DYSLEKSJA

Co to jest dysleksja? Termin implikujący w zasadzie trudności w czytaniu, rozumiany jest w literaturze obcojęzycznej w szerszym znaczeniu, łączy się z trudnościami w pisaniu w sensie ortograficznym (dysortografia), jak i graficznym (dysgrafia). Często oba te zaburzenia współwystępują z trudnościami w czytaniu. Współcześnie pojęcie to stosowane jest zwykle do zespołu specyficznych trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania występujących wśród dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, a także podlegających właściwym oddziaływaniom dydaktycznym i działaniom stymulującym ich rozwój.

Dysleksja stanowi syndrom zaburzeń wyższych czynności psychicznych, które przejawiają się w postaci specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania, warunkowanych parcjalnymi zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego, funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania oraz ich integracji. Manifestuje się trudnościami w zakresie różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni.

Dysgrafia jest zaburzeniem czynności pisania, które zwykle utrzymuje się długo i nie ustępuje poprzez stereotypowe działania, perswazję i zalecenia, stąd wymaga stosowania odpowiednich, indywidualnych form pomocy, obejmujących sprawność manualno-wzrokową, kierunkowo przestrzenną i lateralizację dziecka. O dysgrafii mówi się, gdy jednocześnie występuje kilka symptomów: -nieadekwatna struktura liter -zmienny kierunek pisma -niewłaściwe zagęszczenie liter w wyrazie -zachwianie proporcji liter -dowolny sposób ich łączenia -skreślanie i poprawianie liter

Dysortografia jest zjawiskiem patologicznym, polegającym na niemożności opanowania w określonym czasie umiejętności ortograficznego pisania. Utrzymuje się długo, zaś popełniane przez dziecko błędy ortograficzne nie dają się usunąć tradycyjnymi metodami (np. wielokrotne przepisywanie tego samego wyrazu), ale muszą być zastąpione specjalnym programem działania, które uwzględnia rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowo-manualnej.

DYSLEKSJA ROZWOJOWA Dysleksja dysleksja integracyjna dysleksja słuchowa dysleksja wzrokowa dysleksja mieszana dys- ortografia dysgrafia wąskie ujęcie: trudności w nauce czytania szerokie ujęcie: dysleksja właściwa dysortografia rozwojowa (na początku nauki szkolnej) dysgrafia nabyta (utrata opanowanej czynności)

PRZYCZYNY -koncepcja genetyczna: przyjmuje, że dziecko dziedziczy zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym-stanowi najwcześniejszy sposób wyjaśnienia zaburzeń dyslektycznych. -koncepcja organiczna: przyczyny upatruje w organicznych uszkodzeniach mózgowia zlokalizowanych w okolicy lewego płata skroniowego. -koncepcja hormonalna: dysleksję powoduje nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym, co powoduje spowolnienie rozwoju lewej półkuli mózgowej. -koncepcja opóźnionego rozwoju OUN: wskazuje na wolniejsze tworzenie się połączeń synaptycznych i migrację komórek, co powoduje wrodzoną niedojrzałość układu nerwowego.

PRZYCZYNY c.d. -koncepcja psychodysleksji (emocjonalna): przyczyną mogą być poważne zaburzenia emocjonalne w postaci urazów psychicznych czy długotrwałego stresu. Urazy i konflikty powstające w środowisku rodzinnym lub szkolnym powodować mogą zahamowania w pisaniu lub czytaniu, które kojarzą się jednostce z przykrymi doświadczeniami. -koncepcja wieloprzyczynowości: jest pochodną wcześniejszej, zakłada, iż o powstaniu dysleksji decyduje splot niekorzystnych oddziaływań dydaktyczno- wychowawczych i kulturalno-społecznych, stąd wskazuje się tu czynniki wtórne, egzogennne, takie jak: metody wychowawcze, struktura i atmosfera rodziny, reakcje rodziców/nauczycieli na trudności dziecka i sposoby ich usuwania, metody nauki czytania i pisania.

TYPY DYSLEKSJI -ze względu na funkcje półkul mózgowych (D.J. Bakker) dysleksja typu „P”- percepcyjna dysleksja typu „L”- lingwistyczna -ze względu na różnice jakościowe w sposobie czytania i pisania (E. Boder) dysejdetyków dysfonetyków typ mieszany -ze względu na sposób czytania i charakter błędów (A.W. Ellis) głęboką powierzchniową fonologiczną „litera po literze” hiperleksję

SYNDROM DYSLEKSJI OBJAWY OSIOWE Wyraźna rozbieżność między poziomem czytania a rezultatami w nauce innych przedmiotów Wyraźna rozbieżność między poziomem rozwoju umysłowego a poziomem czytania Często występujące błędy w czytaniu, obniżony poziom graficzny pisma Obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej/słuchowej Zaburzenia orientacji czasowo- przestrzennej Zaburzenia rozwoju ruchowego i sprawności manualnej Zaburzenia procesu lateralizacji Brak uszkodzenia narządu wzroku, słuchu oraz poważnego uszkodzenia mózgu Dziedziczne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu Normalna lub wyższa niż przeciętna inteligencja OBJAWY DODATKOWE Trudności w opanowaniu języków obcych Zaburzenia w rozwoju mowy, artykulacji Częściej występujące trudności w czytaniu i pisaniu u chłopców niż dziewcząt Współwystępujące z trudnościami w czytaniu i pisaniu objawy nerwowości i zaburzenia zachowania Dość częste mikrouszkodzenia tkanki mózgowej w okresie okołoporodowym Niepowodzenia w uczeniu się pomimo odpowiedniej motywacji Trudności w nauczeniu się działań matematycznych Trudności z nazywaniem Trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli z danego tekstu

ZASADY PRACY Z DZIEĆMI DYSLEKTYCZNYMI Wielozmysłowość angażować wszystkie zmysły ucznia Kolejność proces nauczania dzielić na małe kroki występujące po sobie w kolejności

Powtarzanie wielokrotnie powtarzać zdobyte informacje za pomocą ciekawych ćwiczeń i materiałów Przyswajanie wiedzy łączyć nowe fakty z dotychczasową wiedzą, analizować poznaną wiedzę

Tok postępowania diagnostycznego przy badaniu pedagogicznym: - interpretacja "skierowania" ze szkoły - wywiad z rodzicami ucznia - rozmowa z uczniem - zbadanie znajomości zasad ortograficznych - analiza wytworów szkolnych z bieżącego roku szkolnego i z młodszego okresu życia - analiza samodzielnych wypowiedzi pisemnych na podany temat, pisanych w poradni - ocena umiejętności pisania na podstawie kilku dyktand pisanych w poradni - ocena graficzna pisma - obserwacja pamięci słuchowej bezpośredniej - pomiary szybkości czytania (w miarę potrzeby) - sprawdzenie słuchu fonematycznego. Diagnoza, aby była efektywna musi wskazywać na mocne strony ucznia - jego potencjał, na którym można kompensować trudności i tworzyć sprzyjające warunki do odnoszenia sukcesu w różnych dziedzinach życia.

Model kompleksowej pomocy tworzy 5 poziomów: I - pomoc udzielana jednostce przez rodziców pod ukierunkowaniem nauczyciela; Często pomoc już na tym poziomie jest zaburzona, ponieważ nauczyciele, pomimo zainteresowania ze strony rodziców, nie zawsze są w stanie opracować odpowiednie zalecenia, albo zdarza się, że to rodzice są niewydolni, zaniedbują swoje obowiązki. II - zespół korekcyjno - kompensacyjny prowadzony przez nauczyciela terapeutę posiadającego specjalistyczne przygotowanie; W większości szkół nie ma specjalistów, którzy mogliby prowadzić terapię pedagogiczną. III - terapia indywidualna w poradni psychologiczno - pedagogicznej; Często specjaliści nie są w stanie zapewnić wszystkim potrzebującym pomocy i swoim działaniem wspierają tylko część potrzebujących. IV - klasy terapeutyczne; Często funkcjonujące w złych warunkach lokalowych, bez odpowiedniej liczby specjalistów. V - oddziały terapeutyczne stałego pobytu, kolonie i turnusy terapeutyczne dla dzieci dyslektycznych.

Przeciwwskazania, zabrania się: - Nie kpij, nie ośmieszaj i nie bądź uszczypliwy, nie stosuj sarkazmu („Nie, ty znowu! Ty znowu swoje!”). - Nie zmuszaj dziecka z dysleksją do czytania na głos, jeśli nie jest chętne. - W pisemnej pracy oznaczaj tylko ilość błędów na marginesie, nie podkreślaj ich czerwonym długopisem, ponieważ błędy się utrwalają, a ponadto jest to szczególnie zniechęcające i deprymujące dla ucznia. - Nie zmuszaj dziecka z dysleksją do przepisywać pracy jeszcze raz. - Nie porównuj dziecka z dysleksją z innymi uczniami lub jego rodzeństwem. - Nie mów zbyt szybko – uczeń z dysleksją ma trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem szybkiej mowy. - Nie ignoruj sygnałów, że dziecko traci koncentracje uwagi albo nie rozumie. - Nie pracuj z dzieckiem przez długi czas bez przerw. - Nie oczekuj zawsze natychmiastowej odpowiedzi, daj dziecku czas na zastanowienie i zebranie myśli.

Dyslektykami są niejednokrotnie ludzie wybitnie zdolni i inteligentni m.in. Hans Christian Andersen, który z powodu swojej dysleksji musiał dyktować swoje baśnie, Winston Churchill, Leonardo Da Vinci, Albert Einstein, Agata Christie.

BIBLIOGRAFIA: Jarosz E., Wysocka E. (2006) Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania. Warszawa, wyd. Żak. Bogdanowicz M.(1990) Specjalne trudności w nauce czytania i pisania. Gdańsk, wyd. „TOPOS”.