1 Polityka pieniężna państwa w warunkach globalizacji Dr Krzysztof Rybiński Wiceprezes Narodowy Bank Polski

2 Plan prezentacji: 1.Polityka pieniężna – podstawowy cel 2.Globalizacja 3.Globalizacja – implikacje dla polityki pieniężnej 4.Polityka pieniężna w Polsce Polska na drodze do ERM2 i do Euro 6.Podsumowanie

3 1. Polityka pieniężna - podstawowy cel

4 Cel polityki pieniężnej Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Art.227. […] Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza Ustawa o Narodowym Banku Polskim Art Podstawowym celem działalności Narodowego Banku Polskiego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu.

5 Podstawowym celem polityki pieniężnej banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest warunkiem koniecznym długofalowego wzrostu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju. Polityka pieniężna – podstawowy cel

6 Dlaczego powstały niezależne banki centralne których głównym celem działalności jest stabilność cen? Przed latami 1970-tymi sądzono, że recesja może wiązać się ze zbyt małym popytem w stosunku do podaży towarów, że w takich sytuacjach rządy obniżając cenę kredytu zwiększą popyt, co spowoduje wyższy wzrost gospodarczy, co przełoży się na wyższy wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia Kydland i Prescott pokazali, że rządy nadużywają tego narzędzia i rezultacie pojawia się wyższa inflacja a wzrost pozostaje niski Ponieważ warunkiem koniecznym długofalowego wzrostu jest zdrowy pieniądz (niska, stabilna inflacja) banki centralne uzyskały niezależność, tak aby krótkowzroczność polityków nie psuła pieniądza F.Kydland, E.Prescott (1977) „Rules Rather Than Discretion: The Incosistency of Optimal Plans”; (1982) „Time to Build and Aggregate Fluctuations”

7 Borrero A.On the Long and Short of the central bank independence, Policy Coordination, and Economic Performance, IMF Working Paper no. 19, 2001 Większa niezależność banku centralnego prowadzi do większej dyscypliny fiskalnej i niższej inflacji, oraz do wyższego tempa wzrostu gospodarczego Cukierman A., Miller G., Neyapti B Central Bank Reform, Liberalization and Inflation in Transition Economies - An International Perspective, Tel Aviv University Working Paper No. 19, 2000 W krajach w okresie transformacji niezależność banku centralnego nie jest związana z niską inflacją na początku okresu transformacji. Jednak gdy poziom liberalizacji gospodarki na trwale wzrośnie, wówczas większa niezależność banku centralnego prowadzi do niższej inflacji. Schaling E., Hoeberichts M. Central Bank Independence: A Sensitivity Analysis, European Journal of Political Economy, Vol. 14, 1998 Większa niezależność banku centralnego prowadzi do niższej inflacji, brak silnej zależności między niezależnością banku centralnego a wzrostem gospodarczym Cukierman A., Kalaitzidakis P., Summers L., Webb S. Central Bank Independence, Growth, Investment, and Real Rates, Carnegie- Rochester Conference Series in Public Policy, Vol. 27, 1993 Pozytywna zależność między niezależnością banku centralnego a długookresowym wzrostem gospodarczym Czy niezależne banki centralne dobrze przysłużyły się gospodarkom? Władimir Ilicz Lenin Aby zniszczyć burżuazję, trzeba ją zmiażdżyć kamieniami młyńskimi podatków i inflacji

8 W długim okresie deficyt budżetowy prowadzi do obniżenia tempa wzrostu gospodarczego Deficyt sektora finansów publicznych w latach (w % PKB) Źródło: The Internal Market – Ten Years without Frontiers, 2002, World Economic Outlook, Maj 2000, MFW.

9 2. Globalizacja Zwiększona współzależność krajów wynikająca z rosnącej międzynarodowej wymiany dóbr i usług, inwestycji i przepływów finansowych – definicja Międzynarodowego Funduszu Walutowego

10 Jak globalizacja wpływa na gospodarkę? Przepływ informacji Przepływ osób Przepływ kapitału Przepływ towarów i usług Transfer wiedzy

11 Globalizacja – przepływ informacji Osoby handlujące walutami, obligacjami rządów, akcjami czy instrumentami pochodnymi mają dostęp do tej samej informacji w tej samej chwili (serwisy Reuters, Bloomberg, DowJones etc; telewizja CNN etc.) To powoduje podobne reakcje niezależnie od lokalizacji – Nowy Jork, Londyn, Frankfurt, Tokio, Singapur, Warszawa, Budapeszt ….. Globalna wioska informacyjna, w wyszukiwarce Google jest ponad 8 miliardów stron www

12 Globalizacja – przepływ informacji: słowa lub działania pojedyńczych osób czasami znaczą więcej niż sytuacja gospodarcza „Nasze biuro w Nowym Jorku twierdzi, że to dlatego, iż zauważono, że Alan Greenspan dokonał większej niż zwykle wypłaty z bankomatu”

13 Globalizacja – przepływ osób W sytuacji gdy w danym kraju „brakuje rąk do pracy” w danym zawodzie, imigranci z innych krajów mogą wypełnić tę lukę, większe zatrudnienie oznacza większy wzrost gospodarczy. W Europie imigracja jest szansą na uniknięcie poważnego kryzysu finansów publicznych związanego ze starzeniem się społeczeństw (mniej pracujących – więcej emerytów). W biednych krajach emigracja jest często szansą na ucieczkę z pułapki ubóstwa Przepływ osób z krajów o niskich dochodach do krajów o wyższych dochodach wzmacnia dyscyplinę płac i prowadzi do większej elastyczności rynków pracy, co wspiera wzrost gospodarczy, który jest w większym stopniu oparty o wzrost zatrudnienia

14 Globalizacja – przepływ kapitału Przepływ kapitału portfelowego Przepływ inwestycji bezpośrednich

15 Globalizacja – przepływ kapitału portfelowego Międzynarodowe rynki finansowe są źródłem kapitału dla firm w wielu krajach (pozyskiwanie kapitału przez emisje akcji, obligacji) Zagrożenie związane z zachowaniami stadnymi (np. kryzysy walutowe w krajach azjatyckich w 1997 roku) Wydarzenia na rynku finansowym w jednym kraju mogą mieć wpływ na rynki finansowe wielu innych krajów (szczególnie ważne są wydarzenia na amerykańskich rynkach finansowych)

16 Indeksy giełdowe – styczeń 1994 = 100 Proszę o wstawienie wykresu z indeksami giełd w Tajlandii, Malezji, Korei Płd., Indonezji, Hong Kongu, Singapurze i Polsce, dane dzienne lub miesięczne do końca marca 2005

17 Inwestycje nierezydentów w obligacje złotowe polskiego rządu Proszę o wstawienie wykresu, dane dzienne od początku od kiedy mamy dane do teraz

18 Kom RPP tutaj

19 Globalizacja – przepływ inwestycji bezpośrednich

20 Globalizacja – przepływ inwestycji bezpośrednich Ekonomiści są podzieleni w ocenie wpływu globalizacji przepływu inwestycji bezpośrednich na gospodarki W krajach do których trafiają inwestycje zanotowano znaczący wzrost poziomu życia, wzrost eksportu, zatrudnienia, konkurencyjności tych gospodarek Zjawisko off-shoringu powoduje, że wiele miejsc pracy jest tworzonych w krajach o niskich kosztach pracy, kosztem miejsc pracy w krajach „drogich”, to dotyczy nie tylko prostych prac To powoduje presję na ograniczenie wzrostu płac w krajach eksportujących kapitał (np. w ostatnich latach związki zawodowe w Niemczech radykalnie ograniczyły żądania płacowe)

21 Globalizacja – przepływ towarów i usług Rozwój handlu jest motorem wzrostu gospodarczego Rozwój handlu jest miarą poprawy konkurencyjności gospodarki

22 Podział umowny na 4 grupy krajów: I. Grupa „SUKCES” – realny wzrost PKB per capita od 200% II. Grupa „WZROST” – realny wzrost PKB per capita od 70% do 199% III. Grupa „STAGNACJA” – realny wzrost PKB per capita od 0% do 69% IV. Grupa „UPADEK” – realny spadek PKB per capita Kraje rozwijające się, od lat 60tych do lat współczesnych

23 Źródło: World Development Indicators, Bank Światowy, 2004 Przyrost PKB per capita a przyrost handlu od lat 60. do lat współczesnych

24 Przyrost PKB per capita a przyrost handlu od lat 60. do lat współczesnych Źródło: World Development Indicators, Bank Światowy, 2004 Skala logarytmicznaSkala zwykła

25 Przyrost PKB per capita a przyrost handlu od lat 60. do lat współczesnych Źródło: World Development Indicators, Bank Światowy, 2004 Skala logarytmiczna Skala zwykła

26 Przyrost PKB per capita a przyrost handlu od lat 60. do lat współczesnych Grupy: STAGNACJA, WZROST, SUKCES Źródło: World Development Indicators, Bank Światowy, 2004 Skala logarytmiczna

27 3. Globalizacja - implikacje dla polityki pieniężnej

28 Oficjalna stopa proc. Ceny aktywów Oczekiwania / Nastroje Popyt krajowy Kurs walutowy Stopy rynkowe Popyt zagraniczny netto Popyt ogółem Krajowa presja inflacyjna Ceny importowe INFLACJA Mechanizm transmisji polityki pieniężnej Żródło: The Monetary Policy Council, The transmission mechanism of monetary policy, Bank of England. Globalizacja zwiększa niepewność

29 Globalizacja wspiera niską inflację Wzrost handlu międzynarodowego prowadzi do większej konkurencji, powstrzymując podwyżki cen Deregulacja i prywatyzacja wspiera konkurencję Globalna realokacja pracy wykorzystująca przewagi komparatywne prowadzi do wzrostu wydajności i efektywności Więcej produkcji w krajach o niskich płacach obniża koszty Inwestycje zagraniczne w centra dystrybucji zwiększają wydajność w usługach i handlu, ograniczając presję na podwyżki cen i ograniczając wpływ kursu walutowego na inflację

30 Jaka polityka pieniężna w warunkach globalizacji Aby polityka pieniężna była efektywna potrzebna jest wysoka wiarygodność Można to osiągnąć tylko przez realizację strategii stabilności cen (nie można realizować kilku celów naraz) Konieczna jest bardzo dobra komunikacja z rynkami finansowymi i innymi odbiorcami Konieczna jest wysoka przejrzystość prowadzonej polityki Polityka pieniężna powinna być nakierowana na stabilizację i zakotwiczenie oczekiwań inflacyjnych, w przypadku krajów strategię Bezpośredniego Celu Inflacyjnego (BCI) wokół tego celu – 2,5% w przypadku NBP

31 4. Polityka pieniężna w Polsce

32 Obniżenie inflacji było najważniejszym wyzwaniem dla polityki pieniężnej w Polsce w okresie transformacji Proszę o dodanie do tego wykresu oficjalnej stopy procentowej, np.. Lombard’u

33 Od kursu sztywnego do płynnego - inflację obniżano w różnych reżimach kursowych Okres Reżim kursowy Sty 1990 – Maj 1991Kurs sztywny wobec USD Maj 1991 – Paź 1991Kurs sztywny wobec koszyka walut (USD, DM, GBP, CHF, FRF) Maj 1991 – Mar 1995Kurs pełzający względem koszyka walut (USD, DM, GBP, CHF, FRF) Mar 1995 – Gru 1998Kurs pełzający (pasmo) względem koszyka walut (USD, DM, GBP, CHF, FRF) – poszerzanie pasma Sty 1999 – Kwi 2000 Kurs pełzający (pasmo) wobec ‘nowego’ koszyka walut (USD, EUR) Kwi 2000 – obecniePłynny kurs walutowy ?Wejście do ERM II; wprowadzenie euro Kurs sztywny Pasmo Kurs płynny

34 W Polsce obowiązywały (prawie) wszystkie rodzaje reżimów kursowych KURS SZTYWNY PASMO KURS PŁYNNY 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Sty-90Sty-91Sty-92Sty-93Sty-94Sty-95Sty-96Sty-97Sty-98Sty-99Sty-00Sty-01 PLN/Koszyk PLN_koszyk (centralny parytet)PLN_koszyk (rynkowy kurs)Pasmo wahań kursu Dewaluacja i wprowadzenie koszyka Dewaluacja Rewaluacja Oficjalne upłynnienie Zmiana koszyka

35 Strategia polityki pieniężnej w Polsce - obecnie Od 1999 r. polityka pieniężna w Polsce prowadzona jest w oparciu o strategię bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI). Strategia BCI jest obecnie najbardziej powszechna wśród krajów rozwiniętych. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. Rada Polityki Pieniężnej decyduje o poziomie podstawowych stóp procentowych NBP.

36 Obecnie strategia BCI w Polsce polega na: Między zmianami stóp NBP a ich wpływem na inflację istnieją długie opóźnienia (kilka kwartałów) Biorąc pod uwagę opóźnienia w transmisji impulsów monetarnych Rada Polityki Pieniężnej (RPP) tak dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP, aby maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego w przyszłości (za kilka kwartałów). W przypadku wystąpienia silnych wstrząsów dla inflacji, RPP tak zmienia stopy procentowe, aby osiągnięcie celu inflacyjnego nie wiązało się ze zbyt dużymi wahaniami aktywności gospodarczej

37 Jednym z narzędzi służącym do oceny kształtowania się przyszłej inflacji przez RPP jest sporządzana przez ekonomistów NBP projekcja inflacji (prognoza przy założeniu niezmienionych stóp). Źródło: Raport o inflacji, luty 2005, NBP.

38 5. Polska na drodze do ERM2 i do EURO

39 Koszty: Utrata niezależnej polityki stopy procentowej Rezygnacja z płynnego kursu walutowego (?) Korzyści: Znaczące obniżenie ryzyka makroekonomicznego Zwiększona dostępność kapitału oraz zmniejszony jego koszt Wzrost wymiany handlowej ze strefą euro wynikający z eliminacji ryzyka kursowego Eliminacja kosztów transakcyjnych Zwiększona porównywalność cen i wzmocniona konkurencja Koszty i korzyści przyjęcia euro w Polsce

40 Kryteria z Maastricht Deficyt sektora finansów publicznych mniejszy niż 3% PKB oraz dług sektora finansów publicznych mniejszy niż 60% PKB Inflacja w miesiącu referencyjnym (liczona jako inflacja średnioroczna w ostatnich 12 miesiącach) nie większa niż 1,5% powyżej średniej inflacji w trzech krajach o najniższej inflacji (pomijane są kraje z deflacją) Stopa oprocentowania obligacji 10-letnich rządu nie wyższa niż 2% powyżej takich obligacji dla trzech krajów o najniższej inflacji (deflacja pomijana) Kurs waluty musi co najmniej przez dwa lata znajdować się w systemie ERM II, pozostają blisko parytetu centralnego. W praktyce odchylenia w kierunku deprecjacji większe niż 2,25% mogą spowodować niespełnienie kryterium, w kierunku aprecjacji są dozwolone. Nie można w okresie dwóch lat dewaluować centralnego parytetu

41 Cel inflacyjny Wartość referencyjna Inflacja r/r % ERM II Okres referencyjny Szacowana konwergencja Wejście do euro czas Potencjalny krótkookresowy koszt wypełnienia kryterium inflacyjnego ERM II

Podsumowanie

43 Podsumowanie Globalizacja z jednej strony utrudnia prowadzenie polityki pieniężnej przez znaczący wzrost niepewności na skutek wstrząsów przenoszonych przez rynki finansowe Globalizacja jednocześnie sprawia, że presja inflacyjna słabnie na skutek globalnego wzrostu konkurencji, co w szczególności obniża presję na wzrost płac i ogranicza możliwości firm do podnoszenia marż Globalizacja wymaga wiarygodnej i przejrzystej polityki pieniężnej nakierowanej na jeden cel – niską i stabilną inflację W najbliższych latach celem polityki pieniężnej będzie – w przypadku spełnienia kryteriów fiskalnych – wejście do strefy EURO Będzie to się wiązało ze znacznym wyzwaniem obniżenia inflacji być może poniżej obecnego celu 2,5% przy jednoczesnej stabilizacji kursu walutowego Aby ten cel zrealizować, konieczne jest wdrożenie reform ograniczających deficyt sektora finansów publicznych, reform które wspierają wzrost zatrudnienia (niski klin podatkowy, elastyczny rynek pracy) oraz reform które zmniejszają rolę państwa w gospodarce (prywatyzacja, deregulacja)