Diagnoza funkcjonalna a diagnoza psychometryczna ilorazu inteligencji w odniesieniu do podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach ogólnodostępnych i w klasach integracyjnych w szkołach ogólnodostępnych. mgr Lucyna Lewandowska. Psycholog. Dyrektor PPP nr 1 w Gdyni GODN 27.11.2015 r.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2012 r. poz. 977 z późn. zm). Załącznik nr 1 – Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego Załącznik nr 2 – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych Załącznik nr 3 – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych i gimnazjach Załącznik nr 4 – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego Załącznik nr 5 – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla zasadniczych szkół zawodowych Załącznik nr 6 – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół policealnych Załącznik nr 7 – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi

Punktem odniesienia w procesie konstruowania podstaw programowych w Polsce jest iloraz inteligencji. W takim razie: 1. Co to jest inteligencja? 2. Czym jest iloraz inteligencji ? 3. Czy uczeń z wysokim ilorazem inteligencji, to „bardzo dobry” uczeń? ….. a ten z niskim, to „ bardzo słaby „ uczeń ?- zawsze? czasem? hmmm… 4. Co mierzy psycholog badając iloraz inteligencji i jak to się ma do tego , co ocenia nauczyciel w szkole? 5. Jeśli nie zawsze od IQ, to od czego innego zależy efektywność uczenia i uczenia się?!

Diagnoza psychometryczna a diagnoza funkcjonalna, na przykładzie badania inteligencji. Zdaniem D.Wechslera inteligencja jest : „Ogólną zdolnością jednostki do rozumienia otaczającego świata i radzenia sobie z nim”. Składające się na inteligencję zdolności są od siebie zależne, ale nie można ich traktować jako ich zwykłej sumy, bowiem: inteligentne zachowanie zależy od sposobu, w jaki zdolności te są wykorzystywane.

A na to niezwykły wpływ mają pozaintelektualne (wewnętrzne) czynniki, obejmujące: Czynniki osobowościowe. Temperamentalne. Wolicjonalne. Takie jak: wytrwałość, kontrola emocji, motywacja osiągnięć, wrażliwość na wartości społeczne, moralne i estetyczne. Zdrowotne- w tym niepełnosprawności inne niż intelektualne- patrz niepełnosprawność sprzężona!!! Wpływają one na sposób i stopień wykorzystania inteligencji!!!!.

Co to jest iloraz inteligencji? W wyniku przeprowadzenia testu uzyskuje się także IQ (z języka angielskigo intelligence quotient) - iloraz inteligencji. Jest to wynik uzyskany w teście przez osobę badaną porównany ze średnim wynikiem uzyskanym w teście przez osoby stanowiące reprezentatywną próbę populacji, oraz będące w tym samym przedziale wiekowym, co badany. IQ jest bardzo często błędnie interpretowany - nie można go określić jako niezmienny czy wrodzony. Nie jest również dokładną miarą (błąd pomiaru wynosi dla wyniku ogólnego 5 punktów; czyli osoba, która uzyskała wynik w badaniu IQ=110 ma z 95% prawdopodobieństwem wynik mieszczący się pomiędzy 105 a 115 punktów).

O czym mówi , a o czym nie mówi Twój iloraz inteligencji? Wynik IQ mówi o bieżącym poziomie funkcjonowania poznawczego- bada potencjał do „poznawania”- uczenia się! wynik IQ mówi, jak dana osoba wypada w porównaniu z jej rówieśnikami w określonych formach funkcjonowania intelektualnego ( jak sprawne są jej procesy intelektualne- funkcje: myślenia, pamięci, spostrzegania itp. nie mówi wiele o możliwościach twórczych osoby, nie gwarantuje sukcesów akademickich (jak zbadano, w około 75% dobre wyniki na studiach wyjaśniają czynniki pozaintelektualne - cechy osobowości, motywacja, przystosowanie społeczne). Na podstawie IQ przewidywać można jedynie sukcesy w edukacji w młodszych latach szkoły podstawowej.

Przedziały sprawności intelektualnej wg.D.Wechslera: Inteligencja bardzo wysoka- 130 IQ i powyżej- 2,2% Inteligencja wysoka- 120-129 IQ- 6,7% Inteligencja wyższa niż przeciętna- 110-119 IQ- 16,1% Inteligencja przeciętna- 90-109 IQ- 50,0% Inteligencja niższa niż przeciętna- 80-89 IQ- 16,1% Pogranicze upośledzenia umysłowego- 70-79 IQ- 6,7% Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim- 69-55 IQ Up. umysłowe w stopniu umiarkowanym- 54-40 IQ Up. umysłowe w stopniu znacznym- 39-25 IQ Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim- 24-0 IQ Upośledzenia wszystkich kategorii, łącznie: 2,2 % ogólnej populacji.

Cechy rozwoju intelektualnego człowieka: Nieliniowy charakter zależności między inteligencją a wiekiem, jako czynnik rzutujący na „względnie trwałą wartość IQ”. Cechy rozwoju intelektualnego człowieka: Tempo zmian inteligencji w poszczególnych okresach rozwoju nie jest jednakowe ( przyrost inteligencji dokonujący się w ciągu jednego roku jest większy, gdy następuje między 7. a 8. rokiem życia, niż wówczas, gdy następuje między 12. a 13.r.ż)‏ Od około 17.roku życia inteligencja przestaje wzrastać z wiekiem (zmiany ilościowe przechodzą w zmiany jakościowe).IQ pozostaje na poziomie wartości względnie trwałej, zmianie ulegają wyniki w poszczególnych podtestach – wyniki badania poszczególnych zdolności). Wreszcie Wechsler uważa, że ogólna wartość testów inteligencji zmniejsza się wraz z wiekiem badanego, od około 30.dziestego roku życia ( szczególnie widoczne jest to u osób ze zdiagnozowanym w dzieciństwie upośledzeniem umysłowym).

Korelacja między IQ a sukcesami edukacyjnymi dzieci i młodzieży wg. D Korelacja między IQ a sukcesami edukacyjnymi dzieci i młodzieży wg . D.Seligmana Istnieje zależność między IQ a sukcesami edukacyjnymi dzieci i młodzieży, ale nie jest ona stała: 0,65- w szkole podstawowej 0,55- w szkole średniej 0,25- na studiach Pozostałe 25 do 45 %, obszaru determinującego osiągnięcie sukcesu edukacyjnego ucznia nie jest związana z jego IQ, ale zależy od szeroko rozumianych uwarunkowań zewnętrznych. Pamiętajmy: Wechsler mówił o pozaintelektualnych czynnikach wewnętrznych

Do najważniejszych zalicza się: Przestrzeń edukacyjną- szkoła, klasa…. Pozaintelektualne czynniki zewnętrzne warunkujące osiągnięcie sukcesu edukacyjnego wg .Seligmana Do najważniejszych zalicza się: Przestrzeń edukacyjną- szkoła, klasa…. Dydaktykę- kwalifikacje i kompetencje nauczycieli, środki dydaktyczne, metody i formy pracy…. Bezpośrednią stymulację środowiskową- rodzina, warunki materialne, system wartości…

Diagnoza (gr. διγνοσισσ - rozpoznanie) w psychologii polega na opisie pozytywnych i negatywnych właściwości psychicznych oraz psychologicznych mechanizmów funkcjonowania jednostki, wyjaśnianiu problemów w funkcjonowaniu tej jednostki oraz prognozie skutków zachowań i zjawisk oraz możliwości modyfikowania tego, co problematyczne w funkcjonowaniu- planowaniu pomocy!

Psychometria. Psychometria (z gr. psyche – dusza, metria – miara) – dział psychologii, zajmujący się teorią i praktyką stosowania testów psychologicznych, który opiera się na zdobyczach statystyki i matematyki. Psychometria wykształca procedury badania testowego w psychologii poprzez obiektywizację, pomiar rzetelności i trafności, standaryzację, normalizację i ewentualną właściwą adaptację narzędzi badawczych, jakimi są kwestionariusze osobowości, testy uzdolnień i inteligencji, ankiety oraz skale. Psychometria umożliwia ujęcie zachowania jednostki w postaci pomiaru liczbowego, dzięki czemu daje nadzieję na obiektywny i naukowy opis człowieka. Koncentruje się na różnicach indywidualnych. Stwarza jednak niebezpieczeństwo etykietowania jednostki i sztywnego kategoryzowania jednostek.

Norma. W naukach społecznych (pedagogice, psychologii…) istotną podstawę każdej oceny badanego stanu rzeczywistości stanowią normy lub zespół norm, tzn. że analizowany stan odnosimy do stanu prawidłowego lub wzorcowego.

opisany stan niższy od normy uważamy za niekorzystny Norma cd.: Oceny szczegółowe odnoszące się do pewnego elementu analizowanej rzeczywistości wyprowadzamy w ten sposób iż: opisany stan niższy od normy uważamy za niekorzystny stan zgodny z normą lub przewyższający normę oceniamy jako pozytywny

Rodzaje norm stawianych w ocenie zjawisk: norma rozwoju fizycznego (parametry wzrostu, wagi itp.)‏ norma rozwoju psychicznego (np. prawidłowości w zakresie rozwoju myślenia, pamięci, spostrzegania)‏ inne normy psychologiczne (w zakresie psychologii społecznej, klinicznej, wychowawczej)‏ normy sanitarno-higieniczne (dopuszczalne nasilenie hałasu, odpowiednie oświetlenie)‏ normy prawne (np. przepisy prawa oświatowego, funkcjonowanie funduszu alimentacyjnego, konwencja praw dziecka itp.)‏ normy moralne i estetyczne (ogólnie przyjęte normy, uwarunkowane kulturowo)‏ normy ściśle pedagogiczne (zasady wychowania, formy i metody skutecznej aktywizacji dzieci)‏

Normalizacja To zabieg statystyczny polegający na ustaleniu zależności między wynikami uzyskanymi za pomocą danego narzędzia (np. testu, kwestionariusza) a wynikami średnimi w danej populacji (lub w interesującej badacza próbie). Jeśli na przykład nauczyciel tworzy nowy test znajomości podstawowych figur geometrycznych, musi ustalić normy dla danej populacji ( klasy), które pozwolą zrozumieć co oznacza wynik uzyskany przez konkretnego ucznia w tym teście.

Rzetelność. Rzetelność (ang. reliability) - cecha testu psychologicznego oznaczająca dokładność pomiaru. Innymi słowy, jest to wielkość błędu, jaki popełnia psycholog, interpretując wyniki danego testu. Nie ma idealnego testu - tak jak nie ma idealnej linijki czy innego narzędzia pomiaru. Dlatego też trzeba wiedzieć, jak duży popełniamy błąd, stosując określony test, i określić granice interpretacji otrzymanego wyniku testowego. Rzetelność pociąga za sobą wymóg spójności testu w czasie. Sprawdza się ją badając te same osoby danym testem dwukrotnie w jakimś odstępie czasu. Po upływie pewnego czasu, powtórzenie badania testem na tej samej grupie badanych powinno dać zbliżone wyniki).

Trafność. Trafność (ang. validity) – cecha testu badawczego, która oznacza, że test mierzy właśnie to, co miał zgodnie z intencjami twórców mierzyć, tzn,np..: czy test bada znajomość podstawowych figur geometrycznych…czy odporność dziecka na stres???

Standaryzacja-ma niwelować wpływ warunków przeprowadzania badania na wynik badania, poprzez: Ujednolicony sposób posługiwania się testem. Ma on zminimalizować zależność wyników testu od wpływów czynników ubocznych, takich:, jak: zachowanie się osoby przeprowadzającej badanie oraz warunki, w których to badanie jest przeprowadzane, tak, by na wynik w teście nie składał się wpływ warunków badania oraz subiektywizm osoby badającej.

Cechy dobrze wystandaryzowanego testu- do zastosowania również w ocenianiu wewnątrzszkolnym: Test posiada: zasady ogólne przeprowadzania testu i procedury badania instrukcję, którą podajemy w dosłownym brzmieniu, w sposób ściśle określony przez autora testu, określony zakres i warunki, w których badanemu udzielana jest pomoc przez osobę prowadzącą test ewentualne pomoce do testu warunki badania (czy jest to test prowadzony indywidualnie czy grupowo) klucz, czyli określone zasady, według których ocenia się odpowiedzi na poszczególne pozycje testu i interpretuje się wyniki.

Tyle o psychometrii na podstawie badania ilorazu inteligencji…ufff! A co ocenia nauczyciel w szkole i jaki rodzaj diagnozy przeprowadza oceniając ucznia?

Diagnoza funkcjonalna. Opis funkcjonowania dziecka w konkretnym środowisku (np..: szkolnym), wobec konkretnych zadań ( np.: edukacyjnych), opis jego umiejętności: społecznych, edukacyjnych, np. w odniesieniu do…czegoś… np.: do podstawy programowej. Diagnoza funkcjonalna wykonywana jest głównie w oparciu o: obserwację, pomiar pedagogiczny, ocenianie wewnątrzszkolne, jeśli nie są to narzędzia znormalizowane, wystandaryzowane, trafne i rzetelne...może być nieobiektywna. Diagnozy funkcjonalnej w szkole dokonuje nauczyciel. UWAGA: Oceniając umiejętności dziecka, ocenia efekty swojej pracy!

Ocenia sukcesy i trudności edukacyjne ucznia, to: Co ocenia nauczyciel dokonując oceny funkcjonalnej i jak to się ma do wyniku pomiaru psychometrycznego , czyli IQ? Ocenia sukcesy i trudności edukacyjne ucznia, to: w jakim stopniu wykorzystuje on swój potencjał rozwojowy ( IQ) w procesie uczenia się, Jak jego potencjał (IQ) przekłada się na umiejętności i wiadomości szkolne.

3. Nie wykorzystywać informacji uzyskanych w Niezależnie od tego , czy przeprowadzamy diagnozę psychometryczną czy funkcjonalną , obowiązuje nas: Siedem zasad etycznych, dotyczących badania/oceniania: 1. Nie szkodzić. 2. Być kompetentnym. 3. Nie wykorzystywać informacji uzyskanych w wyniku badania do celów innych niż przewidywał to proces badawczy. 4. Traktować ludzi z szacunkiem. 5. Dbać o zaufanie osoby badanej. 6. Podejmować działanie przy dysponowaniu pełnymi informacjami. 7. Działać zgodnie z zasadami społecznej równości i sprawiedliwości.

Diagnoza psychometryczna ilorazu inteligencji a diagnoza funkcjonalna- możliwości i ograniczenia. Znormalizaowana, trafna, rzetelna, wystadaryzowa. Obiektywna. Daje obraz zdolności, potencjału rozwojowego. Kategoruzuje! Bywa sztywna. Koncentruje się na tym, co dziecko potrafi tu i teraz w ściśle określonej sytuacji badawczej Diagnoza funkcjonalna: Znormalizowana, trafna, rzetelna, wystandaryzowana? Obiektywna? Daje obraz wykorzystania zdolności w postaci umiejętności tu i teraz oraz: wychodzi poza tu i teraz (strefa najbliższego rozwoju) ponieważ obserwacja obejmuje aktywność dziecka w różnych sytuacjach.

Podsumowując: 1. Co to jest inteligencja? – Wiemy 2. Czym jest iloraz inteligencji i jak się go mierzy?- Wiemy? 3.Czy uczeń z wysokim ilorazem inteligencji, to „bardzo dobry” uczeń? ….. a ten z niskim, to „ bardzo słaby „ uczeń ?- czasem tak czasem nie  4. Co mierzy psycholog badając iloraz inteligencji i jak to się ma do tego , co ocenia nauczyciel w szkole?- potencjał rozwojowy a wyniki jego wykorzystania 5. Jeśli nie zawsze od IQ, to od czego innego zależy efektywność uczenia i uczenia się? Chyba wiemy, ale może popatrzmy:

To od czego ( oprócz IQ) zależy efektywność uczenia i uczenia się?! Temperament (choleryk, sangwinik, melancholik, flegmatyk) Osobowość ( niski neurotyzm, otwartość na nowe doświadczenia, wewnętrzne poczucie kontroli, umiejętności organizowania pracy) Motywacja ( najlepiej wewnętrzna -np.: uczę się ponieważ uznaję to za pożyteczne dla realizacji swoich celów) Im jestem młodszy tym większe znaczenie ma mój iloraz inteligencji. Przestrzeń edukacyjna- szkoła, klasa Dydaktyka- kwalifikacje i kompetencje nauczycieli, środki dydaktyczne, metody i formy pracy… Bezpośrednia stymulacja środowiskowa- rodzina, warunki materialne, system wartości… Im jestem starszy tym większy wpływ na efektywność uczenia i uczenia się mają pozaintelektualne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Pozaintelektualne czynniki wewnętrzne wg.D.Wechslera. Pozaintelektualne czynniki zewnętrzne wg. Seligmana

Uczenie jest relacją między uczącym i nauczanym. Jakość relacji zależy od tego, co wnoszą w nią strony. Życzę nam wszystkim jak najlepszych wzajemnych relacji: Między uczniami i nauczycielami; Nauczycielami i rodzicami Rodzicami, nauczycielami i specjalistami, np..z poradni i ośrodków doskonalenia nauczycieli Razem wiemy, potrafimy i możemy więcej. Dziękuję Państwu za czas i uwagę.