Praktyka EFS w nowym okresie programowania

Prezentacja na temat: "Praktyka EFS w nowym okresie programowania"— Zapis prezentacji:

1 Praktyka EFS w nowym okresie programowania 2007-2013
Artur Bartoszewicz Ekspert ds. funduszy europejskich Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan Warszawa, 13 stycznia r.

2 Identyfikacja i zarządzanie ryzykiem projektów finansowanych z funduszy strukturalnych

3 W KAŻDYM WYSTĘPUJĄ PROBLEMY
SKALA RYZYKA CO 12 PROJEKT UPADA CO 5 MA ISTOTNE KŁOPOTY W KAŻDYM WYSTĘPUJĄ PROBLEMY

4 Identyfikacja ryzyka projektów
I Ryzyko procedur obligatoryjność sztywność nieodwołalność II Ryzyko współpracy partnerstwa i modelu organizacyjnego lobbingu i grup nacisku III Ryzyko realizacyjne niedotrzymanie harmonogramu przekroczenie budżetu nieuzasadnione oszczędności

5 Jakie są fakty i mity o funduszach strukturalnych?

6 Europejska Strategia Zatrudnienia
Zwiększenie zatrudnienia i wzrost udziału osób aktywnych zawodowo jest jednym z głównych celów Unii Europejskiej. W czerwcu 1997 roku podpisany został Traktat Amsterdamski, który wprowadził do Traktatu Rzymskiego nowy rozdział, dotyczący zatrudnienia. Są to podstawy prawne Europejskiej Strategii Zatrudnienia (European Employment Strategy). Zawarto tam postanowienie, że kraje członkowskie określając i realizując politykę zatrudnienia zmierzać będą do realizacji wspólnych celów określonych w Strategii Zatrudnienia. Rada Unii Europejskiej zobowiązana jest, aby co roku dokonać oceny sytuacji na rynku pracy (na podstawie Wspólnego Raportu o Zatrudnieniu) i określić

7 Wytyczne w sprawie zatrudnienia (Employment Guidelines)
Na podstawie tych Wytycznych każdy kraj członkowski jest zobowiązany opracować Krajowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia (National Action Plan for Employment—NAP). Dokument ten prezentuje osiągnięcia danego kraju w dziedzinie zatrudnienia dokonane w minionym roku oraz planowane działania na rok przyszły. Jest podstawą przygotowania przez Komisję Europejską kolejnego Wspólnego Raportu o Zatrudnieniu. Rada UE uzyskała uprawnienia do kierowania do krajów członkowskich rekomendacji dotyczących realizowanej przez nie polityki zatrudnienia.

8 Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest głównym instrumentem wspierającym działania podejmowane w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia. W ramach ESZ, środki EFS przeznaczone są także na realizację Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL ukierunkowanej na przeciwdziałanie dyskryminacji i zwalczanie nierówności szans na rynku pracy.

9 Obszary wsparcia EFS Aktywną politykę rynku pracy
Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego Kształcenie ustawiczne Doskonalenie kadr gospodarki oraz rozwój przedsiębiorczości Zwiększanie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy

10 Beneficjenci SPO RZL Priorytet I
Na początku realizacji programu większość beneficjentów ponad 90% miało status osoby bezrobotnej, głownie młodzież do 25 i absolwenci. Istotna grupa to długotrwale bezrobotni prawie 30% W miarę czasu wzrastał udział kategorii zatrudnieni Podobnie działo się z niepełnosprawnymi Beneficjentami byli również pracownicy urzędów pracy oraz publicznych służb zatrudnienia Priorytet II Większość wsparcia skierowana do kadry oświatowej Była też możliwość skierowania wsparcia do właścicieli przedsiębiorstw i pracowników Priorytet III WUPy Poszczególne departamenty MPiPS, MRR, MEN, USC, PFRON, PARP, KM, KS, KOP, komórki audytu wewnętrznego, punkty informacyjno-doradcze, KOSzEFS, ROSzEFS

11 Beneficjenci SPO RZL 1.2, 1.3 i 1,5 Blisko ¾ poszukiwało pracy przed rozpoczeciem projektu Przyczyny bezrobocia – brak ofert pracy (85%), doświadczenia zawodowego (64%) oraz umiejętności oczekiwanych na rynku (56%) 61% brak sprecyzowanych oczekiwań wobec projektu Ocena projektu – pozytywne ponad negatywnymi 4/5 twierdzi, że udział w projekcie pomógł im rozwinąć cechy przydatne w poszukiwaniu pracy Pół roku po zakończeniu projektu – 52% pracowała, 3% prowadziła własną firmę, a 44% pozostawało bezrobotnymi.

12 ZPORR II priorytet 2.1 Rozwój umiejętności powiązanych z potrzebami rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionach M.in. Szkolenia podwyższające kwalifikacje, studia zawodowe 2.2 Wyrównanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne 2.3 Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa 2.4 Reorientacja zawodowa osób zagrożonych procesami restrukturyzacyjnymi 2.5 Promocja przedsiębiorczości M.in. Usługi szkoleniowe z zakresu zasad prowadzenia działalności gospodarczej 1.6 Regionalne Strategie Innowacji

13 Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL
inicjatywa EQUAL skierowana jest na ponadnarodową współpracę w zakresie promocji nowych środków przeciwdziałania bezrobociu, zapobiegania wszelkim formom dyskryminacji i nierówności na rynku pracy oraz wykluczeniu społecznemu projekty EQUAL dotyczą minimum dwóch państw UE w ramach partnerstwa i współpracy

14 Zasady wdrażania EQUAL
podejście tematyczne /8 ESZ + 1 azyl/ Partnerstwo na Rzecz Rozwoju zaangażowanie grup dyskryminowanych współpraca transnarodowa innowacyjność adaptacja rezultatów do głównego nurtu polityki

15 Doświadczenia projektodawców EFS
Przeszło 55% ocenia, że poprawne przygotowania aplikacji stwarza trudności Około 61% uznaje konieczność przedstawienia zabezpieczeń finansowych za poważne utrudnienie Obawiamy się utraty płynności – 51% boi się takiej sytuacji, zaś 26% stwierdza, że w przypadku opróżnień płatności realizacji projektu byłaby niemożliwa 32% ocenia weryfikacje formalną negatywnie, 28% pozytywnie Ocena merytoryczna - 30% pozytywnie, 27% negatywnie, 34% nie ma zdania

16 Stanowi to 80,4% alokacji finansowej na lata 2004-2006.
Doświadczenia Według stanu na koniec I półrocza 2006 roku w ramach SPO RZL na podstawie decyzji i umów o dofinansowanie realizacji projektów zatwierdzono do realizacji ponad 3 tys. projektów o łącznej wartości dofinansowania z EFS w wysokości ponad 4,6 mld PLN. Stanowi to 80,4% alokacji finansowej na lata

17 Jednak… … rozliczono tylko 415 projektów, których łączna wartość wydatków wyniosła niespełna 314,3 mln PLN, co stanowi 5,4% zobowiązań na cały okres programowania

18 Przyczyny tego stanu… Problemy finansowe
Problemy dotyczące systemu informatycznego Problemy proceduralne Problemy administracyjne Procedura legislacyjna Zamówienia publiczne Błędy i opóźnienia w dokumentacji przygotowywanej przez Beneficjentów Brak znajomości programu przez Beneficjentów, obławiająca się brakiem zainteresowania niektórymi narzędziami

19 Projekty szkoleniowe jako przedmiot zainteresowania Beneficjentów

20 Raport z badania sondażowego wśród małych i średnich firm w Polsce – Opinia – agencja badań rynku - Warszawa, listopad 2004

21 Trochę statystyki W 2005 roku z funduszy unijnych przeznaczonych na dofinansowanie szkoleń skorzystało 7% ogółu firm korzystających ze szkoleń. Branże, które w największym stopniu korzystały z funduszy unijnych na dofinansowanie szkoleń, to przede wszystkim branża produkcyjna (25%) a także oświata, nauka, kultura i służba zdrowia (22%). 7% wszystkich firm stara się o uzyskanie tych funduszy, a aż 24% zamierza wykorzystać tę możliwość. Wiedza o funduszach unijnych jest cały czas niewielka: 14% wszystkich firm przyznaje wprost, że nie wie o takiej możliwości a aż 20% nie umiało odpowiedzieć na to pytanie.

22 Nowy okres programowania… …nowe nadzieje i nowe szanse.

23 Wielkość środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności 2004-2006 i 2007-2013
Środki UE NPR NSS Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 40,5% 52,3% Europejski Fundusz Społeczny 15,9% 14,9% Fundusz Spójności 32,6% 32,8% Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (sekcja orientacji) 9,3% ----- Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa 1,7% RAZEM 12809,7 59533,0 Dane w mln EUR W okresie środki przeznaczone na rozwój wsi (Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich – mln) i obszarów zależnych od rybołówstwa (Europejski Fundusz Rybacki – 660,7 mln) wyłączone zostały z obszaru polityki spójności UE.

24 Podział środków UE na programy operacyjne Wielkość alokacji (mln EUR)
Program operacyjny Wielkość alokacji (mln EUR) Regionalne Programy Operacyjne 15 985,5 PO Infrastruktura i środowisko 21 275,2 PO Kapitał ludzki 8 125,9 PO Innowacyjna gospodarka 7 004,9 PO Rozwoju Polski Wschodniej 2 161,6 PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej 576,0 PO Pomoc techniczna 216,7 Bez uwzględnienia środków na rezerwę krajową 5% (EFRR i EFS – mln ), rezerwę na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków 1% (400,2 mln) oraz rezerwę wykonania 3% (1 786 mln)

25 Podział środków UE na programy operacyjne w ramach NSRO/NSS 2007-2013
PO Pomoc techniczna 0,4% Komponent regionalny 70% Komponent krajowy 30% Bez uwzględnienia środków na rezerwę krajową (5%), rezerwę na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków (1%) oraz rezerwę wykonania (3%) Źródło: MRR

26 Co z obszaru projektów szkoleniowych mogę sfinansować przy pomocy Funduszy Strukturalnych?

27 PO Kapitał Ludzki 2007-2013 Łącznie ponad 8,1 mld Euro
10 priorytetów realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym. Priorytety realizowane centralnie to: Zatrudnienie i integracja społeczna Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw Wysoka jakość edukacji odpowiadająca wymogom rynku pracy Szkolnictwo wyższe i nauka Dobre państwo Profilaktyka, promocja i poprawa stanu zdrowia społeczeństwa Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to: Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej Regionalne kadry gospodarki Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Aktywizacja obszarów wiejskich oraz Priorytet Pomoc techniczna. Komponent regionalny - wsparcie dla osób i grup społecznych, komponent centralny - na wsparcie dla struktur i systemów.

28 Przegląd wybranych typów projektów wskazanych do dofinansowania w ramach PO Kapitał Ludzki

29 DZIAŁANIE 1.1 WSPARCIE SYSTEMOWE INSTYTUCJI RYNKU PRACY
Rozwój ogólnopolskiego systemu szkoleń i doskonalenia kadr instytucji rynku pracy m.in. szkolenia w oparciu o programy opracowane na szczeblu centralnym, studia, studia podyplomowe, wizyty studyjne.

30 DZIAŁANIE 1.2 WSPARCIE SYSTEMOWE INSTYTUCJI DZIAŁAJĄCYCH W OBSZARZE POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
Schemat A rozwój krajowego systemu szkoleń tematycznych i specjalistycznych (szkolenia dotyczące kwestii o zasięgu krajowym) oraz doskonalenia kadr instytucji pomocy i integracji społecznej (m.in. poprzez szkolenia/kursy, doradztwo, studia, specjalizacje, studia podyplomowe, wizyty studyjne), Schemat B podnoszenie kwalifikacji kadr jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (m.in. poprzez szkolenia, doradztwo, studia i studia podyplomowe) w zakresie przygotowania osób odbywających karę pozbawienia wolności do zatrudniania i integracji ze społeczeństwem,

31 DZIAŁANIE 1.3 OGÓLNOPOLSKI PROGRAM INTEGRACJI I AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ
Schemat A Projekty aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowane do młodzieży w wieku lat kwalifikującej się do objęcia działaniami OHP, ze szczególnymi trudnościami w dostosowaniu się do warunków życia i pracy, w tym warsztaty i szkolenia. Schemat B Projekty służące modernizacji systemu szkolenia zawodowego więźniów, w tym modernizacja szkół więziennych, Schemat C Projekty wpierające integrację zawodową i społeczną osób przebywających w zakładach poprawczych Schemat D Projekty na rzecz społeczności romskiej, z zakresu integracji społecznej, zatrudnienia i edukacji. Schemat E ogólnokrajowe i ponadregionalne Projekty aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowane do osób niepełnosprawnych i ich otoczenia, identyfikacja i promocja najlepszych rozwiązań z zakresu pomocy i osobom niepełnosprawnym

32 DZIAŁANIE 2.1 ROZWÓJ KADR NOWOCZESNEJ GOSPODARKI
Schemat A ponadregionalne zamknięte Projekty szkoleń i doradztwa dla przedsiębiorców, lub grup przedsiębiorców przygotowane w oparciu o indywidualne strategie rozwoju firm, studia podyplomowe dla pracowników przedsiębiorstw delegowanych przez pracodawców, ponadregionalne otwarte Projekty szkoleń i doradztwa dla pracowników przedsiębiorstw delegowanych przez pracodawców Schemat B badania i analizy oraz upowszechnianie ich wyników oraz wymiana informacji Schemat C promowanie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w tym poprzez szkolenia, doradztwo, konferencje, seminaria i warsztaty dla kadr zarządzających, pracowników przedsiębiorstw i przedstawicieli partnerów społecznych (organizacji pracodawców, związków zawodowych lub innych przedstawicielstw pracowniczych)

33 DZIAŁANIE 2.2 WSPARCIE DLA SYSTEMU ADAPTACYJNOŚCI KADR
Wsparcie i rozwój instytucji, oraz ich sieci, świadczących usługi na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, w tym udzielających wsparcia finansowego, m.in. poprzez: podnoszenie kwalifikacji i umiejętności pracowników tych instytucji (m.in. szkolenia, studia, studia podyplomowe, doradztwo, wizyty studyjne, staże) podnoszenie kwalifikacji i umiejętności pracowników instytucji szkoleniowych (trenerów i wykładowców) w zakresie opracowywania programów, prowadzenia szkoleń oraz doradztwa dla kadry zarządzającej i pracowników przedsiębiorstw

34 DZIAŁANIE 3.1 WYSOKA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA W SYSTEMIE OŚWIATY
Opracowanie i upowszechnienie programów i materiałów dydaktycznych do kształcenia na odległość (w tym e-learningu) Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów dotyczących m.in. kształcenia w zakresie nauk ścisłych i technicznych, przedsiębiorczości oraz kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

35 DZIAŁANIE 5.1 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ
Pomoc doradcza i szkoleniowa dotycząca budowania i wykorzystywania narzędzi i standardów zarządzania zasobami ludzkimi w administracji rządowej szkolenia stacjonarne i na odległość kadr administracji rządowej, w tym: szkolenia generalne, szkolenia specjalistyczne, w tym w zakresie obsługi klienta, szkolenia informatyczne, w tym w zakresie świadczenia e-administracji, szkolenia językowe, szkolenia kadry kierowniczej,

36 DZIAŁANIE 5.2 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ
szkolenia stacjonarne i na odległość dla kadr administracji samorządowej, szkolenia specjalistyczne, w tym w zakresie obsługi klienta, szkolenia dla kadry zarządzającej

37 DZIAŁANIE 5.3 WYSOKA JAKOŚĆ USŁUG ŚWIADCZONYCH PRZEZ WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
Szkolenia kadr sektora sprawiedliwości, w szczególności: szkolenia specjalistyczne, w tym dotyczące etyki zawodowej oraz zasad udzielania informacji interesantom szkolenia informatyczne, szkolenia językowe szkolenia generalne, szkolenia kadry kierowniczej

38 DZIAŁANIE 5.5 PAŃSTWO PARTNERSKIE
Szkolenia i inne formy kształcenia skierowane do organizacji pozarządowych oraz partnerów społecznych w zakresie: współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, uzgadniania polityk publicznych oraz realizacji zadań publicznych, uczestniczenia organizacji pozarządowych oraz partnerów społecznych w procesach konsultacyjnych.

39 DZIAŁANIE 6.1 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU ZDROWIA POPRZEZ PROFILAKTYKĘ, PROMOCJĘ I EDUKACJĘ ZDROWOTNĄ OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM Szkolenie umiejętności osobistych, społecznych i zawodowych służących zdrowiu, m.in.: rozwiązywanie problemów uzależnień, zwłaszcza nadużywania alkoholu przez pracowników, poprzez szkolenia lekarzy medycyny pracy w problematyce alkoholowej, szkolenia kadry kierowniczej i pracowników nadzoru w kierunku wykrywania i postępowania z pijącymi pracownikami, propagowanie aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania.

40 DZIAŁANIE 6.2 POPRAWA STANU ZDROWIA PRACOWNIKÓW ZWIĄZANA Z OGRANICZENIEM WYSTĘPOWANIA CHORÓB ZAWODOWYCH ORAZ STOSOWANIEM REHABILITACJI ZAWODOWEJ Projekty służące ograniczaniu występowania chorób zawodowych, m.in.: szkolenia pracowników i pracodawców w zakresie świadomości ergonomicznej, szkolenia w zakresie poprawy relacji interpersonalnych, rozładowywania napięć i walki ze stresem w miejscu pracy.

41 DZIAŁANIE 6.3 DOSKONALENIE ZAWODOWE KADR MEDYCZNYCH SŁUŻĄCE WZROSTOWI ICH KONKURENCYJNOŚCI ORAZ PODNIESIENIE JAKOŚCI ZARZĄDZANIA W OCHRONIE ZDROWIA Kształcenie i doskonalenie zawodowe pielęgniarek i położnych, Kształcenie podyplomowe lekarzy, dentystów, farmaceutów, diagnostów laboratoryjnych i techników medycznych, Podnoszenie kwalifikacji kadry zarządczej Zakładów Opieki Zdrowotnej.

42 DZIAŁANIE 7.1 POPRAWA DOSTĘPU DO ZATRUDNIENIA ORAZ WSPIERANIE AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ W REGIONIE
szkolenia podnoszące i/lub uzupełniające kwalifikacje zawodowe.

43 DZIAŁANIE 7.2 WSPARCIE ORAZ PROMOCJA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I SAMOZATRUDNIENIA
Wsparcie dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą poprzez odpowiedni zestaw następujących instrumentów: doradztwo (indywidualne i grupowe) szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności gospodarczej.

44 DZIAŁANIE 7.4 BUDOWA OTOCZENIA SPRZYJAJĄCEGO AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ W REGIONIE
Projekty służące wzmocnieniu i rozwojowi publicznych służb zatrudnienia m.in. poprzez szkolenia, doradztwo, badania rynku pracy.

45 DZIAŁANIE 8.1 ROZWÓJ PRACOWNIKÓW I PRZEDSIĘBIORSTW W REGIONIE
Schemat A szkolenia zamknięte (ogólne i specjalistyczne) oraz doradztwo związane ze szkoleniami dla kadr zarządzających i pracowników przedsiębiorstw, szkolenia otwarte (ogólne i specjalistyczne) oraz doradztwo związane ze szkoleniami dla kadr zarządzających i pracowników adresowane regionalnie do osób i podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, w zakresie m.in.: zarządzania, identyfikacji potrzeb w zakresie kwalifikacji pracowników, organizacji pracy, zarządzania BHP, elastycznych form pracy, szkolenia skierowane do osób pracujących, które z własnej inicjatywy są zainteresowane nabyciem nowych, uzupełnianiem lub podwyższaniem kwalifikacji i umiejętności (z wyłączeniem uzupełniania wykształcenia formalnego). Schemat B szkolenia przekwalifikowujące i usługi doradcze w zakresie wyboru nowego zawodu i osiągnięcia nowych umiejętności zawodowych (w tym indywidualne plany działań i pomoc w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia).

46 DZIAŁANIE 9.3 ROZWÓJ REGIONALNYCH OŚRODKÓW AKADEMICKICH
Wsparcie dla działalności akademickich biur karier w zakresie: organizacji kursów i szkoleń, szkolenia pracowników akademickich biur pracy w zakresie doradztwa i poradnictwa zawodowego.

47 DZIAŁANIE 9.4 UPOWSZECHNIENIE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO
Programy skierowane do osób dorosłych zainteresowanych uzupełnieniem lub podwyższeniem swoich kwalifikacji w formach szkolnych (na poziomie ogólnym i zawodowym). Rozwój innowacyjnych form kształcenia ustawicznego, w tym również w formie e-learningu.

48 DZIAŁANIE 9.5 WYSOKO WYKWALIFIKOWANE KADRY SYSTEMU OŚWIATY
Studia podyplomowe i kursy doskonalące dla nauczycieli w zakresie zgodnym z lokalną i regionalną polityką edukacyjną (w tym przygotowanie do nauczania drugiego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć). Studia wyższe dla nauczycieli zainteresowanych podwyższeniem lub uzupełnieniem posiadanego wykształcenia. Studia podyplomowe, kursy i szkolenia oraz inne formy podwyższania kwalifikacji pracowników placówek kształcenia ustawicznego, praktycznego i doskonalenia zawodowego. Programy przekwalifikowania nauczycieli szkolnych w związku ze zmieniająca się sytuacją demograficzną (niż szkolny) w kierunku kształcenia ustawicznego (osób dorosłych). Studia podyplomowe i kursy doskonalące dla nauczycieli i pracowników administracji oświatowej w zakresie organizacji, zarządzania, finansowania oraz monitoringu działalności oświatowej.

49 Wdrażanie projektów współpracy ponadnarodowej i projektów innowacyjnych
W ramach PO KL przewiduje się realizację projektów innowacyjnych, nastawionych na poszukiwanie nowych, lepszych, efektywniejszych sposobów rozwiązywania problemów na rynku pracy. W ramach tych projektów możliwe jest też wspieranie nietypowych grup docelowych lub poszukiwanie rozwiązań nowych problemów na rynku pracy. Projekty innowacyjne obejmować będą kilka faz: analizę problemu i określenie propozycji nowych, innowacyjnych rozwiązań, testowanie wypracowanych rozwiązań, analizę rzeczywistych rezultatów testowanego rozwiązania, opracowanie finalnego produktu. Realizacja projektów we współpracy ponadnarodowej możliwa będzie dla pojedynczych projektów, grup projektów, regionów oraz instytucji zaangażowanych we wdrażanie PO KL.

50 Inne źródła finansowania projektów szkoleniowych w ramach Programów Operacyjnych
PO Pomoc Techniczna PO Innowacyjna Gospodarka PO Infrastruktura i Środowisko 16 RPO

51 PO Pomoc Techniczna Przykłady: Priorytetu 1: Sprawna realizacja NSRO
m.in.: stałe podnoszenie kwalifikacji pracowników poprzez szkolenia, seminaria, warsztaty, kursy i kontynuację kształcenia (…) Priorytet 2: Komunikacja i promocja m.in.: – organizowanie konferencji i seminariów promocyjnych; tworzenie funduszy grantów na działania z zakresu informacji i promocji NSRO.

52 PO Innowacyjna Gospodarka
Przykłady: 3.3 Tworzenie systemu ułatwiającego inwestowanie prywatnych oszczędności w MSP m.in.. organizacji, rozwoju i utrzymania platform wymiany doświadczeń w zakresie potencjalnych inwestycji, przeznaczonych dla potencjalnych i obecnych inwestorów (konferencje, seminaria, warsztaty), 5.1 Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym m.in.: szkolenia dotyczące podnoszenia jakości zarządzania strukturą organizacyjną powiązania kooperacyjnego (doradztwo, koszty operacyjne, dofinansowanie poszukiwania przedsiębiorstw do udziału we współpracy, szkolenia niezbędne do nawiązania i prowadzenia współpracy); 5.4 Dyfuzja innowacji m.in..: projekty dotyczące upowszechnienia wiedzy na temat korzyści wynikających z ochrony własności intelektualnej w przedsiębiorstwach (w tym projekty promocyjne i informacyjne, mające na celu wzrost świadomości korzyści płynących z ochrony własności przemysłowej oraz ochrony praw autorskich i pokrewnych a także projekty informacyjne dotyczące metod i możliwości ochrony własności przemysłowej oraz ochrony praw autorskich i pokrewnych). 6.1 Paszport do eksportu m.in.. szkolenia w zakresie eksportu i sprzedaży na JRE

53 PO Infrastruktura i Środowisko
Przykład: Priorytet V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych m.in.: ogólnopolskie lub ponadregionalne Projekty szkoleniowe lub programy aktywnej edukacji dla wybranych grup społecznych i zawodowych mające na celu podnoszenie kwalifikacji i kształtowanie świadomości w zakresie zrównoważonego rozwoju, kampanie informacyjno-promocyjne dotyczące wybranych aspektów środowiska i jego ochrony (…).

54 (ang. cross-financing)
Zasada elastyczności (ang. cross-financing) IZ danego PO może dopuścić sytuację w której katalog poniesionych wydatków współfinansowanych przez określony fundusz może zostać poszerzony o wydatki kwalifikowane w ramach innego funduszu. Wartość tego rodzaju poniesionych wydatków nie może stanowić jednak więcej niż 10% kosztów kwalifikowanych, refundowanych na poziomie priorytetu danego programu operacyjnego (taka możliwość dotyczy jedynie EFRR i EFS). W przypadku EFS IZ PO może podnieść procentową wartość kosztów kwalifikowanych do 15%.

55 Jak przygotować dobry projekt, czyli zarządzanie projektem wg. PCM

56 Sposoby myślenia o funduszach
Roszczeniowy „Błagalny” Projektowy

57 Co to jest projekt ? Projektem nazywamy przedsięwzięcie, które posiada następujące cechy: służy realizacji określonego celu posiada skoordynowane i wzajemnie powiązane ze sobą działania jest ograniczone w czasie (ma określony początek i koniec), oraz posiada określony budżet i zasoby ma wyjątkowy charakter

58 Służy realizacji określonego celu
Projekt ma swój początek i koniec = stanowi pewną zamkniętą całość Nie realizujemy go tylko dla samej realizacji Projekt jest zawsze częścią większego planu (programu)

59 Posiada skoordynowane i wzajemnie powiązane ze sobą działania
Realizacja projektu wymaga podejmowania określonych działań Niektóre z nich są ze sobą powiązane w ten sposób, że podjęcie jednego wymaga zakończenia innego Są też działania, które można prowadzić równolegle Im więcej powiązanych działań tym bardziej złożony i trudniejszy jest projekt

60 Jest ograniczone w czasie oraz posiada określony budżet i zasoby
jasno określony początek i koniec harmonogram - narzędziem które pomaga pilnować czasu trwania projektu przypisany określony budżet i zasoby (ludzkie, materiałowe), które określają jego ramy

61 Ma wyjątkowy charakter
Projekt jest przedsięwzięciem którego nie realizujemy codziennie Jest przedsięwzięciem dużym, o określonym stopniu trudności i zwykle nie jest przedsięwzięciem powtarzalnym

62 Czasu nie da się dokupić Czasu nie da się zgromadzić na zapas
Czas jest dobrem... Czasu nie można cofnąć Czasu nie da się dokupić Czasu nie da się zgromadzić na zapas Czas to pieniądz

63 Harmonogram działań to narzędzie:
Planowania Kontroli/ monitorowania Zarządzania

64 Plan realizacji projektu
Zbudowanie sekwencji czynności służy opracowaniu harmonogramu projektu, jednego z podstawowych dokumentów planistycznych. Budowa sekwencji czynności wymaga: określenia zasadniczych działań zdefiniowania kolejności ich realizacji określenia czasu potrzebnego do wykonania każdego z działań

65 Harmonogram

66 Opracowanie budżetu projektu
Formalny układ budżetu jest różny w zależności od konkretnego projektu i związanych z nim wymagań. Na koszty projektu zwykle składają się następujące pozycje: Bezpośrednie koszty pracy wraz z narzutami Inne koszty bezpośrednie (materiały i usługi) Koszty ogólne

67 Wdrażanie projektu Organizacja zespołu realizującego projekt
Budowanie tożsamości zespołu Nadzorowanie wdrożenia projektu Monitoring Ewaluacja

68 Realizacja projektu Zawsze istnieją różnice między planem a przebiegiem realizacji Nie chodzi o to aby ich uniknąć, ale aby pozostawały pod stałą kontrolą

69 Cykl projektu wg UE* *„Manual Project Cycle Management” European Commission – EuropeAid Co-operation Office, 2003.

70 Programowanie Stanowi ono punkt wyjścia w procesie realizacji projektu. Jest to etap, na którym w oparciu o analizę zagrożeń i możliwości identyfikuje się ogólne grupy projektów, których realizacja przyczyni się do poprawy sytuacji na danym obszarze problemowym. Programowanie dokonywane jest przede wszystkim w oparciu o analizy priorytetów społeczności lokalnej oraz informacje zawarte, między innymi, w takich dokumentach, jak strategie rozwoju.

71 Identyfikacja - kroki Przegląd zgłoszonych propozycji projektów
Selekcja projektów według przyjętych kryteriów oceny i wskazanie projektów dla których powinny zostać sporządzone dokładniejsze studia, potwierdzające celowość ich realizacji.

72 Formułowanie Projekty, które zostały zidentyfikowane w poprzednim etapie, są szczegółowo analizowane pod kątem efektywności ich realizacji (szczególnie technicznej i finansowej). W formułowaniu konkretnych projektów bierze udział szerokie grono osób, instytucji i organizacji, które będą ich późniejszymi beneficjentami.

73 Finansowanie - montaż Przedłożone wnioski są weryfikowane przez programy i fundusze pomocowe. Następnie podejmowana jest ostateczna decyzja dotycząca zakresu współfinansowania projektu ze strony instytucji udzielających wsparcia finansowego. W dalszej kolejności podpisywane są stosowne umowy oraz sporządzany jest końcowy montaż finansowy projektu.

74 Wdrożenie Jest to etap, który polega na uruchomieniu wszystkich procedur, w wyniku których projekt zostanie zakończony. Wyróżniamy tu, między innymi, następujące czynności: wyłonienie wykonawcy projektu nadzór nad wykonaniem oddanie obiektu do użytkowania. W trakcie wdrażania projektu prowadzony jest ciągły jego monitoring, mający na celu zakończenie wszystkich działań zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem rzeczowo-finansowym.

75 Ocena Porównujemy tutaj zgodność otrzymanych rezultatów z założeniami przyjętymi na etapie programowania i identyfikacji oraz osiągalność przewidywanych celów bezpośrednich i ogólnych projektu. Etap ten bardzo często prowadzi także do identyfikacji nowych projektów.

76 Strony kontraktu

77 Schemat zarządzania projektem Identyfikacja Projektu Matryca projektu
Diagnoza stanu Analiza problemów celów ścieżek podmiotów Matryca projektu Cele i rezultaty Wpływ otoczenia W skaźniki osiągnięcia Weryfikacja wskaźników Plan operacyjny Harmonogram działań Budżet, źródła finansowania ekonomiczno - finansowa Bieżąca kontrola organizacyjny Ewaluacja Przeplanowanie M+E Koniec Wdrażanie Cykl planowania

78 Matryca logiczna projektu

79 Matryca logiczna - 1 Jest narzędziem pracy dla kadry kierowniczej agencji finansujących projekt i dla kadry realizującej projekt Pomaga w procesie tworzenia szkicu projektu Pomaga w nadzorowaniu projektu przez agencje finansujące Skupia uwagę na realizacji projektu, a zespołowi realizującemu pozwala skupić się na celu i rezultatach projektu

80 Matryca logiczna - 2 Definiuje nadrzędny cel projektu
Definiuje do czego dążymy w projekcie Identyfikuje kluczowe rezultaty projektu Grupuje działania niezbędne do osiągnięcia rezultatów Używa wskaźników Identyfikuje sposoby weryfikacji osiągnięć projektu Identyfikuje obszary ryzyka zewnętrznego

81 Etapy konstruowania projektów
Metoda I – od Analizy SWOT do Logframe SWOT I – Mocne i słabe strony SWOT II – Szanse i zagrożenia SWOT III – Tworzenie strategii

82

83

84

85 Etapy konstruowania projektów
Metoda II – wg. PCM ETAP I – analiza podmiotów ETAP II – analiza problemów ETAP III – analiza celów ETAP IV – analiza ścieżek ETAP V – matryca logiczna projektu

86

87

88 Measurable (mierzalny) Achievable/available (dostępny)
CEL powinien być: Specific (konkretny) Measurable (mierzalny) Achievable/available (dostępny) Realistic (realistyczny) Timed (określony w czasie)

89 Drzewo problemów - przykład

90 Drzewo celów - przykład

91 Analiza ścieżek dojścia
Firmy autobusowe nie mają wpływu na poprawę stanu dróg - jest to uwarunkowanie zewnętrzne Po analizie wyłoniły się dwie oczywiste drogi: Wariant 1: Lepsi kierowcy Wariant 2: Lepsze autobusy

92 Matryca logiczna - przykład
Cel szerszy: Wysoki poziom usług dla pasażerów autobusów Wskaźniki: - 90% wyjazdów z mniejszym opóźnieniem niż 5 min. - Akcje przedsiębiorstwa przewozowego zwyżkują Założenia: Pasażerowie nadal korzystają z usług przedsiębiorstwa przewozowego Cel szczegółowy: Zredukowana częstotliwość wypadków autobusów - Mniej niż X wypadków rocznie po 12 miesiącach - Mniej niż Y poważnie rannych po 12 miesiącach Poprawiony stan dróg Rezultaty: Przeszkoleni kierowcy X nowych jeżdżących pojazdów Warsztat naprawczy odpowiednio wyposażony Wdrożone zasady serwisowania autobusów Wyliczone produkty i opisane produkty Przeszkoleni kierowcy pozostają w przedsiębiorstwie przewozowym

93 Matryca Logiczna – przykład cd.
Produkty: Przeprowadzone szkolenia Zakupione nowe autobusy Zakupione narzędzia oraz części zamienne Opracowane procedury serwisowania autobusów Wkład: Instruktorzy/ szkoleniowcy przez X miesięcy Fundusze na nowe autobusy Fundusze na narzędzia i części zamienne Instruktor ds. serwisu na Y miesięcy Założenia: Narzędzia i części zamienne dostarczane są na czas

94 ZAPAMIĘTAJ Równie ważny jak wynik (wypełniona tabela) jest sam proces konstruowania matrycy

95 Etapy konstruowania projektu operacyjnego (oferty)
ETAP I – zoperacjonalizowanie celów ETAP II – harmonogram ETAP III - budżet

96 Matryca logiczna projektu (rozbudowana)

97 Wskaźniki powinny być:
trafne dostosowane do charakteru projektu oraz oczekiwanych efektów mierzalne wyrażone w wartościach liczbowych, procentowych lub binarnie wiarygodne niezależne, reprezentatywne i możliwe do łatwej weryfikacji dostępne łatwe do uzyskania Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty oraz Instytucje Zarządzające programami operacyjnymi wraz z ich Komitetami monitorującymi prowadzą monitoring w oparciu o ilościowe i jakościowe informacje z realizacji projektów, działań, priorytetów i programów, zgodnie z art. 36 Rozporządzenia Rady Nr 1260/1999. Mierzeniu postępu realizacji oraz ocenie efektywności wdrażania w ujęciu rzeczowym i finansowym służą fizyczne i finansowe wskaźniki (baseline indicators), które zostały określone w Podstawach Wsparcia Wspólnoty oraz w poszczególnych programach operacyjnych. Docelową, merytoryczną podstawą systemu wskaźników jest układ celów Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Wskaźniki zostały ułożone w sposób hierarchiczny, odpowiadający sekwencji celów (od najbardziej ogólnych do szczegółowych), zgodnie z zasadą im wyższy poziom procedury programowania i bardziej generalny cel wdrażania, tym mniejsza liczba wskaźników oraz ich bardziej ogólny i uniwersalny charakter. Na niższych poziomach procedury programowania (priorytety i działania) monitoring jest prowadzony za pomocą niezależnych, ale wysoce zintegrowanych wskaźników podstawowych, odpowiadających: Þ     trzem kategoriom interwencji na poziomie priorytetów: rozwojowi i modernizacji otoczenia produkcyjnego, zatrudnieniu i zasobom ludzkim oraz infrastrukturze służącej wzrostowi gospodarczemu; Þ     grupom problemów na poziomie działań. Kryteria doboru wskaźników uwzględniają reguły rekomendowane przez Komisję Europejską (trafność, stosowność, dostępność, wiarygodność, mierzalność, porównywalność). Wymóg ten wprowadza następujące warunki: Þ     mała liczba wskaźników, rosnąca w miarę schodzenia na niższy poziom analiz, Þ     dostępność wskaźników w systemie statystyki państwowej lub wprowadzenie ich do ewidencji za pomocą niewielkich nakładów finansowych i organizacyjnych, Þ     cykliczność pomiaru wartości danego wskaźnika w krótkich odstępach czasowych, Þ     reprezentatywność wskaźników dla pewnego zbioru zjawisk społeczno-gospodarczych, Þ     przystępność i łatwość interpretacji wskaźników dla analiz i podejmowania decyzji, Þ     przydatność w procesie programowania, rozumiana jako operowanie wskaźnikami zgeneralizowanymi, nie opisującymi sytuacji szczegółowych. Uniwersalny zestaw wskaźników podstawowych pozwala na porównywanie przebiegu przedsięwzięć o podobnym charakterze w ramach różnych programów operacyjnych. Trzy kategorie wskaźników: produktu, rezultatu i oddziaływania, zestawiane są każdorazowo z wymiernymi (mierzonymi wielkością nakładów finansowych czy materialnych oraz liczbą zaangażowanych osób) nakładami na realizację projektu, działania, priorytetu czy programu. Prezentowane wskaźniki podstawowe (w układzie kategorii interwencji funduszy strukturalnych na poziomie kodu dwucyfrowego) mogą być użyte, przy zastosowaniu odpowiedniej agregacji, na każdym poziomie systemu monitorowania od pojedynczego projektu, aż po program operacyjny. Wskaźniki podstawowe uzupełniane są konstruowanymi – w zależności od potrzeb – w ramach programów operacyjnych, wskaźnikami dodatkowymi, w tym także dotyczącymi programów rozwoju wsi (finansowanych z Europejskiego Funduszu Orientacji Gwarancji Rolnej, Rozporządzenie Rady Nr 1257/1999), programów rozwoju rynku pracy i zasobów ludzkich (finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego, Rozporządzenie Rady Nr 1784/1999) oraz działań w zakresie rybołówstwa (finansowanych w ramach FIFG, Rozporządzenie 366/01). Wskaźniki dodatkowe odzwierciedlają specyfikę konkretnych projektów, działań czy priorytetów, trudną do uchwycenia przy pomocy wskaźników podstawowych. Bazą informacji statystycznej zbieranej na potrzeby wskaźników monitorowania są źródła statystyki państwowej. Konieczne jest jednak wspieranie danych statystyki państwowej poprzez zamawiane badania, próby i ankiety (w szczególności w przypadku wskaźników oddziaływania). Ocena wielkości środków potrzebnych na uruchomienie tego typu przedsięwzięć w każdym z programów operacyjnych stanowi jeden z elementów programu operacyjnego Pomoc techniczna. Częstotliwość pomiaru (a tym samym raportowania) wskaźników jest różna w zależności od kategorii wskaźnika (produkt, rezultat, oddziaływanie) i od poziomu w strukturze wdrażania. Bazowym okresem, wobec którego porównywane są zmiany wskaźników jest rok (lub jego ostatni kwartał) poprzedzający rok, w którym rozpoczęto wdrażanie programu, priorytetu, działania czy projektu. W zależności od potrzeb, pomiary wskaźników w podstawowych okresach mogą być dokonywane w krótszych (niż rok) okresach oraz agregowane do okresów dłuższych. Podstawowe częstotliwości pomiaru wskaźników zostaną określone w Uzupełnieniach Programów. Dokumenty te są dostępne na stronach internetowych właściwych ministerstw.

98 Rodzaje wskaźników: wkładu (input) produktu (output)
rezultatu (result) oddziaływania (impact)

99 Logika interwencji projektu
Oddziaływanie (długoterminowe efekty) Cele ogólne Rezultaty (bezpośrednie i natychmiastowe efekty) Cele cząstkowe Cele projektu Produkty (dobra i usługi) Cele operacyjne Działania (activities) Wkład

100 Zamknięcie projektu Spotkanie z zespołem realizującym projekt
Ocena jego pracy Podsumowanie projektu Przekazanie sprzętu Skompletowanie dokumentacji projektu oraz jej archiwizacja Beneficjent końcowy będący Ostatecznym odbiorcą zobowiązany jest prowadzić oddzielną księgowość dla działań finansowanych ze środków strukturalnych lub wykorzystywać do tego odpowiednie kody księgowe. Do obowiązków Beneficjenta należy również gromadzenie wszystkich dowodów księgowych dotyczących operacji prowadzonych w związku z realizacją projektu. Wszelka dokumentacja związana z realizacją projektu powinna być przechowywana przez Beneficjenta przez przynajmniej 3 lata od daty ostatniej płatności w projekcie. W okresie programowym ostateczny termin ubiegania się o płatność końcową upływa w 2009 r., stąd wymóg przechowywania dokumentów obowiązuje do 2012 r., o ile przepisy krajowe nie zakładają dłuższego okresu przechowywania dla poszczególnych rodzajów dokumentów.

101 Utrzymanie rezultatów projektu
Warto stworzyć odpowiednią strukturę organizacyjną lub powierzyć konkretnej osobie zadania związane z utrzymaniem rezultatów projektu na osiągniętym poziomie. Daje to trwałość efektów projektu.

102 Przygotowanie wniosku aplikacyjnego do EFS

103 Co powinno być wzięte pod uwagę podczas przygotowywania wniosku
Najważniejszą kwestią jest przygotowanie spójnego projektu, z czym wiąże się przygotowanie pięciostronicowego streszczenia. Wniosek musi być zgodny z celemi zawartymi w zaproszeniu do składania wniosków przez organizatora (beneficjenta końcowego); Wniosek musi dotyczyć konkretnych (i udokumentowanych) potrzeb; Wniosek musi mieć ściśle określową grupę odbiorców docelowych (beneficjentów końcowych); Wniosek musi być przygotowany przy współudziale wszystkich podmiotów zainteresowanych (partnerstwo);

104 Co powinno być wzięte pod uwagę podczas przygotowywania wniosku c.d.
Cele projektu muszą być przejrzyste, realistyczne i specyficzne dla danego projektu Wniosek musi ściśle określać typy zadań, plan ich wykonania, obowiązki wykonawców i metodę wdrażania; Konieczne jest określenie realistycznych oczekiwań co do wyników projektu; Zasady zarządzania muszą być jasne i akceptowane przez wszystkich partnerów/ wykonawców; Koszty projektu muszą być dokładnie wyliczone na podstawie faktycznych kosztów przedsięwzięcia;

105 Co powinno być wzięte pod uwagę podczas przygotowywania wniosku c.d.
Należy pamiętać, że wniosek zawiera informacje, które z jednej strony będą kryterium wyboru projektu do finansowania z EFS, a z drugiej strony będą służyły za podstawę umowy zawartego/tej między IW a podmiotem składającym wniosek. Mówiąc wprost, to co wpiszemy do formularza wniosku będzie musiało zostać wykonane i my będziemy za to odpowiadać, dlatego też powinniśmy się upewnić, że projekt jest sensowny i że poradzimy sobie z zadaniami i działaniami, które należy podjąć oraz z procedurami administracyjnymi.

106 Co powinno być wzięte pod uwagę podczas przygotowywania wniosku c.d.
Środki z EFS mogą zostać cofnięte lub wstrzymane, jeśli nie spełnimy tego, do czego się zobowiązaliśmy, lub jeśli wydamy pieniądze na cele nie wymienione we wniosku, co jest uznane za wydatki nie kwalifikujące się do dofinansowania.

107 Kryteria wyboru projektu
Wnioskodawcy muszą opracowywać wnioski w kontekście kryteriów kwalifikowalności, odnoszących się do danego programu / Priorytetu / Działania. Nie dostosowanie się do danych kryteriów wyboru zwykle powoduje, że wniosek nie przechodzi nawet przez etap oceniania i zostaje odrzucony. Prócz zwracania uwagi na kryteria kwalifikowalności, niezmiernie ważne jest, by wnioskodawca starannie i uważnie przeanalizował kryteria wyboru projektu, które zostaną wykorzystane podczas oceny wniosku. Nie dostosowanie się do kryteriów wyboru projektu zwykle powoduje, ze choć wniosek zostanie oceniony, nie zostanie przyjęty i zatwierdzony.

108 Ocena aplikacji Każde działanie wskazuje odpowiednie kryteria selekcji i proces oceny Formalne kryteria selekcji odzwierciedlają dobre praktyki i formalne wymagania programu: Kompletność wniosku, „kwalifikowalność” wnioskodawcy, konsekwentne stosowanie kryteriów związanych ze specyfiką programu. Kryteria merytoryczne i techniczne również są określone dla każdego działania, tworząc podstawę oceny. Dlatego muszą być dokładnie rozważone w czasie przygotowanie wniosku

109 Kwalifikowalność projektów
czy dany typ projektu i sam Beneficjent kwalifikuje się do wsparcia w ramach danego Działania, czy projekt spełnia zasady kwalifikowalności określone w Uzupełnieniu Programu: zasady formalne i merytoryczne, w szczególności, czy beneficjenci ostateczni są kwalifikowalni w ramach danego Działania, zasady szczegółowe dla danego działania, czy wszystkie wydatki uwzględnione w projekcie kwalifikują się do wsparcia.

110 Ogólne warunki kwalifikowalności wydatków
wydatki te są niezbędne do realizacji projektu, a więc mają z nim bezpośredni związek; są rzetelne i można je zweryfikować; zostały zaplanowane w budżecie (we wniosku o dofinansowanie realizacji projektu) zgodnie z obowiązującymi przepisami; spełniają wymogi efektywnego zarządzania finansami, w szczególności osiągania wysokiej jakości za daną cenę (w takiej sytuacji ważne jest, aby przechowywać wszelkiego rodzaju kalkulacje porównawcze wskazujące na racjonalność wydatków, np. przy dokonywaniu wydatków sprzętowych); są poparte stosownymi dokumentami; nie są zakazane na mocy obowiązujących przepisów.

111 Promowanie i lobowanie projektu
Najważniejszym elementem decydującym o powodzeniu jest dołożenie wszelkich starań, aby projekt posiadał dobrą strukturę oraz aby wniosek wyraźnie wskazywał na spełnianie kryteriów kwalifikowalności i kryteriów wyboru. Projekty, które nie odpowiadają powyższym założeniom, powinny zostać odrzucone, niezależnie od tego, jak dobre mają public relations czy działania promocyjne! Najlepszym sposobem zapewnienia sobie otrzymania funduszów na drugi projekt, jest zakończony powodzeniem pierwszy projekt.

112 Promowanie i lobowanie projektu
Należy jednak pamiętać, że przez proces weryfikacji, wyboru i oceny przechodzić będzie prawdopodobnie bardzo dużo wniosków. Prawdopodobnie też środki, o jakie starać się będą uprawnieni wnioskodawcy, znacznie przewyższą te dostępne. Proces oceniania i wyboru będzie więc polegał na dużej rywalizacji i choć kierują nim jasne, obiektywne zasady, wnioskodawcy mogą zastanowić się nad podjęciem inicjatyw w kierunku promowania swych wniosków, aby miały one większą szansę na powodzenie. Ważne jest więc określenie, co robić, a czego nie, w ramach czynności promujących w kontekście wyboru projektu do finansowania przez EFS.

113 Promowanie i lobowanie projektu
Co robić a czego nie W ŻADNYM wypadku nie oferować łapówek Nie kontaktować się bezpośrednio z ekspertami lub urzędnikami w sposób, który jest nielegalny, nieetyczny, niewłaściwy . Musimy mieć pewność, ze rozumiemy proces oceny projektu Zaangażować wszystkich potencjalnych zainteresowanych (tzw. ważnych uczestników projektu) od samego początku Jeśli nie jesteśmy czegoś pewni, nie zgadujmy, tylko pytajmy Zapewnijmy promocję naszej organizacji

114 Promowanie i lobowanie projektu
Wziąć pod uwagę promocje obszaru, potrzeby czy możliwości, którymi zajmie się projekt. Należy podejmować działania promocyjne i podnoszące świadomość Metody promocji musza być starannie wybrane Role i odpowiedzialność za działania promocyjne bezpośrednio lub pośrednio związane z projektem muszą być jasno zdefiniowane

115 Promowanie i lobowanie projektu
Należy zrozumieć proces oceny i etapy, na jakich można mieć na niego wpływ, a na jakich nie można. Nie wolno podejmować żadnych nielegalnych działań ani czynności wbrew zasadom funduszy strukturalnych. Wizerunek i reputacja organizacji mają duże znaczenie przy wyborze projektu. Kreowanie ich jest jednak procesem długotrwałym, dlatego też zwlekanie aż do chwili złożenia wniosku może sprawić, że będzie za późno. Akcja promocyjna nie powinna zakończyć się po tym, jak zakończy się proces oceny wniosku. Jeśli zostanie on przyjęty, należy przemyśleć strategię promocyjną w okresie wdrażania, ponieważ to zapewnia trwałe podstawy dalszych sukcesów.

116 Systemowe wymogi CZY PROJEKT:
odpowiada celom konkursu ogłoszonym przez Beneficjenta Końcowego? sprzyja polityce spójności? jest zgodny z politykami horyzontalnymi i prawem zamówień publicznych? jest zgodny z krajowymi, regionalnymi i lokalnymi dokumentami strategicznymi? jest powiązany z innymi projektami realizowanymi z innych środków?

117 Lista kontrolna CZY PROJEKT:
odpowiada zidentyfikowanym i udokumentowanym potrzebom? ma ściśle określonych odbiorców docelowych? został przygotowany przy udziale wszystkich zainteresowanych partnerów? ma zdefiniowane cele i czy są one SMART? dokładnie opisuje działania, harmonogram, odpowiedzialność, sposób ich realizacji? ma zestaw działań logicznie powiązanych?

118 Lista kontrolna CZY PROJEKT: określa produkt? określa rezultaty?
określa oddziaływanie? czy są one powiązane, mierzalne i weryfikowalne?

119 Lista kontrolna CZY PROJEKT
ma system zarządzania i czy jest on akceptowany przez wszystkich partnerów? ma budżet z podziałem na koszty kwalifikowalne i niekwalifikowalne oraz źródła finansowania i kwoty wkładu? opisuje montaż finansowy wkładu? ma rzetelnie wyliczone koszty? generuje znaczące zyski lub nie generuje ich? zapewnia trwałość efektu?

120 Lista kontrolna CZY PROJEKT ma dokumentację, która umożliwi ocenę merytoryczno-techniczną wniosku? uzasadnia rozwiązania technologiczne i wydatki związane z technologią? ma system monitorowania i ewaluacji? ma system promocji?

121 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami finansowanymi z EFS

122 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami

123 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami finansowanymi z EFS
Wdrażanie projektu należy rozpocząć od zaktualizowania opracowanych na etapie przygotowania projektu harmonogramów operacyjnych: Harmonogramu działań Harmonogramu wykorzystania zasobów

124 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami finansowanymi z EFS
Harmonogram działań jest metodą planowania działań projektu, która pozwala zidentyfikować ich logiczną sekwencję, kamienie milowe oraz wszelkie zależności które istnieją pomiędzy nimi, a także stanowi bazę do przydzielania odpowiedzialności za ukończenie każdego działania. Po zweryfikowaniu harmonogramu działań można przypisać do nich harmonogram wykorzystania zasobów. Ponieważ oba narzędzia wywodzą się z matrycy logicznej, zapewniają bezpośrednie połączenie pomiędzy szczegółowym planowaniem działań w ramach projektu i ich realizacją.

125 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami finansowanymi z EFS
Harmonogram wykorzystania zasobów przypisuje koszty każdemu działaniu, jak również nakłady i wydatki. Każde działanie powinno być traktowane jako wyodrębnione rzeczowo, merytorycznie i finansowo przedsięwzięcie , aby upewnić się, że wszelkie niezbędne środki dla tego działania zostały zapewnione.

126 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami finansowanymi z EFS
Trzeba uwzględnić możliwość, że nie wszystko przewidziano na etapie planowania, gdyż realizacja projektu jest dynamicznym procesem. Zarządzający projektem mają w takim przypadku do wykonania ważne i trudne zadanie polegające na zarządzaniu zmianami, tak aby zapewnić osiągnięcie celów zgodnie z założeniami projektu przedstawionymi we wniosku o dofinansowanie i warunkami umowy

127 Wybrane zagadnienia zarządzania projektami finansowanymi z EFS
To zadanie jest wykonalne dzięki monitoringowi, czyli systematycznemu i ciągłemu zbieraniu, analizowaniu i wykorzystywaniu informacji na potrzeby kontroli zarządzania i podejmowania decyzji związanych z wdrażaniem projektu.

128 Klastry i partnerstwo W większości konkursów, czy aplikacji własnych mamy możliwość startu w układzie partnerstwa, poprzez zdefiniowanie lidera i partnerów konsorcjum. Sposób prowadzenia rozliczeń pomiędzy Beneficjentem a partnerami powinien zostać określony w umowie partnerskiej. Instytucja Zarządzająca nie określa szczegółowych zasad prowadzenia rozliczeń pomiędzy Beneficjentem a partnerami, jednak charakter wyżej wymienionych umów powinien być zróżnicowany w zależności od formy prawnej beneficjenta i partnerów projektu.

129 Rozliczenie w partnerstwie
Rozliczenia między partnerami projektu powinny odbywać się w oparciu o następujące zasady ogólne: Wszelkie płatności dokonywane w związku z realizacją umowy, pomiędzy beneficjentem a partnerem bądź pomiędzy partnerami, powinny być dokonywane za pośrednictwem wyodrębnionych dla projektu rachunków bankowych Realizacja zadań przez partnerów w ramach projektu nie jest traktowana jako podzlecanie zadań Beneficjent w ramach wniosku o płatność wykazuje poniesione wydatki w ramach projektu w danym okresie rozliczeniowym; w związku z tym, jeżeli partner w projekcie wykonał określone zadania w ramach projektu, dokumenty księgowe partnera poświadczające dany wydatek mogą być dołączane do wniosku o płatność Partnerzy - w związku z wykonywaniem określonych zadań w ramach projektu – mogą wystawiać własne dokumenty księgowe, które następnie będą dołączane do wniosku Beneficjenta o płatność. Taki sposób rozliczeń powinien jednak wynikać z umowy partnerskiej, która może zawierać zapisy wprowadzające konieczność wystawiania dokumentów księgowych przez partnera wyłącznie na Beneficjenta. Wydatki poniesione przez partnerów powinny być udokumentowane fakturami lub innymi dokumentami księgowymi o równoważnej wartości dowodowej wystawionymi na tego partnera, który poniósł dany wydatek w ramach projektu. Kopie przedmiotowych dokumentów powinny być przekazane beneficjentowi, który załącza je do wniosku o płatność.

130 Co Beneficjent powinien m. in
Co Beneficjent powinien m.in. wziąć pod uwagę gdy ponosi wydatki w ramach projektu? Czy dane działanie (forma wsparcia) jest zgodne z zatwierdzonym wnioskiem o dofinansowanie realizacji projektu? Czy i jak dane działanie wpłynie na osiągnięcie celów projektu? Czy dane działanie wesprze beneficjentów ostatecznych projektu? Czy dane działanie jest niezbędne dla zrealizowania celów projektu? Czy dane działanie jest celowe z punktu widzenia okresu realizacji projektu? Czy beneficjenci ostateczni danego działania są kwalifikowalni? Czy koszty zarządzania projektu są jasno skalkulowane i udokumentowane? Czy są poniesione zgodnie z wymaganiami programu (np. czy są stosowane karty czasu pracy?)

131 Dobre praktyki – promocja efektów

132 Bazy o projektach Opisy projektów podlegających finansowaniu przez fundusze strukturalne znajdują się w bazach prowadzanych przez poszczególne Instytucje zaangażowane w system absorpcji. Przykładem takiej bazy może być: Baza ofert szkoleniowych dofinansowanych przez PARP dostępna na stronach

133 Przykłady projektów

134 Towarzystwo Rozwoju Rodziny 1.5 SPO RZL
Tytuł projektu: „Kształcenie w zakresie nowoczesnych metod pracy z trudną młodzieżą”. Realizacja naszego projektu zakłada zwiększenie kwalifikacji i umiejętności pracowników z ośrodków opiekuńczo–wychowawczych i resocjalizacyjnych, poradni pedagogiczno–psychologicznych, szkół, rodzinnych domów dziecka, świetlic socjoterapeutycznych i schronisk dla osób wykluczonych w zakresie nowoczesnych metod pracy z trudną młodzieżą (wykluczoną bądź zagrożoną tym zjawiskiem). Dla wymienionej grupy docelowej planujemy przeprowadzić 2 edycje szkoleń 6 miesięcznych dokształcających w tej dziedzinie. Projekt o zasięgu regionalnym będzie realizowany we Wrocławiu. Jego rozpoczęcie przewiduje się na czerwiec 2005, a zakończenie na kwiecień 2007. Planujemy, że 2 edycje szkoleń ukończy w sumie 100 osób. Za wdrażanie projektu odpowiedzialne jest Towarzystwo Rozwoju Rodziny.

135 Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej we Wrocławiu 1.5 SPO RZL
Tytuł projektu: „PROGRESS – Wyższa Szkoła Kompetencji Zawodowych dla Kobiet”. W celu dostosowania kwalifikacji kobiet do realiów rynkowych naszego regionu z jednoczesnym dążeniem do wyrównania ich szans na europejskim rynku pracy należy rozwijać umiejętności efektywnego poszukiwania zatrudnienia, postawy przedsiębiorcze oraz przygotować do podjęcia prac godzących życie zawodowe z osobistym. Bezpośrednim odbiorcą projektu są kobiety bezrobotne i/lub poszukujące pracy i/lub bierne zawodowo oraz z obszarów wiejskich (preferowane). W projekcie zakłada się przeprowadzenie 4 bloków szkoleniowych (120 godzin zajęć przez 2 miesiące) dla grupy 100 kobiet (5 grup po 20 osób) z zakresu wsparcia psychologicznego, aktywizacji zawodowej, przedsiębiorczości (wraz z obsługą komputera i Internetu), znajomości prawa pracy i praw kobiet oraz konstruowanie Indywidualnych Planów Działania z doradcami zawodu, konsultacje z psychologiem i prawnikiem przez 5 miesięcy. Projektodawca to uczelnia, która posiada akredytację (luty 2003 r.). Do realizacji projektu udostępni sale wykładowe, ćwiczeniowe oraz laboratoria komputerowe. Zakres merytoryczny został przygotowany pod kierunkiem specjalisty w zakresie poradnictwa edukacyjno–zawodowego.

136 Ośrodek Kształcenia i Promocji "Edukator" 1.6 SPO RZL
Tytuł projektu: "Kształcenie i rozwój". Celem projektu jest udzielenie wielostronnego wsparcia kobietom na rynku pracy, prowadzącego do wzrostu stopy zatrudnienia i podniesienia ich statusu zawodowego i społecznego. Potrzebę realizacji wskazuje wysokie bezrobocie w województwie kujawsko–pomorskim (powyżej 20%) w szczególności wśród kobiet pochodzących z obszarów wiejskich. Projekt przewiduje: realizację szkoleń mających na celu nabycie umiejętności i wiedzy z zakresu zawodu szwaczka–krojczy; nabycie umiejętności poruszania się na rynku pracy – warsztaty poszukiwania pracy, zajęcia z psychologiem. Projekt przewiduje również zainicjowanie akcji mającej na celu zaktywizowanie całej grupy beneficjentów oraz podniesienie świadomości i statusu przydatności społecznej. Planowane rezultaty projektu: uzyskanie kwalifikacji w nowym zawodzie otrzymanie certyfikatów–zaświadczeń przez minimum 80% zakwalifikowanych osób podwyższenie świadomości przydatności społecznej, a także własnej wartości znalezienie zatrudnienia dla min. 30% osób biorących udział w szkoleniu

137 Akademia Przedsiębiorczości Sp. z o.o. 1.5 SPO RZL
Tytuł projektu: „Horyzont – Integracja zawodowa osób dotkniętych długotrwałym bezrobociem”. Projekt przewiduje objęcie 60 długotrwale bezrobotnych osób z powiatów: żagańskiego i żarskiego realizowanym na przestrzeni 8 miesięcy, kompleksowym programem wsparcia zawierającym moduły 1. Aktywizacja zawodowa (faza motywacji i orientacji + szkolenie wstępne, nakierowane na integrację społeczną i kształcenie umiejętności poruszania się na rynku pracy poprzez opanowanie podstaw obsługi komputera i poruszania się w sieci Internet ( praca on–line), zasad komunikacji interpersonalnej i pracy w grupie). 2. Szkolenia monter nowoczesnych instalacji wodno–kanalizacyjnych, pracownik robót wykończeniowych w budownictwie, grafik komputerowy, sprzedawcy magazynier. Wraz z 4–miesięcznym przygotowaniem zawodowym w zakładach pracy w regionie, uzupełnione o dostosowane do indywidualnych potrzeb doradztwo zawodowe i pomoc psychologiczną. W bezpośrednim rezultacie realizacji działań 10% osób znajdzie stałe zatrudnienie jeszcze w trakcie trwania projektu, a kolejne 30% w 6 m–cy po jego zakończeniu. Projekt przyczyni się do społecznej i zawodowej integracji uczestników, zapobiegając tym samym ich wykluczeniu społecznemu.

138 Biuro Obsługi Inicjatyw Europejskich w Łodzi 1.1 SPO RZL
Tytuł projektu: „Model Programów Szkoleniowych dla Publicznych Służb Zatrudnienia”. Celem projektu jest doskonalenie kadr publicznych służb zatrudnienia poprzez wypracowanie modelu programów szkoleniowych zwiększających kompetencje zawodowe dla pracowników działów doradztwa zawodowego, szkoleń, pośrednictwa pracy i projektów EFS. W ramach projektu zostaną przeprowadzone wstępne badania potrzeb szkoleniowych oraz pilotaże szkoleniowe z superwizją. Poprzez pilotaże zostaną zweryfikowane przyjęte założenia i na tej podstawie zostanie opracowany raport z modelem ścieżki kształcenia na zasadzie LLL (life long learning) dla wspomnianej grupy. Raport będzie zawierał zalecane moduły szkoleniowe oraz formy i techniki ich prowadzenia. Projekt zakłada również powstanie internetowej platformy służącej doradztwu, wymianie doświadczeń oraz najlepszych praktyk z wykorzystaniem projektów finansowanych z Programów Wspólnotowych w Unii Europejskiej (Leonardo da Vinci, Sokrates–Grundtvig).

139 BDB AGOS Sp. z o.o. 1.6 SPO RZL Tytuł projektu: "Bądź lepsza na starcie". Cele: zaktywizowanie zawodowe i przygotowanie do skutecznego poruszania się po rynku pracy promocja wysokich kwalifikacji kobiet ograniczenie zjawiska długotrwałego bezrobocia kobiet Składa się z 5 części: Część 1 – szkoleniowa – ma na celu podniesienie kompetencji zawodowych kobiet – składa się z następujących szkoleń: kurs języka angielskiego, kurs informatyczny, zajęcia z prawnych i ekonomicznych aspektów zatrudniania i samozatrudnienia kobiet oraz szkolenie samozatrudnienia. Część każdego ze szkoleń przeprowadzana jest w formie e–learningu. Część 2 – szkolenia warsztatowe – ich celem jest zaktywizowanie zawodowe uczestniczek w zakresie aktywnego poruszania się po rynku pracy, autoprezentacji, budowania pewności siebie, radzenia sobie ze stresem, negatywnymi przekonaniami, zarządzania własną karierą i celami. Część 3 – doradcza – obejmuje stały dostęp do doradców zawodowych, psychologów, doradców prawno – ekonomicznych. Część 4 – promocyjna – w tym konferencje oraz utworzenie portalu internetowego. Część 5 – symulacyjna – opracowanie gry symulacyjnej związanej z poszukiwaniem pracy, w której każda z uczestniczek weźmie udział w rozmowie kwalifikacyjnej.

140 Niepubliczna Placówka Oświatowa EST 1.5 SPO RZL
Tytuł projektu: „U2 in London – szkolenie językowe dla młodzieży trudnej”. Projekt ma na celu opracowanie i wdrożenie programu kompleksowego szkolenia (język angielskioraz warsztatowy trening w zakresie sprawności społecznych) dla 30 młodych osób zaliczających się do tzw. młodzieży trudnej. Program szkolenia nawiązuje do zainteresowań i marzeń młodych ludzi związanych z emigracją zarobkową (stąd wieloznaczny fragment tytułu w języku angielskim, który zostanie wykorzystany w akcji promocyjnej) by zaoferować atrakcyjną propozycję podniesienia lub uzupełnienia kwalifikacji zawodowych i umiejętności samodzielnego radzenia sobie w życiu dorosłym. Projekt wypełnia niszę w ofercie kształcenia pozaszkolnego dla tej grupy beneficjentów w regionie i wpisuje się bezpośrednio w strategię rozwoju województwa i powiatu (rozwój kształcenia ustawicznego dla młodzieży na bazie szkół wiejskich).

141 Centrum Innowacyjnego Rozwoju Społeczeństwa 1.6 SPO RZL
Tytuł projektu: „I Ty możesz być aktywna zawodowo”. Głównym celem projektu jest wspieranie przedsiębiorczości wśród kobiet z małych miejscowości i wsi województwa małopolskiego. Grupa docelowa projektu to kobiety, które mają trudności w poruszaniu się po rynku pracy (zatrudnione, jak i bezrobotne). Powyższy cel zrealizowany zostanie poprzez organizację kursów szkoleniowych wybieranych w zależności od zainteresowań przez kobiety z zakresu: zakładania i rozwijania własnej firmy, działalności w trzecim sektorze, poruszania się na rynku pracy, doradztwa z zakresu psychologicznego, prawnego, ekonomicznego i zdobywania funduszy, inicjowania tworzenia lokalnych grup inicjatywnych. W projekcie weźmie udział 216 kobiet. Każdy kurs szkoleniowy składa się z czterech 6–godzinnych szkoleń doskonalących zarówno „miękkie” umiejętności (komunikacja, autoprezentacja, etc.) jak i wiedzę (zakładanie firmy, stowarzyszenia, pisanie cv, etc.). Realizacja projektu przyczyni się do rozbudzenia motywacji, zwiększenia kwalifikacji i wiedzy wśród kobiet, co pomoże w rozwijaniu własnej kariery zawodowej w jednym z trzech wariantów: własna działalność gospodarcza, zatrudnienie, działalność pozarządowa.

142 Grupa 24. Szkolenia i Doradztwo. Tomasz Dąbrowski 1.6 SPO RZL
Tytuł projektu: „Kobiece Warsztaty Przedsiębiorczości – szkolenia przygotowujące do założenia własnej firmy”” Głównym celem projektu jest wykształcenie trwałych postaw przedsiębiorczości oraz nabycie nowych umiejętności i kwalifikacji przez kobiety chcące założyć własną działalność gospodarczą. Cel ten zostanie osiągnięty przez zorganizowanie cyklu intensywnych szkoleń dla 150 kobiet (10 spotkań w 10 grupach). Szkolenia będą się odbywać w formie warsztatów, w grupach 15–osobowych, w oparciu o interaktywne metody, bazujące na aktywności uczestniczek, a niezbędna wiedza teoretyczna będzie przekazywana w formie materiałów szkoleniowych. Projekt zakłada także utworzenie punktów konsultacyjnych (spotkania z prawnikiem, psychologiem i specjalistami w zakresie pozyskiwania funduszy na rozpoczęcie działalności gospodarczej). Przeszkolone kobiety oprócz nabytej wiedzy zyskają świadomość, że założenie własnej firmy jest proste, przełamując tym samym barierę psychologiczną przed rozpoczęciem własnej działalności gospodarczej. Projekt jest całkowicie zgodny z politykami horyzontalnymi Unii Europejskiej.

143 Towarzystwo Psychoprofilaktyczne – O/ Warszawa 1.5 SPO RZL
Tytuł projektu: „Rozwój i upowszechnianie efektywnych form reintegracji społecznej”. Projekt jest skierowany do pracowników instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy społecznej oraz kadry nauczycieli, wychowawców i instruktorów pracujących z młodzieżą trudną. Obejmuje teren całego kraju. Przewidywany czas realizacji – 2 lata. Cele projektu: przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, rozwój efektywnych form reintegracji społecznej i zawodowej, upowszechnianie standardów i modeli pracy w zakresie przeciwdziałania marginalizacji przygotowanie kadr pomocy społecznej oraz instytucji i organizacji działających na rzecz młodzieży trudnej do pracy z osobami, rodzinami i grupami ze środowisk zmarginalizowanych. Główne działania: szkolenie dla kadry instytucji i organizacji pracujących z osobami ze środowisk zmarginalizowanych i zagrożonych wykluczeniem społecznym w zakresie formułowania i realizacji programów reintegracji społecznej dla osób indywidualnych, rodzin i społeczności, seminaria i konferencje szkoleniowo–robocze upowszechniające efektywne formy reintegracji społecznej, informacja i promocja efektywnych form reintegracji społecznej i standardów zawodowych.

144 Krajowe Stowarzyszenie Inicjatyw 1.5 SPO RZL
Tytuł projektu: „ISKIERKA NADZEI – program dla trudnej młodzieży”. Celem projektu jest przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego wśród trudnej młodzieży poprzez aktywizację społeczną i zawodową młodych ludzi pozostających w trudnej sytuacji wynikającej z pochodzenia ze środowisk ubogich i zagrożonych dysfunkcją społeczną (w tym z rodzin niezaradnych, wchodzących w kolizję z prawem), posiadającej status tzw. trudnej młodzieży. Działania: zorganizowanie warsztatów aktywizujących, zorganizowanie szkoleń z zakresu obsługi komputera, zorganizowanie szkoleń: grafika komputerowa, zorganizowanie tzw. grup wsparcia. Projekt będzie realizowany na terenie powiatu wołomińskiego. Beneficjentami ostatecznymi będą uczniowie Zespołu Szkół Ekonomicznych w Wołominie, którzy posiadają status tzw. trudnej młodzieży. Planujemy objąć projektem ogółem 50 uczniów, beneficjentów ostatecznych.

145 Czy warto myśleć szerzej?
Aplikowanie bezpośrednio do Brukseli: aplikacje własne i model Kontraktora Europejskiego, projekty międzynarodowe Partnerstwo, rola lidera i członka konsorcjum

146 Inne źródła Poza krajowymi systemami wdrażania istnieje również system Kontraktora Europejskiego, czyli możliwość bezpośredniej współpracy w Komisją Europejską w ramach zadań przez nią zleconych. Ponadto KE ogłasza szereg zamówień i konkursów tematach w trakcie danego okresu programowania, które finansuje z własnych środków. Źródła informacji o konkursach stanowi strona internetowa oraz przedstawicielstwo KE w Polsce.

147 Gdzie szukać informacji?

148 Dziękuję za uwagę! Artur Bartoszewicz 0 602 288 576