Projekt systemowy współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , Priorytet IX, Działanie 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty

„Źródło życia” „Jak skutecznie i atrakcyjnie kształcić proekologiczne postawy i zachowania od najmłodszych lat” Opracowała Irena Olszewska-Żywno

Podstawowe wiadomości 70% powierzchni Ziemi pokrywa woda 97% wszystkich wód na Ziemi znajduje się w oceanach 3% (pozostałe) to woda pitna; z tego 2,997% wody pitnej jest niedostępne dla człowieka, ponieważ występuje ona w postaci lodu (lodowce) lub jest zbyt głęboko pod ziemią

Podstawowe wiadomości – c.d. 0,003% to pitna woda, do której mamy dostęp. Są to jeziora, rzeki, płytko przepływające wody gruntowe, para wodna w atmosferze i wilgoć ziemi Adaptacja z Hands-on-Nature

Stany skupienia Woda występuje najczęściej w postaci cieczy, jednak może być ona również ciałem stałym (lód lub śnieg), a także gazem (para wodna). Prawie wszystkie substancje mogą przechodzić z jednego stanu skupienia w inny.

Stany skupienia c.d Wyróżnia się następujące przejścia fazy wody: ze stanu stałego w ciekły - topnienie ze stanu ciekłego w stały - krzepnięcie ze stanu ciekłego w gazowy - parowanie ze stanu gazowego w ciekły - skraplanie ze stanu stałego w gazowy - sublimacja ze stanu gazowego w stały – resublimacja

Stan stały – lód lub śnieg Lód lub śnieg występują w tzw. temp. topnienia - poniżej 0 °C. W przyrodzie występują w zimie lub cały czas na obu biegunach. Mają właściwości jak każde ciało stałe tzn. mają określony kształt, trudno zmienić ich objętość. Lód powstaje ze schłodzonej wody, czyli przez krzepnięcie lub przez resublimację. Lód tak samo jak woda i para wodna nie ma koloru, w dotyku jest zimny i jest ciałem kruchym, np. kiedy uderzymy kawałek lodu młotkiem, rozkruszy się na wiele drobnych kawałków.

Stan stały – lód lub śnieg c.d. Zjawisko zmiany obj. podczas przechodzenia z fazy ciekłej do fazy stałej wody (lód) pełni bardzo istotną rolę w przyrodzie. W szczególności dotlenienie gleby poprzez rozsadzanie zmarzniętych brył ziemi oraz zjawisko pękania skał. Śnieg podobnie jak lód powstaje ze schłodzonej wody lub pary wodnej. Ma kolor biały, co można zauważyć podczas zimy. Na śniegu można wykonywać wiele sportów jak narciarstwo lub snowboard.

Stan ciekły – woda Woda występuje pomiędzy temp.0 °C i 100 °C. Jest ona najważniejszym składnikiem kuli ziemskiej. Bez niej nie mogłyby rosnąć rośliny, żyć zwierzęta oraz ludzie. Woda jest wykorzystywana przez człowieka w wielu gałęziach przemysłu. Ma ona takie same właściwości jak inne ciecze. Nie ma określonego kształtu nie jest ściśliwa. Powstaje ona przez schłodzenie pary wodnej czyli skraplanie lub ogrzewanie lodu czyli topnienie.

Stan ciekły – woda c.d. Woda występuje w postaciach jezior, rzek, oceanów itp. Woda jest rozpuszczalnikiem dla wielu ciał stałych np. dla cukru, soli, wapnia. Woda zajmuje więcej powierzchni na kuli ziemskiej niż kontynenty. Ludzie niestety nie potrafią docenić tej wspaniałej cieczy i wrzucają do wody chemikalia, odpady radioaktywne itp. Woda była przedmiotem wielu badań, które osiągnęły światową sławę.

Stan gazowy para wodna Para występuje w każdej temperaturze. Im większa powierzchnia swobodna tym woda szybciej paruje. Para wodna tworzy się przez parowanie i powyżej 100 C czyli temp. wrzenia oraz przez sublimację czyli zamianę lodu w parę. Często para wodna mylona jest z mgłą; mgła to drobne kropelki wody, para wodna natomiast jest niewidoczna i tworzy się wszędzie.

Stan gazowy para wodna c.d. W krajach cieplejszych występuje więcej pary wodnej, niż w krajach chłodniejszych, dlatego Europejczykowi trudno jest się zaaklimatyzować w Afryce lub w Azji. Parę wodną wykorzystuje się w silnikach parowych, używana jest też w saunach do gorących kąpieli parowych. Zjawisko parowania jest jednym z podstawowych czynników istnienia przyrody. Woda, parując, tworzy obłoki pary w formie chmur, które schłodzone opadają na ziemię pod postacią deszczu.

Biologiczna rola wody Woda jest podstawowym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych, niezbędnym uzupełnieniem pokarmu każdego organizmu, uczestniczy w przebiegu większości reakcji metabolicznych. Jest środkiem transportu wewnątrzustrojowego, np. produktów przemiany materii, substancji odżywczych, hormonów, witamin, enzymów. Uczestniczy w regulacji temperatury, ciśnienia osmotycznego, pH.

Biologiczna rola wody c.d. Bierze udział w reakcjach hydrolizy. Utrzymuje właściwe wymiary i kształty komórek, warunkując ich jędrność, tzw. turgor. Stanowi środowisko płynne, niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii.

Biologiczna rola wody c.d. Woda jako substancja niezbędna do życia, w tym również podstawowy składnik organizmów żywych, powinna podlegać szczególnej ochronie. Jej ilość zmienia się w zależności od wieku oraz stanu organizmu.

Biologiczna rola wody – c.d. Liście roślin zawierają 80-90% wody, w owocach soczystych ilość ta dochodzi do 95%, w komórkach niektórych glonów jest jej nawet 98%. Do produkcji w tony roślin uprawnych potrzeba średnio cm 3 wody.

Biologiczna rola wody – c.d. Hektar pszenicy zużywa w okresie wegetacji ton wody, a hektar kapusty około ton. Dzienne zapotrzebowanie bydła rogatego na wodę to 15–80 litrów.

Biologiczna rola wody – c.d. Zawartość wody w płodzie sięga 90%, u noworodka 80%. W organizmie człowieka dorosłego woda stanowi 2/3 jego masy. Człowiek nie może żyć bez wody: strata 6-8% wody w stosunku do masy ciała powoduje omdlenie, niedobór 10% wywołuje halucynacje, utrata 12-20% ogólnej ilości wody prowadzi do śmierci.

Biologiczna rola wody – c.d. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na wodę jest równe 1,5-2,5 litra. W obliczu takich danych stwierdzenie, że woda jest podstawą życia, przestaje być sloganem.

Zawartość wody w owcach i warzywach

Zawartość wody w organizmach

Główne czynniki zanieczyszczenia wody Czynniki powodujące choroby – dostające się do wody z domowych ścieków i odchodów zwierząt Odpady organiczne potrzebujące tlenu do procesu rozkładu powodowanego przez różne bakterie Nieorganiczne chemikalia – kwasy, rtęć, ołów i rozpuszczalne sole Materie nieorganiczne zawierające rozpusz- czalne w wodzie azotany i fosforany powodujące szybki rozwój glonów w wodzie Adaptacja z Hands–on-Nature

Główne czynniki zanieczyszczenia wody – cd. Chemikalia organiczne takie jak tworzywa sztuczne, oleje, pestycydy, środki czystości i inne detergenty zarówno rozpuszczalne jak i nieroz- puszczalne w wodzie Osady takie jak drobiny gleby, skał i innych mate- riałów organicznych i nieorganicznych, które przedostają się do wody Substancje radioaktywne, które są rozpusz- czalne w wodzie i mają zdolność bioakumulacji w organizmach w momencie gdy znajdują się w przewodzie pokarmowym Adaptacja z Hands–on-Nature

Główne czynniki zanieczyszczenia wody – cd. Woda może się także zanieczyszczać z powodu wysokich temperatur, które obniżają ilość tlenu w wodzie i sprawiają, że życie roślinności i zwierząt wodnych jest znacznie utrudnione. Adaptacja z Hands–on-Nature

BIURO PROJEKTU Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ul. Gen. J. Sowińskiego 68, p Szczecin tel.: 091/