Folklor kaszubski.

Prezentacja na temat: "Folklor kaszubski."— Zapis prezentacji:

1 Folklor kaszubski

2 Kaszuby leżą na północy Polski
Kaszuby leżą na północy Polski. Granice północną stanowi Bałtyk, południową zaś Bory Tucholskie. Od strony zachodniej region ten sięga po Słupsk i Miastko, natomiast od strony wschodniej po Czersk i Starą Kiszewę. Jest to teren wyjątkowo malowniczy, usiany licznymi jeziorami i poprzecinany wieloma rzekami. Wokół jezior i rzek wznoszą się liczne pagórki, wśród nich najwyższy szczyt - Wieżyca.       Kaszuby porastają liczne lasy mieszane z przewagą buków i dębów w części północnej i środkowej lub lasy sosnowe z domieszkami brzozy i świerka (Bory Tucholskie).       Ziemie te zamieszkuje ludność kaszubska nazywana przez Brunona Synaka "regionalną grupą etniczną". Pod tym pojęciem autor rozumie "...zbiorowość kulturową, której członkowie posiadają poczucie wspólnej przynależności i tożsamości z tą grupą, ukształtowane na bazie obiektywnych elementów kultury określonego terytorium, własnej nazwy oraz wspólnej historii - w procesie wzajemnych kontaktów z członkami innych zbiorowości."      Kaszubi charakteryzują się specyficzną kulturą, która przejawia się w języku, strojach, twórczości ludowej, poezji i prozie, architekturze oraz w tańcach.

3 Krótko o hymnie kaszubskim
Kaszubskich hymnów powstało w ostatnich wiekach (począwszy od XIX) kilka, są one powiązane z działalnością różnych kaszubskich stowarzyszeń / organizacji, powstały w ich środowiskach lub były/są przez nie promowane. Pieśni oficjalnie ogłoszonej hymnem Kaszubów, którą można przyrównać do funkcji jaką pełni polski hymn narodowy, nie ma. Pretendują do tej roli obecnie dwie Zemia rodnô - Jana Trepczyka oraz Marsz kaszubski - Hieronima Derdowskiego. Marsz kaszubski Zemia rodnô

4 Język kaszubski Język kaszubski (csb: kaszëbsczi jãzëk, kaszëbskô mòwa) jest jednym z kilkunastu języków słowiańskich, należy do grupy lechickiej, podgrupy języków pomorskich. Początki wprowadzania normatywności w języku kaszubskim możemy odnotować w pismach z połowy XVI wieku (S. Krofej, M. Brüggemann). Kontynuacja tych procesów miała miejsce na Pomorzu Gdańskim w połowie XIX wieku (Florian Ceynowa), ukoronowana pierwszą gramatyką języka kaszubskiego (Florian Ceynowa, Zarés do grammatikj  kašébsko-slovjinskjè mòvé Poznań 1879). Proces normalizacji jest od tego czasu kontynuwany przez kolejne grupy pisarzy kaszubskich. Alfabet kaszubski (kaszëbsczi alfabét, kaszëbsczé abecadło) oparty jest na alfabecie łacińskim i od momentu ukazania się gramatyki kaszubskiej Floriana Ceynowy (1848 (?) i 1879) zbliżony do alfabetu polskiego. Analogia ta była u Ceynowa przemyślana, zwracał uwagę na to, że Kaszubi znają polską pisownię z książek do nabożeństwa i przez to nie jest ona im obca; odrzucił w związku z tym zapis zgodny z pisownią znaną nam z języka czeskiego. Współczesny alfabet kaszubski zawiera 34 litery: A Ą Ã B C D E É Ë F G H I J K L Ł M N Ń O Ò Ó Ô P R S T U Ù W Y Z Ż.

5 Przykłady pisowni kaszubskiej
, Aleksander Majkowski, Życie i przygody Remusa Nje wodbełë sę bez Remusa targji i wodpustë v zelonim, wod svojich lip tak przezvanim Lipuszu, chdze dravim prądem bjeżi Czornôvoda, spjeszącô sę do vjelgjich Vdzidzkjich jezór. Znała Remusa przesvjetnô Koscerzna, chdze podług stari ludzkji godkji Judosz sę mjoł wurodzëc, i zemja Skarszevskô, chdze potomcë sprovadzonich przez biskupóv kujavskjich za czasóv ksążęca Sambora kolonjistóv dzis jeszcze movją godką polaszącą. , Sławomir Formella, Jak to wszelejaczé nowòscë czënią lëdzy głëpszima Rómk ë Wójtk bëlë lëdzama, jak to sã gôdô, stôri datë ë na wszëtkò, co dzeje sã wkół mielë swój apartny pòzdrzatk. Lubilë téż sadnąc so czasã w ògrodze kòl Rómkòwi chëczë ë pògôdac so përznã ò stôrëch ë nowëch czasach. Prawie w jeden zélnikòwi pòniedzôłk Wójtk ùdbôł so jic do Rómka. Tak téż zrobił a temù, że wiodro bëło fejn, wzãlë so pò piwkù ë sadlë, jak wiedno, na łôwce kòle scanë Rómkòwi chëczë

6 Zapoczątkowany w klasztorach, zwłaszcza Norbertanek w Żukowie
Zapoczątkowany w klasztorach, zwłaszcza Norbertanek w Żukowie. Sztukę haftu opanowaną po mistrzowsku przez zakonnice przekazywano w przyklasztornej szkole szlachciankom i pannom ze wsi. Następowała też zmiana warsztatu, jedwab, adamaszek, złote i srebrne nici, zastępowano płótnem i nićmi farbowanymi w domu. Hafty zdobiły zwłaszcza bluzki i sukmany. Pięknie, często złotą nicią haftowano czepiec, który stał się symbolem stroju i haftu zarazem. Szkoła żukowska (jedna z siedmiu szkół haftu) używała też siedmiu kolorów. Ważną rolę odgrywał kolor toni jeziornej - niebieski - używany w trzech odcieniach. Piękno lasów, łąk kaszubskich i kwiatów haftowano kolorami: zielonym, żółtym, czerwonym i czarnym. Same zaś motywy w postaci dzwonków, bratków, chabrów i róż dotykają nas pięknem tej ziemi. W hafcie pojawiają się też elementy orientalne takie jak: owoce granatu, liść akantu czy też palmety. Haft rozkwitał jak kwiaty na łące i w lasach, mienił się błękitem jezior, zdobił również wnętrze domu - Checz Kaszubską.

7 Elementy haftu kaszubskiego

8

9 Stroje kaszubskie   Nie wiadomo dokładnie, jak dawniej ubierali się Kaszubi. Ich typowy strój wyszedł z użytku przed ponad stu laty. Inaczej ubierali się rybacy morscy i śródlądowi, rolnicy i mieszczanie, bogaci i biedni. Tylko pewne elementy stroju były wspólne.

10 Strój świąteczny W dni uroczyste ubierano się odświętnie i w tym odzieniu karmiono trzodę oraz wykonywano inne niezbędne czynności w obejściu. Dziewczęta nosiły szerokie, marszczone spódnice za kolana, wełniane, w kolorze modrym wiśniowym, zielonym lub rzadko żółtym. Bluzki były białe, o falbaniastych rękawach, zebranych w mankieciki wiązane tasiemką. Kołnierzyk stojący. Wątpliwe, czy były one zdobione wielobarwnym haftem, który się przyjął dopiero u progu naszego stulecia. Na bluzki wdziewano aksamitny gorsecik, czarny lub w kolorze spódnicy. Gorseciki były wyszywane złotą lub srebrną nicią. Zawiązywano też krótkie fartuszki, a na nogi, na białe pończochy, wkładano niskie buty na podwyższonym obcasie, zapinane na pasek, w kolorze czarnym. Kobiety ozdabiały głowę czepcem - złotogłowiem. Dziewczęta wiankiem z kwiatów lub opaską w kolorze spódnicy. Mężczyźni nosili buty z cholewą, w które wpuszczali spodnie, przeważnie białe sukienne. Białą koszulę wiązano pod szyją tasiemką koloru czerwonego. Na koszulę nakładano zwykłą kamizelkę lub kamizelkę z rękawami. Na wierzch jeszcze rodzaj sukmany granatowej, czarnej lub brązowej, podbitej czerwoną podszewką. Miała ona wyłogi, mankiety, po bokach lekkie fałdy i drobne ozdoby. Głowę okrywano czarnym filcowym kapeluszem, a zimą futrzaną czapą. Zdobienie stroju zależało od zamożności, a kolorystyka od regionu. Na północy dominował strój niebieski (modry), na środkowych i południowych Kaszubach zielony, brązowy i żółty.

11 Strój roboczy      Nazwa stroju pochodzi od ubioru ludzi pracujących na wsi w lecie. Wzór opracowany został na podstawie obserwacji prowadzonych we wsiach z okolic Kartuz. Strój noszony był w obrębie gospodarstw rolnych, np. przy obsłudze bydła, dojeniu krów, w pracach w polu (głównie w okresie żniw). Kobiety zakładały chusty i bluzy, których rękawy są krótsze od normalnych, by ich nie wybrudzić, oraz kolorowe fartuchy. Na nogi zakładały drewniaki. Czerwona wstążka przy bluzce damskiej noszona była sporadycznie. Wszyscy mężczyźni nosili czapkę koloru czarnego, białą koszulę (względnie kolorową) z barchanu oraz kamizelkę westkę w różnym kolorze. Przeważał kolor czarny. Spodnie noszone przez mężczyzn były w większości koloru czarnego (uszyte z płótna lub sztruksu). Zdarzał się także kolor brązowy. Aby nie pobrudzić spodni przy pracy w gospodarstwie mężczyźni wkładali dolną część nogawek do skarpet, sięgających do połowy łydek. Skarpety wykonane były z białej wełny owczej. Na nogi nakładano drewniaki wykonane z drewna i skóry.

12 Tańce kaszubskie są przeważnie delikatne, radosne i pełne wdzięku
Tańce kaszubskie są przeważnie delikatne, radosne i pełne wdzięku. Chociaż mogą mieć cechy charakterystyczne dla tańców z innych rejonów Polski, szczególnie z sąsiadujących regionów Warmii, Wielkopolski a nawet Śląska, wykazują one oczywiste wpływy szwedzkie i niemieckie zarówno w muzyce jak i krokach tanecznych. Mogą być podzielone na tańce ludności wiejskiej oraz tańce ludzi morza - żeglarzy i rybaków. Wykonywano je w czasie różnych wydarzeń z życia Kaszubów. Były częścią obchodów różnych wydarzeń związanych z porami roku oraz rodzinnych uroczystości (np.: żniwa lub wesela), wiązały się też z rytuałami i ceremoniami, które często wywodziły się z czasów pogańskich. Przykładem takich tańców są: Rebacki tonc, Koseber czy Taniec ognia. Inne wykonywano dla samej przyjemności tańca, oraz w czasie zalotów. (Przykłady: Maruszka, Okrac se wkol, Nasza koza). Pozostałe obrazowały różne fachy, jak na przykład: Dzek (żeglarz), Szewc, Owczarz lub Klepacz. Niektóre tańce wykonywano w celu popisania się swoimi umiejętnościami (Dzek).     Proste melodie, które akompaniują kaszubskim tańcom są pisane przeważnie w takcie 2/4 i 5/4 często w głównych tonach. Tytuły gwarowych melodii i słów do piosenek są w języku kaszubskim, który różni się od rzeczywistego języka polskiego. Posiada on nawet akcenty, takie jak: ã, ë, które nie są używane w języku polskim. Kaszubi mają swój odrębny język posiadający wiele cech starosłowiańszczyzny. Kaszubska mowa jest bardzo różna od reszty Polski, na przykład, Góral z Tatr, na którego gwarę wpłynęła kultura karpackich pasterzy oraz polski rybak znad Bałtyku, mogą nie zrozumieć jeden drugiego. Dla wielu ludzi mowa Kaszubów jest niezrozumiała. Wynika to z akcentu oraz odmiennej gramatyki i pisowni.

13 Kaszubskie instrumenty
Muzyka towarzyszyła zawsze Kaszubom nie tylko w ważnych chwilach w życiu, ale i podczas pracy, odpoczynku. Kaszubi lubią się bawić, tańczyć, śpiewać. Ich tańce i pieśni można podzielić na kilka grup: m.in. obrzędowe (związane z urodzinami, weselem, chrztem, świętami kościelnymi itp.), ilustrujące codzienną pracę, popisowe oraz zabawowe. Instrumenty u góry to kolejno: kontrabas, akordeon, burczybasy, diabelskie skrzypce, drugie diabelskie skrzypce oraz drugi akordeon i klarnet. Wśród kaszubskich instrumentów spotkać można jeszcze bazunę jest to ogromna drewniana trąba, bandonię- coś podobnego do akordeonu, oraz wiele, wiele innych w tym całe mnóstwo tzw. przeszkadzajek. bandonia bazuna

14 Gancarstwo Najstarszym ośrodkiem garncarskim na Kaszubach jest Kościerzyna, w której w 1861 roku pracowało aż osiemnastu garncarzy. W licznych warsztatach wytwarzano wyłącznie naczynia użytkowe, potrzebne w gospodarstwach domowych. Ceramika kaszubska była użytkowa i dekoracyjna, przeważnie zdobiona motywami stosowanymi przez Neclów, od których zapożyczali je tacy garncarze, jak Meissner. To on wytwarzał kafle, wzorując się na piecach gdańskich, ozdabiane motywami z wdzydzkich haftów kaszubskich. Piece z kaflami Meissnera znajdują się we wdzydzkim Parku Etnograficznym. Powszechnie wykonywano wazy i wazony z kwiatem bzu, lilii, tulipana i rybią łuską (Necel), talerze, miski różnej wielkości, garnki przeznaczone do zapraw i w niektórych miejscowościach do kiszenia ogórków, donice do ucierania tabaki, dzbany, dwojaki, kropielniczki, które musiały być w każdym domu kaszubskim. Neclowie i Kaźmierczak wykonywali też serwisy kawowo-herbaciane, a więc filiżanki ze spodkami, talerzyki deserowe, dzbanki do kawy i dzbanuszki do mleka, cukiernice i kieliszki do wódki. Serwisy pojawiały się na rynku rzadko, ale można je było zamówić w warsztatach.

15 Rzeźba Rzeźba na Kaszubach jest jedną z najżywiej rozwijających się dziedzin sztuki ludowej. Niegdyś głównym tematem była religia, dziś jest nią rybołówstwo, przyroda, życie świeckie. Rzeźby przedstawiają zazwyczaj ludzi przy racy, czyli rolników uprawiających ziemię, rybaków na morzu, czy leśniczych ścinających drzewo. Jako materiał najczęściej stosuje się drzewo lipowe, które następnie się polichromuje. Często z drewna wykonuje się zabawki, takie jak: koniki na biegunach i ptaki klekoczące skrzydłami. Do rzeźbiarstwa możemy także zaliczyć snycerykę i ryt.

16 Plecionkarstwo Plecionkarstwo uprawia się na Kaszubach nieprzerwanie od średniowiecza. Były to proste wyroby z wikliny i korzeni do domowego użytku. Dzisiaj, obok haftu, jest najpopularniejszą dziedziną sztuki ludowej uprawianej we wszystkich rejonach Kaszub. Oprócz przedmiotów użytkowych artyści ludowi wykonują plecionki dekoracyjne, które jednak mają swoje praktyczne przeznaczenie, a więc bombonierki, pojemniki na ołówki i długopisy, pudełka na papierosy i bardzo rzadko stojaki na fajki. Są to wręcz znakomite dzieła sztuki. Plecionkarstwo nie tylko nie znika, jak ceramika kaszubska, ale nastąpił jego imponujący rozwój, również na północnych Kaszubach, gdzie ta gałąź sztuki w przeszłości była uprawiana sporadycznie.

17 TABAKA-symbol i tradycja Kaszubów
Zażywanie tabaki było bardzo popularne wśród mężczyzn kaszubskich. W sklepach czy wiejskich karczmach można było kupić każdy jej gatunek. Występowała w trzech odmianach: żółtej-najłagodniejszej, brązowej, zwanej inaczej bursztynową i czarnej-najostrzejszej. Przetrzymywano ją w przeróżnych tabakierach, a "niuchanie" gwarantowało utrzymanie zdrowia. Traktowano ją wręcz jako środek leczniczy, nierzadko podawany również kobietom i dzieciom. Zażywanie tabaki dozwolone było wszędzie i przy każdej okazji-często podczas transakcji handlowych a nawet w czasie nabożeństw. Zwyczaj ten, choć bardzo stary, przetrwał do dziś. Tabakiery wykonuje się z rogów zwierzęcych (przeważnie krowich). Ten wyrób stanowi doskonałą pamiątkę z Kaszub. W Chmielnie, latem odbywają się coroczne Mistrzostwa Polski w zażywaniu tabaki.

18 Bibliografia W. Odyniac - Kaszubskie obrzędy i obyczaje
"Historia Kaszubów" Aleksander Majkowski