowość finansowa – cz. 6

Definicja kosztu Wartość wyrażonych w mierniku pieniężnym (zużytych podczas prowadzenia działalności gospodarczej) zasobów majątkowych takich jak: materiały, paliwa, surowce, środki trwałe, a także wartość pracy ludzkiej, środków finansowych, usług obcych, itd. mierzonych w jednostkach naturalnych (kg, mb, szt., godzina pracy)

Charakterystyka kosztów Zużycie czynników produkcji musi być celowe, tzn. musi się wiązać z realizacją zadań, do których przedsiębiorstwo zostało powołane, każde zużycie niecelowe nie jest kosztem, lecz stratą. Wszystkie koszty wyrażone są w mierniku pieniężnym, co umożliwia porównywanie poszczególnych elementów kosztów oraz porównanie ich z przychodami. Koszty odnoszą się do pewnego okresu (miesiąc, kwartał, roku).

Kryteria podziału kosztów Podział kosztów Kryteria podziału kosztów Rodzaje kosztów Wartość kosztu a rozmiar działalności Częstotliwość występowania Złożoność kosztów Miejsce powstawania (funkcje) Możliwość doliczenia kosztów do nośników Rodzaj wydarzenia Koszty stałe, koszty zmienne Koszty jednorazowe, koszty bieżące Koszty proste, złożone, bezpośrednie i pośrednie Koszty zakupu, produkcji, sprzedaży Koszty jednostkowe, koszty ogólne Koszty rzeczywiste, planowane

Koszty stałe, koszty zmienne Podział kosztów na stałe i zmienne jest umowny i ogranicza się do uwzględnienia tylko jednego czynnika zmienności – rozmiaru działalności, mierzonego najczęściej wielkością produkcji i świadczonych usług lub efektywnością czasu pracy. Ks Rd Ks1 Ks2 Ks3 Kz Rd Kz1 Kz2 Kz3

Koszty stałe To koszty, których funkcja względem rozmiaru działalności jest stała dla przyjętego okresu. Koszty stałe nie reagują na zmiany rozmiaru działalności w danym okresie. Jednak ze względu na złożony charakter zależności pomiędzy kosztami a rozmiarem działalności należy ustalić zasady wg jakich koszty będą traktowane jako stałe. Koszty stałe nie reagują na zmiany rozmiaru działalności tylko w pewnych jego zakresach, właściwych dla poszczególnych składników tych kosztów.

Koszty zmienne To koszty, których funkcja względem rozmiaru działalności danego okresu jest rosnąca. Wyróżnia się cztery dominujące ich typy: koszty rosnące proporcjonalnie do rozmiaru działalności, koszty rosnące progresywnie do rozmiaru działalności, koszty rosnące degresywnie do rozmiaru działalności, koszty rosnące najpierw proporcjonalnie, później degresywnie, a następnie progresywnie do rozmiaru działalności.

Klasyfikacja kosztów w różnych przekrojach jest źródłem informacji o: Kosztach uzyskania poszczególnych wyników działalności gospodarczej. Składnikach tych kosztów i przyczynach ich powstania. Miejscu powstawania kosztu. Osobach odpowiedzialnych za wysokość kosztów

Podstawowe układy klasyfikacji kosztów Wg typów działalności jednostki gospodarczej Wg rodzaju zużytych czynników produkcji Wg możliwości kalkulacji kosztów do jednostki Wg miejsc powstawania kosztów Wg funkcji

Układ rodzajowy kosztów Obejmuje wszystkie koszty przedsiębiorstwa. Składniki tego układu informują o rodzajach i wartościach zasobów zużywanych w działalności. Analiza kosztów w tym układzie dostarcza informacji do racjonalizowania zużycia i planowania struktury zasobów potrzebnych w realizowanej działalności.

Koszty rodzajowe Amortyzacja Zużycie materiałów i energii Usługi obce Wynagrodzenia Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników Podatki i opłaty Pozostałe koszty

1. Amortyzacja Jest to wyrażona w mierniku pieniężnym wartość zużycia środka trwałego lub wartości niematerialnej lub prawnej w danym przedziale czasu, na skutek ich eksploatacji lub wykorzystania w działalności gospodarczej. Odpisy amortyzacyjne powodują systematyczne zmniejszanie się wartości obiektów amortyzowanych zwane umorzeniem. Amortyzacja i umorzenie są przedmiotami ewidencji księgowej.

Środki trwałe To wszystkie składniki majątku o okresie użytkowania dłuższym niż 1 rok. Zalicza się do nich własne i stanowiące współwłasność, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do eksploatacji przedmioty majątkowe tj. budynki, budowle, lokale, urządzenia, maszyny, środki transportu i inne.

Wartość początkowa środków trwałych W księgach rachunkowych ewidencję środków trwałych prowadzi się wg wartości początkowej, którą może stanowić: w przypadku kupna – cena nabycia środka trwałego powiększona o ewentualne koszt zakupu (koszty związane z zakupem i przystosowaniem środka do użytkowania tj. załadunek, transport, wyładunek, ubezpieczenie, montaż, instalacja itp.) w przypadku uzyskania w drodze darowizny lub inny nieodpłatny sposób – wartość rynkowa środka na dzień nabycia lub wartość wynikająca z umowy w przypadku wytworzenia ŚT we własnym zakresie - koszt wytworzenia (wartość zużytych: materiałów, usług obcych, wynagrodzeń wraz z narzutami)

Ewidencja amortyzacji Wpisywanie w koszty odpisów amortyzacyjnych rozpoczyna się w miesiącu następującym po miesiącu oddania kompletnego i zdatnego do użycia ŚT do użytkowania. Amortyzowanie ŚT kończy się z ostatnim dniem miesiąca, w którym ŚT zostanie zlikwidowany, sprzedany lub utracony w wyniku zdarzeń losowych lub, w którym wartość odpisów amortyzacyjnych zrówna się z wartością początkową ŚT. Odpisów amortyzacyjnych można dokonywać w równych ratach co miesiąc, kwartalnie lub raz na rok (dotyczy to ŚT o niskiej wartości początkowej).

Czynniki wpływające na wielkość amortyzacji Wartość początkowa składająca się z ceny i kosztów zakupu, kosztów instalacji, modernizacji i przeszacowania wartości Przewidywana wartość odzysku Przewidywany czas eksploatacji lub całkowita wydajność środka trwałego Zastosowana metoda amortyzacji

Metody amortyzowania środków trwałych Amortyzacja równomierna Metoda amortyzacji liniowej Amortyzacja nierównomierna Metoda amortyzacji degresywnej (przyspieszonej) Metoda amortyzacji progresywnej Metoda amortyzacji naturalnej

okres amortyzacji w latach Amortyzacja liniowa To najłatwiejsza i najczęściej stosowana metoda amortyzowania. Zakłada, że użytkowany obiekt zużywa się równomiernie przez cały czas jego eksploatacji - powoduje to, że stawka amortyzacyjna jest stała i wynika ze wzoru: roczna stopa amortyzacji [%] = 100 % okres amortyzacji w latach wartość początkowa – wartość odzysku roczna stawka amortyzacyjna = okres amortyzacji w latach

Amortyzacja liniowa – przykład 1 Wp ŚT = 46 200 t = 5 lat ŚT oddano do użytkowania w kwietniu 2011 r. W którym miesiącu, którego roku nastąpi całkowite umorzenie ŚT? Data Amortyzacja roczna Amortyzacja skumulowana Wartość zaktualizowana ŚT 31.XII.2011 31.XII.2012 31.XII.2013 31.XII.2014 31.XII.2015 30.IV.2016 6 160 9 240 3 080 15 400 24 640 33 880 43 120 46 200 40 040 30 800 21 560 12 320

Amortyzacja degresywna Wg tej metody przydatność ekonomiczna środka trwałego maleje w miarę jego użytkowania, a rosną koszty jego eksploatacji. Dlatego w początkowych latach użytkowania stosuje się współczynnik podwyższający podstawową stopę amortyzacyjną. Amortyzację degresywną oblicza się od wartości zaktualizowanej ŚT, czyli pomniejszonej o dotychczasowe odpisy. Metodę degresywną można stosować tak długo, dopóki odpis degresywny jest wyższy niż obliczony metodą liniową, w przeciwnym przypadku przechodzi się i do końca amortyzuje składnik metodę liniową.

Amortyzacja naturalna Zakłada, że zużycie obiektu jest jednakowe na każdą jednostkę pracy (np. sztukę, kilogram, godzinę itp.). Kwota amortyzacji zależy więc od ilości pracy wykonanej w danym okresie czasu. Wylicza się ją z formuły: amortyzacja naturalna = wartość początkowa ŚT praca planowana w całym okresie użytkowania

2. Zużycie materiałów i energii: materiałów podstawowych i pomocniczych (np. biurowych, gospodarczych, reklamowych) opakowań energii elektrycznej i cieplnej ciepłej i zimnej wody gazów półfabrykatów, artykułów handlowych części zapasowych maszyn, urządzeń itp.

3. Usługi obce transportowe budowlane remontowe czynsz, dzierżawa składowania łączności (telekomunikacyjne, pocztowe itp.) poligraficzne informatyczne bankowe przeprowadzenie ekspertyz i badań tłumaczenie tekstu pranie odzieży, utrzymanie czystości dozór mienia

4. Wynagrodzenia Obejmują wartość wynagrodzeń brutto wypłacanych w formie pieniężnej i w naturze, należnych za pracę na rzecz przedsiębiorstwa, niezależnie od formy stosunku pracy. W skład wynagrodzeń wchodzą: płaca zasadnicza dodatki do płacy stażowy, funkcyjny dopłaty (np. za nadliczbowe godziny pracy, szkodliwe warunki pracy, pracę na nocną zmianę) płace dodatkowe (premie, nagrody)

Wynagrodzenia Miernikiem wynagrodzenia jest ilość pracy. Określa się ją w zależności od charakteru pracy i stosowanego systemu wynagradzania. Tam, gdzie wyniki pracy mają postać konkretnych produktów lub ich wartość jest wymierna, ilość pracy ocenia się liczbą tych wyrobów lub wartością osiągniętych wyników pracy. Gdy wyniki pracy nie są jednorodne, a jej ilość trudna do określenia – jako miernik ilości przyjmuje się czas pracy.

4. System czasowy W systemie czasowym miernikiem pracy jest czas pracy, a wynagrodzenie należne pracownikowi oblicza się ze wzoru: Wynagrodzenie = liczba jednostek czasu x stawka za jednostkę czasu W systemie miesięcznym pracownik niezależnie od ilości i jakości wykonywanej pracy otrzymuje ustalone wynagrodzenie, które w pełnym wymiarze nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia (w 2014 r – 1.680 zł) Za cały przepracowany miesiąc pracownik otrzymuje wynagrodzenie wynikające np. z umowy o pracę. Za czas niezdolności do pracy – 80% wynagrodzenia

4. System czasowy W systemie godzinowym wynagrodzenie pracownika zależy od liczby przepracowanych godzin w miesiącu (nie niższej niż minimalne. Pracodawca na podstawie indywidualnych kart ewidencji czasu pracy oblicza, ile godzin pracownik przepracował w miesiącu, a następnie otrzymaną sumę mnoży przez stawkę godzinową. Przykład Pracownik zatrudniony jest ze stawką brutto 16 zł/godz. W styczniu 2007 r. przepracował 160 godzin. Jego wynagrodzenie zasadnicze brutto wyniesie: 16 zł/godz x 160 godzin = 2560,00 zł

4. System akordowy System akordowy pozwala na ustalenie wynagrodzenia na podstawie ilości wykonanej pracy, zgodnej z przyjętą normą. Norma pracy jest ilość pracy, jaką wykonuje przeciętny pracownik przez godzinę (dzień, tydzień), zgodnie z treścią umowy o pracę, w sposób zapewniający należytą staranność. Wynagrodzenie oblicza się wg wzoru: Wynagrodzenie = jednostki wykonanej pracy x kwota wynagrodzenia za 1 jednostkę akordową

4. System akordowy Przykład Pracownik zatrudniony jest w systemie pracy akordowej. W lutym 2007 r. wytworzył następujące ilości produktów: produkt X – 251 szt., stawka – 2,78 zł/szt.  produkt Y – 187 szt., stawka – 3,14 zł/szt.  produkt Z – 203 szt., stawka – 3,98 zł/szt. a więc: płaca akordowa za produkt X = 251 x 2,78 zł = 697,78 zł  płaca akordowa za produkt Y = 187 x 3,14 zł = 587,18 zł  płaca akordowa za produkt Z = 203 x 3,98 zł = 807,94 zł Wynagrodzenie akordowe pracownika wyniesie: 697,78 zł + 587,18 zł + 807,94 zł = 2092,90 zł

4. System prowizyjny System prowizyjny pozwala na ustalenie wysokości wynagrodzenia w sposób procentowy w odniesieniu do wartości wykonanej pracy, która mierzona jest uzyskanym ze sprzedaży produktów, obrotem, przychodem przysporzonym dla pracodawcy przez pracownika. W w systemie prowizyjnym efekty pracy są mierzone wartością pieniężną. Stosuje się go tam, gdzie do obowiązków pracownika należy zawieranie w imieniu pracodawcy różnych transakcji albo inkasowanie należności. Wynagrodzenie prowizyjne powinno jednak być tak ustalone, aby pracownik nie otrzymał miesięcznie mniej niż wynagrodzenie minimalne. Wynagrodzenie = podstawa wynagrodzenia prowizyjnego x stawka procentowa

5. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia składki z tytułu ubezpieczeń społecznych opłacanych przez pracodawcę składki na fundusz pracy składki na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych odzież ochronna i robocza świadczenia rzeczowe związane z bezpieczeństwem i higieną pracy szkolenie pracowników

Wysokość składek ubezpieczeń społecznych pracowników w 2016 r Wysokość składek ubezpieczeń społecznych pracowników w 2016 r. obowiązujące od lutego Rodzaj ubezpieczenia Płatnik Ubezpieczony Razem Emerytalne 9,76 % 19,52 % Rentowe 6,5 % 1,5 % 8,00 % Chorobowe - 2,45 % Wypadkowe 0,67-3,86 % Zdrowotne 9 % 9% Fundusz Pracy 2,45% FGŚP 0,10 % 0,10% ~19,74 % 22,71 %

Wysokość składek ubezpieczeń społecznych osób fizycznych w 2016 r. Dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą minimalną podstawę wymiaru składek stanowi kwota 2.375,40 Rodzaj ubezpieczenia [PLN] Społeczne (emeryt. 19,52%, rent. 8%, chorobowe 2,45%) 754,67 Zdrowotne 279,41 Fundusz Pracy 58,20 Razem 1.092,28

Wysokość składek ubezpieczeń społecznych dla nowych przedsiębiorców w 2016 r. Dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które: rozpoczęły działalność nie wcześniej niż 25.08.2005 r., nie prowadzą i nie prowadziły przez ostatnie 60 m-cy pozarolniczej z działalności gospodarczej, nie wykonują na rzecz byłego pracodawcy czynności wchodzących w zakres wykonywanej działalności, przewidziano ulgi w składkach na ubezpieczenia społeczne (24 m-ce)

Kwota wolna od podatku To poziom dochodów, do którego nie ma obowiązku odprowadzania podatku dochodowego. W 2016 r. kwota ta wynosi 3.091 zł w skali roku. W praktyce odlicza się od obliczonego podatku dochodowego 556,02 zł./rok, co daje kwotę 46,33 zł./m-c. 35

Koszty uzyskania przychodu w 2016 r. Przy zatrudnieniu na jednym etacie w miejscu zamieszkania 111,25 zł. miesięcznie 111,25 zł x 12 miesięcy = 1 335 rocznie Przy zatrudnieniu na jednym etacie poza miejscem zamieszkania 111,25 zł + 25%=139,06 zł miesięcznie 139,06 zł x 12 miesięcy = 1 668,72 rocznie 36

6. Podatki i opłaty podatek od nieruchomości podatek od środków transportu podatek akcyzowy opłaty skarbowe opłaty sądowe i notarialne roczne opłaty licencyjne uprawniające do wykonywania działalności

7. Pozostałe koszty koszty krajowych i zagranicznych podróży służbowych koszty prenumerat czasopism branżowych koszty reprezentacji i reklamy koszt zw. z udziałem w targach krajowych i zagranicznych koszty składek na rzecz organizacji, do których przynależność jest obowiązkowa ubezpieczenia majątkowe odszkodowania dla pracowników wypłaty ryczałtów za używanie przez pracowników własnych samochodów dla celów służbowych

Koszty rodzajowe w rachunku zysków i strat Pozycja 1 rok .... 2 rok .... 3 rok .... 4 rok .... 5 rok .... A. Przychody netto ze sprzedaży   I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Przychody netto ze sprzedaży materiałów i towarów B. Koszty działalności operacyjnej I. Amortyzacja II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce IV. Podatki i opłaty V. Wynagrodzenia VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII. Pozostałe koszty rodzajowe VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów C. ZYSK (strata) ZE SPRZEDAŻY (A-B) D. POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACJNE I. Dotacje II. Pozostałe przychody operacyjne E. POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE F. ZYSK (strata) Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (C+D-E) G. PRZYCHODY FINANSOWE H. KOSZTY FINANSOWE I. ZYSK (strata) BRUTTO (F+G – H) J. PODATEK DOCHODOWY K. POZOSTALE OBOWIĄZKOWE ZMNIEJSZENIA ZYSKU (ZWIĘKSZENIA STRATY) L. ZYSK (STRATA) NETTO (I – J – K)

Cechy charakterystyczne układu rodzajowego Gromadzi koszty proste (nie podlegające dalszemu podziałowi). Daje informację o wielkości i strukturze poniesionych kosztów, co pozwala na ocenę materiałochłonności i pracochłonności. Ma charakter uniwersalny. Przydatność układu rodzajowego z punktu widzenia potrzeb zarządzania jest ograniczona, ponieważ nie daje on podstaw do ustalenia kosztu jednostkowego produkowanego wyrobu, czy usługi.