Publiczne prawo konkurencji Dr Małgorzata Ganczar

Zakres przedmiotowy ustawy (Art.1 ustawy) Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów: określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, a także antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich związków, jeżeli te praktyki lub koncentracje wywołują lub mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. określa także organy właściwe w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów.

Zakres przedmiotowy ustawy Art. 1 ust. 1 definiuje normatywne funkcje ustawy w sposób szczególny; komentowana ustawa ma mianowicie określać: "warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz" "zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów".

Zakres przedmiotowy ustawy Gdy chodzi o pierwszą z tych funkcji, ustawa ma określać warunki "rozwoju i ochrony" konkurencji, mimo że w tytule ustawy mówi się tylko o "ochronie konkurencji" Oznacza to zmianę aksjologii stosowania ustawy w stosunku do ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, która miała na celu tylko "zapewnienie rozwoju konkurencji„.

Zakres przedmiotowy ustawy Poszerzenie przez ustawę z 2000 r. (i potwierdzenie w obecnej ustawie) przedmiotu podstawowej (klasycznej) funkcji ustawodawstwa antymonopolowego - obok "rozwoju" konkurencji w sektorach czy na rynkach, na których mechanizm konkurencji wciąż jeszcze nie (samo)regulował działań przedsiębiorstw (przedsiębiorców) - o "ochronę" konkurencji oznacza, że ustawodawca uznał, że tam, gdzie mechanizm konkurencji już działał, należy stworzyć podstawy prawne jego obrony. W miarę rozwoju gospodarki rynkowej i immanentnego dlań mechanizmu konkurencji - także dzięki sukcesom prokonkurencyjnej regulacji sektorowej w telekomunikacji, energetyce, transporcie czy poczcie - funkcja ta będzie przybierała na znaczeniu.

Zakres przedmiotowy ustawy Literalnie rzecz biorąc, art. 1 ust. 1 formułuje trzy bezpośrednie funkcje ustawy; określenie warunków: "rozwoju i ochrony konkurencji" oraz zasad podejmowanej w interesie publicznym, "ochrony interesów przedsiębiorców" "ochrony interesów konsumentów"

Zakres przedmiotowy ustawy Określenie istoty tych funkcji wymaga oczywiście zidentyfikowania rozumienia dóbr (wartości) przez nią chronionych, tj. "konkurencji" oraz "interesów konsumentów" i "interesów przedsiębiorców". Ustawodawca nie zdefiniował żadnej z tych kategorii wprost. Mogą być jednak wykorzystane zawarte w słowniczku ustawy definicje: "konkurenta" (art. 4 pkt 11), " przedsiębiorcy" (art. 4 pkt 1) "konsumenta" (art. 4 pkt 12), "pozycji dominującej" (art. 4 pkt 10)

Zakres przedmiotowy ustawy Z punktu widzenia ról pełnionych na rynku, uczestnikami gry konkurencyjnej są "konkurenci" oraz "kontrahenci" (klienci). Z punktu widzenia statusu prawnego, są nimi "przedsiębiorcy" i ich "związki", dostarczający lub nabywający towary, oraz "konsumenci", rozumiani przez odwołanie się do definicji zawartej w KC, jako osoby fizyczne dokonujące czynności prawnych niezwiązanych bezpośrednio z działalnością gospodarczą zawodową . "Konsumenci" ci są zatem tylko jedną z możliwych kategorii "nabywców"; nabycia towarów mogą bowiem dokonywać także przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne, i to niezależnie od tego, w jakim celu.

Zakres przedmiotowy ustawy Ustawa nie określa, jakie "interesy" podmiotowe (przedsiębiorców i konsumentów) podlegają na jej podstawie ochronie "w interesie publicznym".

Zakres przedmiotowy ustawy W przypadku "interesów przedsiębiorców" mogą to być interesy, które wiążą się z ich udziałem w konkurencyjnej grze rynkowej, w której przedsiębiorcy ci chcą sprzedać dostarczane lub oferowane towary, uzyskując przy tym możliwie najwyższą tzw. nadwyżkę producenta/sprzedawcy, albo nabyć lub znaleźć pożądane towary, osiągając przy tym możliwe najwyższą tzw. nadwyżkę nabywcy. Interesy te mają więc charakter ekonomiczny (gospodarczy). Przedmiotem ochrony na gruncie ustawy są tylko ekonomiczne interesy przedsiębiorców-uczestników konkurencyjnej gry rynkowej (tak jako producentów/sprzedawców, jak i jako nabywców), o ile oczywiście zasługują one na ochronę "w interesie publicznym".

Zakres przedmiotowy ustawy Ustawa nie pozwala na wyróżnienie odrębnej funkcji "ochrony przedsiębiorców" czy "ochrony interesów przedsiębiorców", która wykraczałaby poza funkcję "ochrony konkurencji".

Zakres przedmiotowy ustawy Sytuacja wygląda diametralnie inaczej w przypadku "interesów konsumentów". Konsumenci występują w dwóch różnych rolach. Tak jak przedsiębiorcy mogą oni być nabywcami towarów (kontrahentami stosunków rynkowych z ich producentami/sprzedawcami). Przedmiotem ochrony są w tym przypadku ekonomiczne interesy konsumentów-uczestników konkurencyjnej gry rynkowej, o ile oczywiście zasługują one na ochronę "w interesie publicznym". Konsumenci mogą także występować w roli finalnych nabywców towarów, którzy podlegają ochronie w ramach funkcji "ochrony konsumentów" przed "praktykami naruszającymi zbiorowe interesy konsumentów„,. W tym przypadku przedmiotem ochrony są pozaekonomiczne interesy konsumentów (pośrednio związane oczywiście z ich uczestnictwem w grze rynkowej).

Zakres przedmiotowy ustawy Ostatnią, niezdefiniowaną w ustawie kategorią wyznaczania przedmiotu regulacji i celów stosowania ustawy jest "interes publiczny", który jest przesłanką (warunkiem) podejmowania (przez organy właściwe w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów) działań mających służyć "ochronie interesów przedsiębiorców i konsumentów"; Literalnie (normatywnie) rzecz biorąc, "interes publiczny" nie jest natomiast przesłanką podejmowania przez te organy działań mających na celu "rozwój i ochronę konkurencji".

Zakres przedmiotowy ustawy Ustawa zawiera dwa zasadnicze - powiązane ze sobą - obszary regulacji "regulację antymonopolową" (prawo ochrony konkurencji), "regulację konsumencką" (prawo ochrony konsumentów).

Zakres przedmiotowy ustawy Przedmiotem regulacji w obszarze "ochrony konkurencji" jest określenie warunków "rozwoju i ochrony": Konkurencji przed "praktykami ograniczającymi konkurencję" i "antykonkurencyjnymi koncentracjami", w interesie publicznym przedmiotem publicznoprawnej funkcji ochrony konkurencji są antykonkurencyjne zachowania "przedsiębiorców" i ich "związków", "wywołujące lub mogące wywołać skutki na terytorium RP"

Zakres przedmiotowy ustawy Przegląd dorobku orzecznictwa pozwala stwierdzić przede wszystkim, że nie istnieje jednolita linia orzecznicza rozumienia "konkurencji" jako przedmiotu i treści bezpośredniego celu "ochrony konkurencji". Przedmiotem ochrony jest konkurencja jako instytucja, proces lub mechanizm właściwy dla gospodarki rynkowej, jako "zjawisko o charakterze instytucjonalnym" , jako "zjawisko charakteryzujące funkcjonowanie gospodarki", , jako "atmosfera, w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza" .

Zakres przedmiotowy ustawy Przedmiotem ochrony jest więc konkurencja na rynku (konkurencja rynkowa). Akcentowanie bezpośredniego związku "konkurencji" i "rynku", którego jest ona immanentną cechą, prowadziło niekiedy organy orzecznicze do uznawania za "cel zasadniczy" ustawy "ochronę rynku" lub oceny, jak zachowania przedsiębiorców "wpływają na rynek". Zupełnie zasadnie natomiast "wyznaczanie rynku" traktowane było konsekwentnie jako pierwszy krok do oceny zachowania przedsiębiorcy. Na "ochronę konkurencji na rynku" wskazuje także SN , dodając niekiedy, że chodzi o "ochronę rynku przed dezorganizacją„.

Zakres przedmiotowy ustawy Prawo konkurencji jest dziedziną publicznego prawa gospodarczego. Z istoty tego prawa wynika więc, że jego celem jest ochrona interesów publicznych, nie zaś interesów indywidualnych podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym. Dla współczesnego rozumienia interesu publicznego istotne znaczenie miało kilka orzeczeń Sądu Najwyższego

Zakres przedmiotowy ustawy wyrok SN z dnia 24 lipca 2003 r., I CKN 496/01, w którym SN stwierdził, że już samo stworzenie zagrożenia zakłócenia konkurencji (a więc nawet sytuacja, gdy działaniami przedsiębiorcy realnie nie został dotknięty żaden jego kontrahent lub odbiorca - konsument) jest niezgodne z interesem publicznym. Sąd Najwyższy aprobująco powtórzył wcześniejsze orzeczenia sądów, że istnienie interesu publicznoprawnego należy oceniać przez pryzmat szerszego spojrzenia, uwzględniającego całość negatywnych skutków działań na określonym rynku. Stwierdził też, że "podstawowym celem jest ochrona konkurencji i ochrona interesów przedsiębiorców i konsumentów, zaś ochrona konkurencji polega na przeciwdziałaniu monopolizacji rynku, rozumianej jako narzucanie przez podmiot dominujący warunków umownych niekorzystnych dla jego kontrahentów"

Zakres przedmiotowy ustawy wyrok SOKiK z dnia 16 listopada 2005 r., XVII Ama 97/04, w którym stwierdzono: "dobrem objętym w tym przypadku ochroną przepisów ustawy antymonopolowej jest samo istnienie konkurencji jako atmosfery, w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza. Realizowana jednocześnie ochrona konsumentów, jako nabywców dóbr i usług oferowanych w warunkach konkurencji, jest prowadzona niejako przy okazji. Wobec tego naruszenie interesu publicznego winno być stwierdzone, w sytuacji gdy badana praktyka oddziałuje i narusza samo zjawisko konkurencji, nawet jeżeli ten negatywny wpływ jest rezultatem działań skierowanych tylko przeciw jednemu lub niewielkiej liczbie konkurujących przedsiębiorców" .

Zakres przedmiotowy ustawy W innym wyroku SOKiK wskazał, że dla stwierdzenia zagrożenia interesu publicznego wystarczające jest dowolne nadużycie siły rynkowej w relacjach ze słabszymi uczestnikami rynku, ponieważ sam fakt nadużycia posiadanej pozycji dominującej na rynku narusza ten interes. Dobrem chronionym jest bowiem samo istnienie konkurencji jako takiej, w związku z czym interes publiczny zostaje naruszony, gdy badana praktyka oddziałuje i narusza samo zjawisko konkurencji, nawet gdy negatywny skutek odczuwalny jest rezultatem działań skierowanych przeciwko jednemu lub niewielkiej liczbie konkurujących przedsiębiorców.

Zakres przedmiotowy ustawy Ustawa nie narusza praw przysługujących na podstawie przepisów dotyczących ochrony własności intelektualnej i przemysłowej, w szczególności przepisów o ochronie wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, topografii układów scalonych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, praw autorskich i praw pokrewnych. Ustawę stosuje się do zawieranych między przedsiębiorcami: 1)   umów, w szczególności licencji, a także innych niż umowy praktyk wykonywania praw, o których mowa w ust. 1; 2)   umów dotyczących nieujawnionych do wiadomości publicznej: a)  informacji technicznych lub technologicznych, b)  zasad organizacji i zarządzania -   co do których podjęto działania zmierzające do zapobieżenia ich ujawnieniu, jeżeli skutkiem tych umów jest nieuzasadnione ograniczenie swobody działalności gospodarczej stron lub istotne ograniczenie konkurencji na rynku.

Zakres przedmiotowy ustawy Przepisów ustawy nie stosuje się do ograniczeń konkurencji dopuszczonych na podstawie odrębnych ustaw.

Zakres przedmiotowy ustawy art. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych, zgodnie z którym do działalności prowadzonej przez Agencję Rynku Rolnego w zakresie zadań określonych w przepisach wymienionych w załączniku do ustawy nie stosuje się przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów. Analogicznym rozwiązaniem posłużył się ustawodawca w przypadku przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego. Artykuł 1 ust. 2 wspomnianej ustawy stanowi bowiem wprost, że do organizacji rynków objętych zakresem jej regulacji nie stosuje się przepisów o ochronie konkurencji. W przepisach ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych wskazano, że prowadzenie działalności w zakresie gier liczbowych, loterii pieniężnych i gry telebingo stanowi monopol państwa oraz że do prowadzenia takiej działalności nie mają zastosowania przepisy o ochronie konkurencji i konsumentów w zakresie ochrony konkurencji (por. art. 5 tej ustawy).