Integracja planowania strategicznego i przestrzennego drogą do efektywnej polityki rozwoju regionalnego dr hab. Aleksander Noworól, prof. UJ i UEk w Krakowie II Konwent Marszałków Województw RP Dolny Śląsk listopada 2015 r.

Zwiększenie efektywności polityki rozwoju regionalnego Wyznaczniki: wpływ nowej generacji regulacji prawnych i dokumentów strategicznych przygotowywanych na potrzeby programowania aktualnej perspektywy finansowej UE (cele tematyczne), zasada integracji interwencji sektorowych w podsystemie programowania polityki rozwoju (odejście od podejścia „silosowego” w kierunku „terytorializacji”), zmiany zachodzące w infrastrukturze instytucjonalnej zarządzania rozwojem, związane z tym, że obserwujemy wzrost społecznego zrozumienia dla aktywnego uczestnictwa w kreowaniu polityki rozwoju (nowe instrumenty: RKLS/lokalne grupy działania LGD, ZIT/ związki ZIT). 2

Gospodarka ICT / Ekonomia przepływów [Dawson] 3 * Ekonomia przepływów dotyczy rzeczywistości, w której niemal wszystkie wartości bazują na przepływach informacji i idei * Związki oparte są na zaufaniu, które umożliwia odnalezienie się w warunkach funkcjonowania w splątanej sieci Internetu. * Kontrola związków umożliwia kontrolę wartości.

Ewolucja zarządzania w administracji publicznej Prawo Biurokracja Maxa Webera Wysoka jako administracji publicznej Nauki ekonomiczne Nowe Zarządzanie Publiczne Obywatel jako klient Nauki o polityce Współzarządzanie Element demokracji uczestniczącej 4

Zarządzanie wielopasmowe: wielopoziomowe i wielopodmiotowe opisuje zmieniające się relacje między aktorami określonego systemu politycznego, usytuowanymi na różnych poziomach i w różnych sektorach – publicznym, społecznym i prywatnym 5

Rządzenie poprzez samoorganizujące się międzyorganizacyjne sieci [Rhodes] 6  uwzględnianie w procesie rządzenia podmiotów spoza sektora publicznego i przełamanie „granic” pomiędzy sferami: publiczną, prywatną i społeczną;  Interakcje pomiędzy uczestnikami sieci, spowodowane potrzebą wymiany zasobów i negocjowania celów;  Interakcje o charakterze gry, oparte na zaufaniu i regulowane przez zasady, wynegocjowane i uzgodnione przez uczestników sieci  znaczny poziom niezależności od państwa, wynikającej z tego, że sieci nie są odpowiedzialne przed państwem

Nowe role administracji publicznej w infrastrukturze instytucjonalnej Główną funkcją władz publicznych w rodzącej się rzeczywistości jest myślenie strategiczne zapewnienie spójności działań systemu otwartego, tworzonego przez – funkcjonujące w sieciach – partnerstwa hybrydowe selektywne wspieranie tych – rozproszonych – strategii, programów operacyjnych i projektów inwestycyjnych, które realizują zasady i cele, tworzone w interesie wspólnotowym, krajowym i regionalnym Zachowanie „rdzenia myśli strategicznej”, realizującego interes publiczny 7

DIAGNOZA ISTNIEJĄCEGO SYSTEMU 8

Analiza obligatoryjnego systemu planowania w skali regionalnej 40 obligatoryjnych dokumentów planistycznych, wśród których: 26 – dla obszaru województwa Tylko 9 dokumentów strategicznych 26 dokumentów bezpośrednio odnoszących się do problematyki przestrzennej W ujęciu branżowym opracowuje się: 5 dokumentów odnoszących się do rozwoju regionalnego i przestrzennego, 2 dokumenty związane z zarządzaniem finansowym JST, 11 dokumentów odnoszących się do polityki społecznej, 2 dokumenty związane z polityką oświatową, 10 planów i programów związanych z ochroną środowiska przyrodniczego i ochroną przyrody, 4 dokumenty odnoszące się do gospodarki wodnej, 2 plany / programy dotyczące ochrony zdrowia, 1 plan w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na paliwa gazowe, 1 plan operacyjno-ratowniczy (na wypadek awarii przemysłowej), 1 plan rozwoju sieci drogowej, 1 program opieki nad zabytkami. 9

Analiza obligatoryjnego systemu planowania w skali regionalnej cd. Horyzont czasowy: 15 planów średniookresowych (większość) 3 plany długookresowe 7 dokumentów krótkookresowych 15 planów nie ma ustalonego horyzontu czasowego Aspekt podmiotowy: 27 planów/programów uchwala i wdraża samorząd wojewódzki w przypadku 14 – sejmik i zarząd województwa uwzględniają przy tym inne organy na różnych etapach opracowania, uchwalania, wdrażania i monitorowania realizacji dokumentów: wojewoda, Powiatowy Urząd Pracy (PUP), Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO), Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, wojewódzka społeczna rada ds. osób niepełnosprawnych / Pełnomocnik Rządu ds. osób niepełnosprawnych, organizacje sportowe, Minister Sportu i Turystyki, Minister Środowiska i wojewódzki inspektor ochrony środowiska 10

Inne (poza samorządem woj.) podmioty programujące rozwój w skali regionalnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (2 dokumenty) przedsiębiorstwo energetyczne (1 dokument) organy i urzędy administracji rządowej / państwowej (ogółem 10 dokumentów), a w tym: kurator oświaty wojewoda, dyrekcja parku krajobrazowego Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej zarządzający rezerwatem albo sprawujący nadzór nad rezerwatem przyrody sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 Minister Zdrowia Komendant Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. Powiązanie tych dokumentów z planami / programami, za które odpowiada samorząd wojewódzki, jest zróżnicowane 11

Spójność systemu planistycznego Poziom integracji poszczególnych dokumentów uzależniony od modelu zarządzania w województwie i systemowo słabo powiązany „Planowanie przestrzenne na poziomie regionalnym znalazło się w głębokim kryzysie koncepcyjnym, obejmującym przedmiot, cele i instrumenty planowania. Plan regionalny nie spełnia roli koordynacyjnej, gdyż nie może zawierać żadnych wiążących ustaleń w stosunku do planów miejscowych ( nawet lokalizacja wielkiej infrastruktury dokonywana jest w Polsce na podstawie tzw. specustaw, działających „ponad” systemem planowania przestrzennego” [Raport PżP, 2014, s. 166]. Zmiany z 2014 r., dotyczące wpływu poziomu krajowego na planowanie obszarów funkcjonalnych – zwiększają koherentność systemu 12

REKOMENDACJE ZINTEGROWANY SYSTEM REGIONALNY 13

Założenia zmian systemu regionalnego zwiększenie spójności systemu planowania na poziomie regionalnym, w oparciu o myślenie strategiczne, zintegrowane z planowaniem zagospodarowania przestrzennego wzmocnienie hierarchiczności systemu planowania, co odnosi się m.in. do oddziaływania polityki przestrzennej krajowej i wojewódzkiej na procesy subregionalne i lokalne w skali zagospodarowanie obszarów funkcjonalnych (OF) ujednolicenie ram tematycznych dokumentów planistycznych (w tym – także strategicznych), co sprzyja sprawności monitorowania procesów rozwojowych w skali jednostek terytorialnych i kraju 14

Koordynacja regionalnego, subregionalnego i lokalnego systemu programowania 15

Zintegrowany Plan Rozwoju Województwa (ZPRW) Strategiczny dokument obligatoryjny 10-letni horyzont czasowy 3-wymiarowy charakter odnoszący się do celów KSRR ZPRW obejmuje politykę przestrzenną w zakresie (aktualnego) planu zagospodarowania przestrzennego województwa ZPRW zawiera wiążące ustalenia dotyczące zagospodarowania terenów, a szczególnie identyfikację i zagospodarowanie obszarów funkcjonalnych ujednolicona w skali kraju, ramowa struktura tematyczna ZPRW kroczący system opracowania ZPRW w cyklu 2 lub 3 letnim i co najmniej 1 aktualizacja dokumentu w oparciu o ewaluację mid-term 16

17

Zintegrowany Regionalny Programu Rozwoju (ZRPR) wraz z Regionalnym Programem Operacyjnym (RPO), będącym częścią ZRPR Dokument obligatoryjny RPO zdefiniowany w Rozporządzeniach UE oraz Ustawie z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności dokument operacyjny, integrujący obecne, obligatoryjne programy 3-wymiarowy charakter odnoszący się do celów KSRR ujednolicona w skali kraju, ramowa struktura tematyczna ZRPR kroczący system opracowania ZRPR rozwiązanie alternatywne - ZRPR ma kształt procedury integrującej obecnie obowiązujące programy operacyjne 18

Ramowa struktura tematyczna ZRPR 19 Polityka strategiczna ZSRW Podprogram operacyjny jako element ZRPR Zakres tematyczny podprogramów ZRPR PODROGRAMY REALIZUJĄCE MISJE STRATEGICZNE ZWIĄZANE Z CELEM 1. KSRR „KONKURENCYJNOŚĆ” Polityka innowacyjności i efektywności gospodarki Podprogram zwiększenia innowacyjności gospodarki gospodarka oparta na wiedzy i jej infrastruktura (ICT) Podprogram wzmocnienia lokalnego potencjału gospodarczego i przedsiębiorczości pośrednie i bezpośrednie inwestycje publiczne i prywatne konkurencyjność jednostki terytorialnej rozwój małych i średnich przedsiębiorstw Podprogram rozwoju turystyki i przemysłów czasu wolnego turystyka, przemysły czasu wolnego Polityka rozwoju transportu Podprogram rozwoju infrastruktury dla dostępności komunikacyjnej drogi publiczne transportowe węzły intermodalne transport zbiorowy Polityka zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa Podprogram modernizacji terenów wiejskich modernizacja terenów wiejskich

Ramowa struktura tematyczna ZRPR cd. Polityka strategiczna ZSRW Podprogram operacyjny jako element ZRPR Zakres tematyczny podprogramów ZRPR PODROGRAMY REALIZUJĄCE MISJE STRATEGICZNE ZWIĄZANE Z CELEM 2. KSRR „SPÓJNOŚĆ” Polityka rozwoju kapitału ludzkiego Podprogram rozwoju edukacji i kapitału intelektualnego edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe Podprogram upowszechniania i rozwoju kultury fizycznej kultura fizyczna Podprogram ochrony zdrowia o organizacji ratownictwa medycznego promocja i ochrona zdrowia Podprogram poprawy bezpieczeństwa publicznego bezpieczeństwo publiczne profilaktyka wobec klęsk żywiołowych Podprogram ograniczania zjawisk wykluczenia społecznego pomoc społeczna, eliminacja nierówności i zjawisk wykluczenia społ. Podprogram wsparcia krajowej polityki prorodzinnej polityka prorodzinna Podprogram aktywizacji rynku pracy przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja rynku pracy 20

Ramowa struktura tematyczna ZRPR cd. Polityka strategiczna ZSRW Podprogram operacyjny jako element ZRPR Zakres tematyczny podprogramów ZRPR PODROGRAMY REALIZUJĄCE MISJE STRATEGICZNE ZWIĄZANE Z CELEM 2. KSRR „SPÓJNOŚĆ” Polityka rozwoju kapitału społecznego Podprogram rozwoju kapitału społecznego w regionie kształt. tożsamości regionalnej, aktywności obywatelskiej oraz partycypacji publicznej, budowanie regionalnych sieci współpracy Podprogram współpracy z NGO i działalności pożytku publicznego rozwój i kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego Podprogram upowszechnienia i rozwoju kultury kultura i ochrona zabytków Polityka w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i środowiskowego Podprogramy ochrony środowiska i przyrody ochrona przyrody i środowiska, w tym – gospodarka odpadami Podprogramy gospodarki wodnej w regionie gospodarka wodna, w tym ochrona przeciwpowodziowa Podprogram zapotrzebowania energię Zapotrzebowanie na gaz i energię 21

Ramowa struktura tematyczna ZRPR cd. 22 Polityka strategiczna ZSRW Podprogram operacyjny jako element ZRPR Zakres tematyczny podprogramów ZRPR PODROGRAMY REALIZUJĄCE MISJE STRATEGICZNE ZWIĄZANE Z CELEM 3. KSRR „SPRAWNOŚĆ” Polityka poprawy jakości zarządzania województwem Podprogram zarządzania rozwojem i funkcjonowaniem województwa zorganizowanie i kierowanie strukturami samorządu województwa komunikacja społeczna, marketing terytorialny gospodarka majątkiem województwa ochrona praw konsumentów obronność Polityka przestrzenna Podprogram koordynacyjny dla regionalnych i subregionalnych obszarów funkcjonalnych - zagospodarowanie przestrzenne - terytorializacja polityki regionalnej - rewitalizacja obszarów zdegradowanych Polityka finansowa Podprogram finansowo- inwestycyjny pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej

Integracja obowiązujących aktualnie planów/programów Rekomendowany system obejmuje integrację dokumentów programowych na wszystkich szczeblach samorządowych Najważniejsze zmiany w ZPRW zamieszcza się – jako element wewnętrzny – politykę przestrzenną, stanowiącą dziś plan zagospodarowania przestrzennego województwa – integracja aktualnych strategii i PZP województwa w ZPRW, identyfikuje się, delimituje i opracowuje plany zagospodarowania OF – integracja: PZP województwa i subregionalnych planów zagospodarowania OF 23

Główne podmioty zarządzające procesami rozwojowymi Organy wojewódzkich, powiatowych i gminnych jednostek samorządu terytorialnego Nowy typ instytucji – Partnerstwa Terytorialne, działające w postaciach: podmiotu organizującego i zarządzającego procesami stymulowania rozwoju w obszarach funkcjonalnych (np. lokalne grupy działania, związki ZIT) nieformalnych koalicji / sieci / zrzeszeń, tworzących infrastrukturę organizacyjną dialogu publicznego, uczestniczących w opracowaniu, konsultowaniu, uzgadnianiu i monitorowaniu rozwiązań, wdrażanych przez podmioty formalnie umocowane do zarządzania rozwojem Struktura prawna i organizacyjna lokalnych grup działania (stowarzyszeń specjalnych) – jako model pożądanej instytucji partnerskiej 24

WNIOSKI 25

Rekomendowany model 1.respektuje zasady nowego paradygmatu polityki regionalnej, a w tym – terytorializacji polityki rozwoju 2.jest zgodny z wytycznymi krajowych dokumentów strategicznych, przyjmując i uściślając zasadę hierarchizacji, przez co zapewnia jedność myślenia strategicznego na wszystkich poziomach zarządzania rozwojem 3.wykorzystuje instrumenty polityki spójności dla zwiększenia potencjału polityki rozwoju 4.eliminuje rozdrobnienie podsystemu programowania i wprowadza krótką listę dokumentów o przejrzystej strukturze, dostosowanych do filozofii rozwoju strategii krajowych, ułatwiając przy tym wdrażanie, monitoring i ewaluację polityki w skali krajowej 26

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 27