Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS.

Prezentacja na temat: "Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS."— Zapis prezentacji:

1 Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS i EFRR na lata ROPS Rzeszów 2015

2 Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS i EFRR na lata 2014 – Zatwierdzone 28 maja 2015 Dostępne na stronie

3 Wytyczne służą zapewnieniu niezbędnego poziomu koordynacji działań podejmowanych w całym kraju z wykorzystaniem środków EFS w CT 9 Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją oraz środków EFRR w zakresie PI 9a inwestycje w infrastrukturę społeczną i zdrowotną; Wyznaczają jednolite warunki i procedury wdrażania wsparcia w celu zapewnienia jednolitych standardów usług oferowanych przy udziale środków EFS w CT 9;

4 W przypadku, gdy zakres RPO wykracza poza zakres wytycznych, IZ RPO może ustanowić bardziej szczegółowe warunki i procedury w formie wytycznych programowych; W przypadku, gdy RPO zawiera w poszczególnych obszarach rozstrzygnięcia inne niż zawarte w wytycznych, przy realizacji wsparcia pierwszeństwo mają przyjęte decyzją KE postanowienia RPO.

5 Słownik pojęć Osoby lub rodziny zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym: a) osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej lub kwalifikujące się do objęcia wsparciem pomocy społecznej, tj. spełniające co najmniej jedną z przesłanek określonych w art. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; b) osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym; c) osoby przebywające w pieczy zastępczej lub opuszczające pieczę zastępczą oraz rodziny przeżywające trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych; d) osoby nieletnie, wobec których zastosowano środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości; e) osoby przebywające w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii; f) osoby z niepełnosprawnością.

6 g) rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością, o ile co najmniej jeden z rodziców lub opiekunów nie pracuje ze względu na konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością; h) osoby zakwalifikowane do III profilu pomocy, zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i) osoby niesamodzielne; j) osoby bezdomne lub dotknięte wykluczeniem z dostępu do mieszkań w rozumieniu Wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie monitorowania postępu rzeczowego i realizacji programów operacyjnych na lata ; k) osoby odbywające kary pozbawienia wolności; l) osoby korzystające z PO PŻ.

7 Usługi aktywnej integracji - usługi, których celem jest:
Ścieżka reintegracji – zestaw kompleksowych i zindywidualizowanych form wsparcia. W ramach jednego projektu lub ze względu na złożoność problemu kontynuowana w innym projekcie lub pozaprojektowo. Usługi aktywnej integracji - usługi, których celem jest: odbudowa i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu (reintegracja społeczna) odbudowa i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy (reintegracja zawodowa) zapobieganie procesom ubóstwa, marginalizacji i wykluczenia społecznego.

8 Usługi społeczne – są to następujące usługi społeczne świadczone w interesie ogólnym:
usł. asystenckie, usł. opiekuńcze i specjalistyczne usł. opiekuńcze, usł. wspierania rodziny, usł. systemu pieczy zastępczej, usł. w postaci mieszkań chronionych, inne usługi społeczne wskazane w PO w ramach PI 9 iv

9 Ogólne zasady realizacji CT 9 (PO WER i RPO)
Preferowane do wsparcia są osoby lub rodziny zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym (wielokrotnie wykluczone), Preferowane os. niepełnosprawne o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, z niepełnosprawnością intelektualną, z zaburzeniami psychicznymi; Wsparcie dla otoczenia (o ile powiązane ze wsparciem dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym); Komplementarność wsparcia w ramach RPO z „PO PŻ”

10 Ogólne zasady realizacji CT 9 (PO WER i RPO)
Rozgraniczenie pomiędzy CT 8 a CT 9 w zakresie wsparcia osób bezrobotnych, Wsparcie dla więźniów tylko w ramach POWER, Świadczenia bierne w postaci zasiłków mogą być uznane za wkład własny,

11 Ogólne zasady realizacji CT 9 (PO WER i RPO)
Dla zapewnienia skoordynowanej i komple - mentarnej realizacji projektów IZ RPO może: Zapewnić, że projekty realizowane przy wykorzystaniu mechanizmu zlecania zadań zgodnie z UOPPiW, zapewniać że projekty są realizowane w partnerstwie z jednostkami spoza sektora publicznego, w szczególności PES/ Może także ustanowić obligatoryjny udział w partnerstwie najmniej 1 JOPS

12 Ogólne zasady realizacji CT 9 (PO WER i RPO)
wybierać na danym terytorium projekty zintegrowane, zobowiązać beneficjentów w decyzji lub umowie o dofinansowanie projektu do informowania właściwych terytorialnie OPS, PCPR o realizowanych projektach rozwiązania pozwalające uniknąć konkurencji o uczestników i adresowania wsparcia do grup w mniejszym stopniu zagrożonych wykluczeniem społecznym.

13 Ogólne zasady realizacji CT 9 (PO WER i RPO)
Rekomenduje się, by IZ RPO: a) wskazywała konkretne rozwiązania wypracowane w projektach systemowych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki; b) wskazywała konkretne pozytywnie zweryfikowane produkty projektów innowacyjnych Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki lub PO WER, które mają być wdrażane. IZ RPO definiuje co najmniej zakres tematyczny rozwiązań lub produktów adekwatny do typów projektów, form wsparcia, grup docelowych, problemów do rozwiązania itp

14 Projekty OPS/PCPR/ROPS w nowej perspektywie finansowej 2014-2020

15 AKTYWNA INTEGRACJA W RAMACH PI 9i
DLA KOGO? Osób lub rodzin zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym Środowisk, lokalnych społeczności zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym

16 AKTYWNA INTEGRACJA W RAMACH PI 9i
JAK? z wykorzystaniem usług AKTYWNEJ INTEGRACJI o charakterze: społecznym zawodowym edukacyjnym zdrowotnym

17 AKTYWNA INTEGRACJA W RAMACH PI 9i
stosuje mechanizmy promujące wykorzystanie: kontraktu socjalnego lub indywidualnych programów, o których mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; programów aktywności lokalnej w formie lokalnych programów pomocy społecznej, o których mowa w art. 110 ust. 10 oraz art. 112 ust. 13 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

18 UWAGA!!! Praca socjalna jako instrument aktywizacji społecznej;
Nie są finansowane bierne formy w formie zasiłków. Mogą być uznane za wkład własny do projektu; Działania w zakresie aktywizacji zawodowej stanowią ostatni element realizacji ścieżki reintegracyjnej.

19 Partnerów projektowych OPS/PCPR w ramach projektów partnerskich;
OPS/PCPR nie wdrażają samodzielnie instrumentów aktywizacji zawodowej - CO TO ZNACZY? Partnerów projektowych OPS/PCPR w ramach projektów partnerskich; PUP zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w zakresie Programu Aktywizacja i Integracja;

20 Podmioty, którym zlecono zadanie publiczne na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, szczególnie o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 o zatrudnieniu socjalnym : CIS, KIS, spółdzielnie socjalne posiadające status instytucji szkoleniowej lub agencji zatrudnienia;

21 przez podmioty danej jednostki samorządu terytorialnego wyspecjalizowane w zakresie reintegracji zawodowej, o ile zostaną wskazane we wniosku o dofinansowanie projektu.

22 EFEKTYWNOŚĆ SPOŁECZNO - ZATRUDNIENIOWA
Efektywność społeczno-zatrudnieniowa jest mierzona: wśród uczestników projektu względem ich sytuacji w momencie rozpoczęcia udziału w projekcie; wśród uczestników projektu, którzy zakończyli udział w projekcie (w terminie do 3 miesięcy od zakończenia udziału w projekcie); w stosunku do łącznej liczby uczestników projektu, którzy zakończyli udział w projekcie zgodnie ze ścieżką udziału w projekcie. IZ RPO zobowiązuje beneficjenta w decyzji lub umowie o dofinansowanie projektu do tego, że na etapie rekrutacji do projektu zobliguje on uczestników projektu do dostarczenia dokumentów potwierdzających osiągnięcie efektywności społeczno -zatrudnieniowej.

23 EFEKTYWNOŚĆ SPOŁECZNO - ZATRUDNIENIOWA
Nie ma obowiązku stosowania kryteriów efektywności społeczno-zatrudnieniowej w odniesieniu do osób: będących w pieczy zastępczej i opuszczających tę pieczę, nieletnich, wobec których zastosowano środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości, przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapi.

24 Ścieżka reintegracji W ramach ścieżki reintegracji, obok usług aktywnej integracji, mogą być realizowane usługi społeczne, o ile jest to niezbędne dla zapewnienia indywidualizacji i kompleksowości wsparcia dla konkretnej osoby, rodziny czy środowiska i przyczynia się do realizacji celów aktywnej integracji, o których mowa w rozdziale 3 pkt 23, przy czym wsparcie jest skoncentrowane na osobie i jej potrzebach, a nie na rozwijaniu usług.

25 KOMPLEKSOWE USŁUGI REINTEGRACJI
Kompleksową usługą aktywnej integracji jest zestaw usług świadczonych przez podmioty zatrudnienia socjalnego – CIS, KIS.

26 IZ RPO zapewnia wsparcie służące poprawie dostępu do usług reintegracji społecznej i zawodowej świadczone przez CIS, KIS poprzez: stworzenie nowych miejsc aktywizacji poprzez utworzenie podmiotów, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, wsparcie nowych osób w istniejących podmiotach. Tworzenie nowych podmiotów, zwłaszcza CIS musi uwzględniać aspekt terytorialnego nasilenia się problemów wykluczenia społecznego i ubóstwa./ trwałóść podmiotu

27 Wsparcie dla zatrudnienia i usług rehabilitacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnościami
Uczestnictwa tych osób w otwartym rynku pracy dzięki dostępowi do usług asystenckich lub innych umożliwiających utrzymanie zatrudnienia i nabywanie nowych umiejętności społecznych i zawodowych (np. trener pracy).

28 Rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnienia w ramach ZAZ (zwiększenie liczby, wsparcie dotychczas zatrudnionych), której może towarzyszyć stymulacja do opuszczenia ZAZ w kierunku zatrudnienia w sektorze przedsiębiorczości społecznej z wykorzystaniem m.in. usług asystenckich

29 Okres zatrudnienia osób z niepełno - sprawnościami w ZAZ po zakończeniu realizacji projektu jest co najmniej równy okresowi zatrudnienia w ramach projektu, okres może być krótszy tylko jeśli ON znajdzie prace poza ZAZ.

30 Rehabilitacji zawodowej i społecznej w ramach WTZ z obowiązkową stymulacją do opuszczenia WTZ w kierunku zatrudnienia w ZAZ , w sektorze przedsiębiorczości społecznej lub na otwartym rynku pracy z wykorzystaniem usług asystenckich

31 Wsparcie w ramach WTZ odbywa się poprzez:
wsparcie nowych osób w istniejących WTZ usługami aktywnej integracji; wsparcie dotychczasowych uczestników WTZ nową ofertą wzbogaconą o usługi aktywnej integracji, w szczególności zawodowej.

32 Wsparcia w utrzymaniu zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami szczególnie w początkowym okresie zatrudnienia Wsparcie pracodawców (wyposażenie lub doposażenie stanowiska pracy)

33 W ramach aktywnej integracji nie są finansowane turnusy rehabilitacyjne, ale mogą stanowić wkład własny w projekcie.

34 WSPARCIE ROZWOJU USŁUG SPOŁECZNYCH ŚWIADCZONYCH W INTERESIE OGÓLNYM W RAMACH PI 9iv

35 Usługi do których dostęp jest ograniczony, istnieją deficyty,
Usługi w środowisku lokalnym, w ograniczonym zakresie w formie instytucjonalnej, Umożliwienie wsparcia dla usług instytucjonalnych w kierunku ich przekształcenia w usługi świadczone w społeczności lokalnej.

36 W ramach PI 9iv… USŁ. ASYSTENCKIE I OPIEKUŃCZE NAD OSOBAMI NIESAMODZIELNYMI; USŁ. DLA RODZINY I PIECZY ZASTĘPCZEJ; MIESZKANIA O CHARAKTERZE WSPIERANYM.

37 WSPARCIE ROZWOJU SEKTORA EKONOMII SPOŁECZNEJ W RAMACH PI 9v
PROJEKTY CERTYFIKOWANYCH OWES PROJEKT SYSTEMOWY ROPS

38 REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2012-2014

39 Cel tematyczny 9. Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją
9a Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych, 9i Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie, 9iv Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym, 9v Wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwienia dostępu do zatrudnienia.

40 Oś Priorytetowa 8 Integracja społeczna Priorytet Inwestycyjny działanie 8.1 konkursowe 9i działanie 8.2 (OPS/PCPR) systemowe działanie 8.3 zw. dost. do usł. społ 9iv Poddziałanie (OPS/PCPR) konkursowe w tym MOF Poddziałanie ZIT działanie 8.4 (OPS/PCPR) działanie OWES ES 9v działanie 8.6 ROPS ES

41 Priorytet inwestycyjny 9i
Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie

42 Do wsparcia w ramach priorytetu kwalifikują się osoby wykluczone społecznie lub zagrożone wykluczeniem społecznym oraz osoby zdefiniowanej jako oddalone od rynku pracy, z rozgraniczeniem: osoby sprofilowane jako oddalone od rynku pracy objęte zostaną PAI oraz otrzymają w pierwszej kolejności wsparcie pozwalające na ich integrację społeczną, co do zasady działaniami z zakresu aktywizacji zawodowej realizowanymi przez ops oraz pcpr w ramach PI 9i obejmowane będą osoby nieposiadające statusu osoby bezrobotnej i na dzień przystąpienia do projektu niemogące go nabyć (zgodnie z warunkami określonymi w odpowiednich przepisach prawa). Oznacza to, iż osoby posiadające status bezrobotnego w ramach PI 9i nie będą otrzymywać wsparcia w ramach działań realizowanych przez instytucje pomocy społecznej (ops, pcpr) w postaci aktywizacji zawodowej (będzie ono realizowane przez instytucje rynku pracy w ramach CT 8).

43 Jednocześnie w przypadku projektów realizowanych przez OPS/PCPR aktywizacja zawodowa osób nią objętych powinna następować przez wyspecjalizowane do tego instytucje rynku pracy, np. w ramach projektów o charakterze partnerskim lub też z udziałem podmiotów integracji społecznej np. Centrów Integracji Społecznej. Zastosowanie powyższego mechanizmu pozwoli na jednoznaczne uniknięcie nakładania się wsparcia przewidzianego w osi VII i osi VIII.

44 Typy projektów: zintegrowane oraz zindywidualizowane programy aktywizacji społeczno-zawodowej, zawierające w zależności od indywidualnych potrzeb m.in. elementy: pracy socjalnej, poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności społeczno-zawodowych umożliwiających docelowo powrót do życia społecznego, w tym powrót na rynek pracy i aktywizację zawodową, 229 Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata ,

45 poradnictwa specjalistycznego, w tym: poradnictwo prawne w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw lokatorów; poradnictwo rodzinne, obejmujące wsparcie rodziny naturalnej i zastępczej, opieki nad osobą niepełnosprawną, a także terapię rodzinną; poradnictwo psychologiczne, będą świadczone jako jeden z elementów szerszego, kompleksowego wsparcia zdefiniowanego na podstawie indywidualnej diagnozy uczestników projektów,

46 uczestnictwa w zajęciach Centrum Integracji Społecznej lub Klubie Integracji Społecznej,
zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową (w przypadku OPS i PCPR wyłącznie dla osób nieposiadających statusu osoby bezrobotnej), działań diagnostycznych i terapeutycznych dla dzieci z rodzin zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, z zaburzeniami komunikacyjnymi dysleksją i dyskalkulią dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

47 włączanie osób niepełnosprawnych w zajęcia na rzecz aktywizacji zawodowej, realizowane w warsztatach terapii zajęciowej poprzez finansowanie zajęć związanych z uczestnictwem w WTZ (w zakresie nie finansowanym przez PFRON) oraz działań na rzecz aktywnej integracji dotychczas nie oferowanych przez WTZ (np. zajęcia aktywizacyjne), stanowiących poszerzenie oferty WTZ, organizacja i finansowanie usług wspierających aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, w tym np. trenera pracy i/lub doradcy zawodowego, finansowanie programów zatrudnienia wspomaganego dla osób niepełnosprawnych, wsparcie działalności w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej, w szczególności prowadzonej przez takie podmioty jak Zakłady Aktywności Zawodowej, Kluby oraz Centra Integracji Społecznej, w tym rozwój i upowszechniania zatrudnienia wspieranego.

48 WAŻNE! Projekty systemowe - jeśli zadeklarują wszyscy
Wkład własny 15 % Dofinansowanie UE 85 % Cross – financing nie może przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.

49 Priorytet inwestycyjny 9iv Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej, jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym

50 Cel szczegółowy nr 1: Zwiększenie dostępności usług społecznych w szczególności usług środowiskowych, opiekuńczych oraz usług wsparcia rodziny i pieczy zastępczej dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym Cel szczegółowy nr 2: Zwiększenie dostępności usług zdrowotnych

51 Typy projektów w ramach celu szczegółowego nr 1:
rozwój środowiskowych form pomocy i samopomocy, działania profilaktyczne na rzecz prawidłowego funkcjonowania rodziny i odpowiedzialnego rodzicielstwa, w tym m.in. upowszechnianie usług rodzin wspierających, organizacja i finansowanie usług wsparcia i aktywizacji rodzin marginalizowanych, w tym usług asystenta rodzinnego, konsultantów rodzinnych, mediatorów,

52 rozwój placówek wsparcia dziennego poprzez tworzenie nowych i rozwój już istniejących placówek wsparcia dziennego w gminach i powiatach, usługi opiekuńcze i specjalistyczne dla rodziny w sytuacji, gdy członek rodziny jest osobą zależną (dziecko, osoba dorosła, osoba starsza) w wyniku choroby, niepełnosprawności, zaburzeń psychicznych, w przypadkach, gdy prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym wymaga wprowadzenia usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych w zakresie wynikającym z indywidualnej diagnozy,

53 wsparcie procesu deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej, w tym m. in
wsparcie procesu deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej, w tym m.in. poprzez: wsparcie rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej, w tym kształcenie i doskonalenie osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą (rodzin zastępczych, osób prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorek/dyrektorów placówek opiekuńczo – wychowawczych typu rodzinnego), poprawę dostępu do działań koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, wspieranie restrukturyzacji placówek instytucjonalnej pieczy zastępczej (w celu zmniejszania liczby dzieci oraz podwyższenia wieku dzieci umieszczanych w tych placówkach), wsparcie dla usług mieszkalnictwa wspomaganego (usługi w mieszkaniach treningowych i w mieszkaniach wspomaganych).

54 Typy projektów w ramach celu szczegółowego nr 2:
programy wczesnego wykrywania wad rozwojowych i rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych i zagrożonych niepełnosprawnością, wdrożenie działań zapewniających dostęp do usług zdrowotnych oraz podnoszenie umiejętności kobiet będących w ciąży, jak również młodych matek (w tym matek samotnych) i rodziców, zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, w zakresie radzenia sobie z opieką nad małym dzieckiem. (np. rozszerzenie zakresu działania szkół rodzenia i skupienie się również na kwestiach związanych z opieką nad Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata małym dzieckiem, kampanie informacyjne połączone z warsztatami, grupy wsparcia, grupy samopomocowe), szkolenia z zakresu opieki i rehabilitacji osób sprawujących opiekę nad osobami niesamodzielnymi, zależnymi (rodziny, opiekunowie prawni),

55 tworzenie i/lub funkcjonowanie wypożyczalni sprzętu pielęgnacyjnego, rehabilitacyjnego i wspomagającego w celu tworzenia warunków do opieki domowej, rozwój inicjatyw zwiększających dostęp do opieki środowiskowej, m.in. poprzez sfinansowanie dziennego czy też rodzinnego domu pomocy, usług asystenta osoby zależnej,

56 zapewnienie dostępu do opieki nad osobami starszymi i niesamodzielnymi (w tym instytucjonalnej, jeśli jest to uwarunkowane stanem zdrowia), w tym np. świadczeń geriatrycznych, ambulatoryjnych i stacjonarnych placówek geriatrycznych, rozwój opieki długoterminowej, finansowanie usług ochrony zdrowia psychicznego (opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień), w tym opieki psychiatrycznej i psychologicznej.

57 STRONY WWW rpo.podkarpackie.pl/rpo/ power.gov.pl

58 DZIĘKUJEMY